Dagblaðið Vísir - DV - 17.11.1988, Blaðsíða 14

14
FIMMTUDAGUR 17. NÓVEMBER 1988.
Frjálst.óháÖ dagblað
Otgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÚNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverö á mánuði 800 kr.
Verð í lausasölu virka daga 75 kr. - Helgarblað 90 kr.
Óraunhæfa ævintýrið
í ævintýrinu, sem ekki gerðist, fór dagblaðið Tíminn
að skrifa um Sambandið á svipuðum tíma og Helgar-
pósturinn hóf skrifm um Hafskip. Skrif blaðsins sner-
ust um meinta óráðsíu og rugl í rekstri fyrirtækisins
og um óeðlilegan forgang þess í Landsbankanum.
Þjóðareigendafélagið í ýmsum stjórnmálaflokkum
tók málið upp á sína arma. Málið snerist fljótlega upp
í árásir á Kristin Finnbogason, sem hafði verið formað-
ur bankaráðs Landsbankans um skeið og var ýmsum
til ama. Málareksturinn tók mörg ár í ævintýrinu.
Af fréttum Tímans og annarra íjölmiðla mátti ráða,
að Sambandið hefði brotið lög með kafTibaunabókhaldi,
sem virtist miða að því að hlunnfara þjóðarheildina og
rétta hag ráðamanna fyrirtækisins örlítið í leiðinni. Slíkt
hefði auðvitað aldrei getað gerzt í raun og veru.
Af fréttunum mátti líka ráða, að bankaráðsmenn og
bankastjórar Landsbankans væru löngum stundum í
eins konar Sambandsvímu. Til dæmis lánuðu þeir því
stórar fjárhæðir án nokkurra veða, þótt ekki fengju lán
margir þeir, sem gátú boðið fullnægjandi veð.
í fréttum ævintýrisins var ennfremur haldið fram
fullum fetum, að Landsbankinn hefði keypt á nafnverði
af Sambandinu gífurlegt magn af verðlausum Nígeríu-
víxlum, sem greiddir höfðu verið fyrir skreið og allir
vissu, að mundu aldrei verða að krónu í peningum.
Af því að þetta gerðist í ævintýralandi, voru ráða-
menn Sambandsins settir í gæzluvarðhald í nokkra
mánuði. Helmingur bókhaldsfræðinga þjóðarinnar
hófst handa við að kafa ofan í fyrirtækið. Þeim var sagt
að láta sér ekki nægja að skoða kaffibaunamálið.
Ekki er rúm hér til að rekja niðurstöðu bókhaldsrann-
sóknarinnar, en vísað til sjötugasta kafla ævintýrisins,
sem ekki gerðist. Ekki er heldur rúm til að rekja hér
niðurstöðu úttektarinnar á Landsbankanum, sem var
afar ítarleg, svo sem lýst var í hundraðasta kaflanum.
Sérlegur saksóknari ákvað, að rétt væri að kæra
bankann ekki aðeins fyrir viðskipti hans við Samband-
ið, heldur öll viðskipti, þar sem bankinn hafði lánað
gegn ófullkomnari tryggingum en þeim, sem boðnar
voru á sama tíma af hálfu annarra, er ekki fengu lán.
Röksemdafærsla saksóknarans í ævintýrinu var sú,
að ráðamenn bankans í stjórn hans og ráði hefðu með
þessu misræmi ekki gætt hagsmuna bankans sem
skyldi. Þeim hefði verið skylt að fara í hvívetna eftir
almennum bankareglum og bannað að kjassa gæludýr.
Þegar hér var komið sögu í ævintýrinu, hafði hið
opinbera stöðvað rekstur Sambandsins. Eignir þess fóru
fyrir lítið, eins og algengt er við slíkar aðstæður, og var
kaupandinn Samvinnufélagið Hótel Örk. Fyrir bragðið
náði Landsbanki ævintýrisins litlu af lánsfé sínu.
