Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.1987, Qupperneq 58

58
MÁNUDAGUR 21. DESEMBER 1987.
Meiming
A úthverfunni
Halldór B. Runólfsson, Tryggvi Ólafsson og Thor Vilhjálmsson.
Thor Vilhjálmsson og Halldór B. Runólfs-
son - Tryggvi Ólafsson, 95 bis.
Útgefandi: Lögberg & Listasafn ASÍ, 1987.
Listamönnum má skipta í inn-
hverfa og úthverfa persónuleika, rétt
eins og öörum manneskjum. Og þar
sem listin er ekki síst tjáning á per-
sónuleika er ekki fráleitt að tala um
innhverfa og úthverfa myndlist.
Þessar tvær „hverfur" birtast með
mismunandi hætti eftir því hver á
heldur.
Þó er trúa mín að innhverfir lista-
menn hneigist til analýtiskrar
(sundurgreinandi) myndlistar, með-
an úthverfir listamenn fá útrás í
synþetískri (samræmandi) myndlist.
Sem á sæmilegri íslensku þýðir að
þeir fyrrnefndu hafa tilhneigingu til
að búa sér til eigin myndveröld og
kryfia hana til mergjar meðan þeir
síðamefndu sanka að sér efniviði og
smiða úr honum myndveröld.
Svo geta menn deilt um það hvor
manngerðin hafi skapað djúptækari
og endingarbetri myndlist.
Vitaskuld eru ekki skotheld skil
milli þessara tveggja heima, auk þess
sem listamenn geta átt sér bæði ana-
lýtísk og synþetísk tímabil, eins og
sjá má á í þróunarsögu kúbismans.
En þessi skipting er samt olræt, svo
langt sem hún nær.
Það gefur augaleið að popplistin
var í eðli sínu samræmandi, þar sem
hún var meðvituð endurspeglun af
neyslumenningu nútíðar. Sama má
segja um myndlist Tryggva Ólafsson-
ar, en ekki af alveg sömu ástæðum.
Efni með áreiti
Tryggvi er nefnilega of vel gefinn
til að taka gagnrýnislaust við send-
ingum utan úr heimi og spýta þeim
svo lítt umbreyttum í áhorfandann.
Frá upphafi hefur hann kappkost-
að að hirða og nýta aðeins það efni
sem ber í sér einhverslags áreiti, eitt
og sér eða í samfloti við önnur aðföng
úr umheiminum.
Málverk Tryggva hafa því verið
nokkurs konar vakningar, bæði póli-
tískar og húmanískar í víðasta
skilningi, og hafa þær síðamefndu
orðið ofan á í seinni tíð.
Sérstaða Tryggva innan popplistar,
a.m.k. hins norræna geira hennar,
Bókmenntir
Aðalsteinn Ingólfsson
hefur einnig birst í litanotkun hans,
dýpt og víddum litanna, sem fagur-
kerar einir kunna að hantéra - en
slík fagurfræði var ekki ofarlega á
lista popplistamanna sem kunnugt
er.
Bæði listin og maðurinn eru upp-
fuU með svona þverstæður, sem er
hluti af aödráttarafli beggja.
Hin þversagnarkennda afstaöa
Tryggva til tilverunnar hefur einnig
gert honum kleift að brúa ýmis bil
sem þurftu á brúarsmiðum að halda,
til dæmis milli módernisma og popp-
listar, eins og minnst er á hér á
undan, milli hins þjóðlega og alþjóð-
lega (þotunnar og sveitabæjarins),
milli málverks og tónlistar, jafnvel
milli málverks og kvikmyndar.
í þessu og ýmsu fleiru hefur
Tryggvi vasast um dagana.
Þar fyrir utan er engin leið að
greina á milli lífsnautnamannsins
Tryggva Ólafssonar og listamanns-
ins T.Ó.
Brúarsmiður
Það var vel til fundið af Lögbergi
og Listasafni ASÍ að gefa út bók um
þennan ágæta brúarsmið, þó svo
hann sé ekki kominn að fótum fram.
Frank Stella var jú ekki nema rúm-
lega þrítugur þegar Museum of
Modem Art í New York hélt yfirlits-
sýningu á verkum hans.
Forlagið hefur haft fyrir sið að fela
tveimur höfundum að rita um mynd-
listarmenn og á þá annar að rita um
ævi hans en hinn um listina.
Þetta er að mörgu leyti óraunhæf
skipting, stundum jafnvel til vand-
ræða, því vitaskuid er enginn
hægðarleikur að greina á milli lífs
og listar.
En í þetta sinn er skiptingin af hinu
góða því höfundarnir tveir, Thor Vil-
hjálmsson og Halldór B. Runólfsson,
taka gjörólíkan pól í hæð Tryggva
Ólafssonar og báðir hafa nokkuð til
síns máls.
Hugleiöing Thors er sennilegast
einhver skemmtilegasti texti sem
hann hefur ritað um myndlistar-
mann, en í honum fléttar hann
saman á þann hátt sem honum ein-
um er lagið þroskasögu manneskj-
unnar Tryggva, kjammiklum
lýsingum á persónu hans og kynnum
þeirra tveggja, blandar svo með
skáldlegri innlifun í verk lista-
mannsins á ýmsum tímum.
Margt kostulegt dettur upp úr Thor
í þessari samantekt, til dæmis hef ég
aldrei fyrr heyrt gleðikonu á
Istedgade kallaða „kærleikssölu-
boldang".
Skipulegt og líflegt
Þótt Halldór Björn komist ekki hjá
því að rekja einhvert part af ævi
Tryggva hefur þróun myndlistar
hans algjöran forgang.
í heildina séð kemst Halldór Björn
ágætlega frá því verki. Ferill
Tryggva er rakinn á skipulegan og
líflegan hátt, allt frá skipamyndum
hans frá Neskaupstað til þeirra
margræðu pólýfónísku verka sem
hann gerir í dag, og gerð er grein
fyrir ástæðum þeirra breytinga sem
orðið hafa á verkum Tryggva í
tímans rás, helstu áhrifavöldum,
hugmyndaheimi listamannsins og
hvunndagslegum þankagangi.
Helst þykir mér Halldór Bjöm gera
lítið úr bókmenntalegri vídd margra
mynda listamannsins, en sú vídd
birtist jafnt í líkingamáli hans sem
byggingu, eða innrími, myndanna.
Soldiö fer Halldór Bjöm líka ógæti-
lega með orð á stundum. Til dæmis
leiðist mér alítaf þegar talað er um
„afurðir" listamanna. Sömuleiðis
mundi ég tæplega flokkaallan „real-
isma eöa naturalisma á seinni hluta
19. aldar“ undir „náttúrulaust dudd“
eins og HB gerir.
Einfaldanir
Á þetta við Courbet? Eða Millet?
í öðru erum við ekki alveg á sömu
bylgjulengd. Ég á t.d. erfitt með að
sjá tengsl Tryggva við bandaríska
popplistamenn eins og Larry Rivers
eða Kitaj en þykist sjá skyldleika með
Tryggva og nokkrum evrópskum
poppurum: Valerio Adami, Martial
Raysse, Equipo Cronica.
í spjalli um áhrif tónlistar á verk
Tryggva einfaldar HB loks dáldið
sögu tónlistarinnar í myndlistinni
(sjá bls. 29).
Til eru mörg þekktari dæmi um
áhrif tónlistar á nútíma myndlist en
„Boogie Woogie" verk Mondrians,
sjá myndir Klees, Kupkas o.fl., svo
ekki sé minnst á þá staðreynd að af-
straktlistin var m.a. réttlætt hér
forðum daga með tilvísun í „af-
strakt" eðli tónlistar.
En ekkert af þessu dregur úr
ánægjunni yfir vel heppnaðri bók um
ástsælan myndlistarmann.
Prentun á myndum er ekki alltaf
bókstaflega rétt en er þó alls staðar
í anda hstamannsins, ef maður má
nota lögfræðilega skilgreiningu.
-ai
Frjálsleg sagnfræði
Oskar Guðmundsson:
Alþýðubandalagið, átakasaga.
Svart á hvítu, 1987.
Átökin í Alþýðubandalaginu síð-
ustu árin, sem náðu hámarki á
landsfundi flokksins í haust, þegar
Ólafur Ragnar Grímsson var kjör-
inn formaður flokksins, eru öllum
landsmönnum kunn. Þegar það
spurðist út að Óskar Guðmunds-
son, ritstjóri og fyrrum ritstjómar-
fuhtrúi Þjóðviljans, væri að skrifa
bók um Alþýðubandalagið og biði
með að ljúka henni uns lands-
fundurinn í haust væri afstaðinn
urðu margir forvitnir, aörir
hneykslaðir. Forvitnin byggist á
því að Óskar þekkir innviði Al-
þýðubandalagsins hin síðari ár
betur en flestir aðrir og hefur fylgst
afar náið með átökunum þar.
Hneykslunin var byggð á því að
Óskar hafði tekið þátt í og að sumu
leyti verið átakavaldur í flokknum
og gæti því ekki skrifað bókina
hlutlaust; hann gæti ekki metið það
sem gerst hafði í flokknum á hlut-
lausan hátt. Því hlyti bókin að
verða eins konar varnarræöa fyrir
þann hóp sem Óskar hefur til-
heyrt, lýðræðiskynslóðina.
Hlutdræg söguskoðun
Nú er bókin komin út, Alþýðu-
bandalagið, átakasaga. Við lestur
hennar kemur í ljós að báðir fyrr-
nefndir hópar hafa nokkuð til síns
máls. Þeir forvitnu geta hrósað
happi vegna þess að margt forvitni-
legt kemur fram í bókinni sem
aðeins þeir sem úr innsta hring
koma geta vitað um. Hinir hneyksl-
uðu hafa einnig nokkuð til síns
máls, söguskoðunin í bókinni er
hlutdræg og þeim mun hlutdrægari
sem nær dregur nútímanum.
Óskar hefur þar frásögnina sem
átökin milli krata og kommúnista
eru að hefjast í Alþýðuflokknum,
átökin sem leiddu til stofnunar
Kommúnistaflokks íslands. Óskar
velur þann kostinn, eins og raunar
undirtitill bókarinnar gefur til
kynna, að segja aðeins frá átökum
'í Kommúnistaflokknum, Sósíal
istaflokknum og síðan Alþýðu-
bandalaginu. Segja má að nánast
Bókmeimtir
Sigurdór Sigurdórsson
engu öðru séu gerð skil í bókinni
en átökum milli manna, félaga og
skoöanahópa í þessum þremur
flokkum. Eiginlegu flokksstarfi og
því sem þessir flokkar hafa komið
til leiðar í þjóðfélaginu er að mestu
sleppt. Hitt má til sanns vegar færa
að þau hatrömmu átök, sem hafa
átt sér staö í þessum þremur flokk-
um, séu meira en þess virði að
skýra frá þeim í bók.
Engin viðbót
í sjálfu sér bætir Óskar engu við
það sem allir vita um átökin í
flokknum, fyrr en nær dregur nútí-
manum. Margar greinar og bækur
hafa verið skrifaðar um átökin á
vinstri væng íslenskra stjórnmála,
allt fram yfir hinn margfræga
Tónabíósfund hjá Alþýðubanda-
laginu 1967.
Eg þori ekki aðleggja dóm á pólit-
íska sagnfræði Óskars fram undir
1960. Ég tel mig hins vegar dóm-
bæran á margt það sem gerðist eftir
Oskar Guðmundsson.
það. Ég fullyrði að frásögn hans af
aðdraganda og sjálfum Tónabíós-
fundinum er byggð á hæpnum
forsendum og ég fæ ekki betur séð
en hann skorti nauðsynlegar upp-
lýsingar um aðdragandann og
Tónabíósfundinn sjálfan, þar sem
sprakk endanlega á milli Hanni-
bals Valdimarssonar og hans
manna og sámstarfsmanna þeirra
úr Sósíalistafokknum. Bæði þykir
mér Óskar gera of lítið úr þeim
fundi og afleiðingum hans á þróun
stjómmála á vinstri væng og eins
veit hann greinilega ekki nógu
mikiö um hvað gekk á bak við tjöld-
in mánuðina fyrir þennan afdrifa-
faríka fund. Hann gerir Hannibal-
ista að hálfgerðum píslarvottum
sem lentu i klónum á vondum
mönnum. Hannibalistar voru engir
aukvisar í stjórnmálabaráttunni.
Þeir , beittu nákvæmlega sömu
brögðum og andstæðingar þeirra
úr Sósíalistaflokknum. Þeir voru
bara fámennari þegar á hólminn
var komið og urðu því undir á
fundinum. Þarna var einvörðungu
teflt um menn og völd og ekkert
annað, rétt eins og gert hefur verið
undanfarin ár og er enn í Alþýðu-
bandalaginu.
Svavar gegn Ásmundi
Þegar nær dregur nútímanum og
Óskar fer að segja frá þeim hlutum
sem hann var sjálfur þátttakandi í
þykir mér hann verða hlutdrægur.
Mér þykir Óskar gera hlut Svavars
Gestssonar verri en hann var og
verri en Svavar á skilið. Eins er ég
ekki viss um að síðari tíma sagn-
fræðingar geri þátt Ásmundar
Stefánssonar í þeirri sundrungu,
sem átt hefur sér stað innan Al-
þýðubandalagsins, jafnvægan og
Óskar gerir, þótt hann vissulega
bendi á margt rétt. Óskar veit til
að mynda fullvel hvernig Ásmund-
ur vann innan flokksins gegn
Svavari Gestssyni eftir að Svavar
hafði betur í glímu þeirra um efsta
sæti á listanum við alþingiskosn-
ingarnar 1978. Óskar veit líka að
það var ekki fyrr en rétt fyrir
landsfundinn 1985 sem sættir tók-
ust milli þeirra, „yfir kafflbolla"
eins og hann rétt imprar á. Þama
þykir mér Óskar gera of lítið úr
þætti Ásmundar á kostnaö Svav-
ars.
Allt aöþví reyfarakennd
Þótt Óskar reyni að lýsa bæði
kostum og göllum Ólafs Ragnars
Grímssonar þykir mér aödáun
Óskars á honum skína í gegn. Þrátt
fyrir mikla hæfileika Ólafs Ragn-
ars sem stjómmálamanns er hann
enginn pólitískur engfll. Sú ein-
kunn, sem margir umdeildir
stuðningsmenn hans fá, er líka að
mínum dómi of há, stundum allt
of há. Svona væri hægt að gagn-
rýna ýmislegt sem kemur fram í
bókinni en það yrði of langt mál
upp að telja.
En bókin hefur líka marga kosti.
Hún er til að mynda afskaplega lip-
urlega skrifuð, eins og Oskars er
von og vísa. Oft á tíðum nær Óskar
að gera frásögnina létta, spenn-
andi, stundum allt að því reyfara-
kennda. Þrátt fyrir ýmsa fyrr-
nefnda galla er fengur að þessari
bók. Ég þori að fullyröa að hún
verður umdeild, sennilega um-
deildasta bókin á markaðnum í ár
og menn eiga oft og lengi eftir að
déila um hana. Til hennar verður
vitnað á komandi árum þegar
menri ræða um Alþýöubandalagið
og stjómmál á vinstri væng á ís-
landi.
Allur frágangur bókarinnar er
góður, kápa smekkleg og prentvill-
ur fáar. -S.dór