Þar sem ríkið átti Landsbankann og var 1 ábyrgð fyr-
ir rekstri hans, var hann tekinn undir verndarvæng
ríkissjóðs. Bankinn hóf þegar að auglýsa, hversu tryggt
væri að nota bankann, því að ríkissjóður ábyrgðist allt.
Þetta gafst bankanum vel og vildi Hafskip kaupa hann.
Ekki er rúm til að rekja síðari hluta ævintýrisins, sem
Qallar að mestu um málarekstur hins opinbera gegn
bankastjórum og bankaráði. Eftir það fékkst enginn
stjórnmálamaður til að taka að sér bitling fyrir óeigin-
gjöm störf. En Tíminn fór á haus eins og Helgarpóstur.
Hið fagra í ævintýrinu var, að Kristinn Finnbogason
var aðlaður sem greifinn af London. Var hann svo löng-
um með Parísargreifanum á siglingum um Ermarsund.
Jónas Kristjánsson
Heimur í uppgjöri
Stefnur, straumar, ismar og öfg-
ar - öll þessi orö eru olía sem smyr
mannlífsvélina. Heimurinn er flak-
andi sár óuppgerðra saka og landa-
mæri eru hvergi „skýr“ en hvað
þýöir það orð í rauninni? Geta
landamæri einhvem tíma orðið
„skýr“? Eru ekki alltaf fyrir hendi
einhverjar sögulegar skýringar eða
„staðreyndir" sem kollvarpa tíl-
raunum tU þess að staösetja endan-
leg landamæri? Er ekki í rauninni
best að afnema öU landamæri fyrir
fuUt og aUt?
Nokkuð virðist stefna í þá áttina.
Allavega er stefnt að samruna Evr-
ópu í eitt markaðssvæði á næstu
árum og vegabréf munu þá verða
óþörf fyrir Evrópubúa á landa-
mærum ríkja bandalagsins sem þá
myndast.
Evrópa verður sterk „heUd“ þeg-
ar fram í sækir en mim jafnframt
ögra öðrum samsteypum á við-
skiptasviðinu og spumingin er þá
sú hvort draga muni tU einhverra
árekstra miUi ríkja sem magnast
gætu upp í styijöld vinaþjóða.
Mannkynssagan malar hægt,
homsteinar augnabUksins vega
létt á síöum heUdarsögunnar og
aðeins mjög afgerandi aðgerðir
komast á hennar blað og ber þar
styijaldir og aðrar þrengjngar
hæst.
Grimmdin
Því miður er heimurinn þannig
saman settur að alls staðar em
þjóðemis- og þjóöarbrot tUbúin til
uppreisnar og til að framkvæma
svonefndar „endanlegar lausnir" á
grönnum sínum í þeim hörmulega
anda sem þessi orð voru sköpuð í
á árum síðustu heimsstyijaldar.
í Evrópu einni, sem mér hefur
oröið tíðrætt um í þessari grein, eru
hundruö þjóðarbrota og þúsundir
„tungumála" eða mállýskur - og
afbrigði af þeim. Víöa leynast púð-
urtunnur og gremja yfir tapi og
niðurlægingu. Jafnvel í hinum frið-
sælu Alpahéruðum Evrópu em
margbrotin mynstur í samsetningu
strauma, stefnu og söguskoðunar.
Nýverið kom ég á hersýningu í
ítölsku Ölpunum þar sem vom
samankomnir allmargir menn á
hundraðasta aldursári, auk „ungl-
inga“ á nítugasta ári. Vom það
bæði Austurríkismenn og Tíróla-
ítalir sem börðust í fyrri heims-
styijöldinni. Ekki var látið nægja
að minnast fyrri heimsstyijaldar-
innar í veislunni og göngunni held-
ur var þess og minnst þegar stríöið
mikla geisaði um 1866 í Ölpunum
og táraðist margur maöurinn enn
yflr ósigmm þess tíma en þeir vora
auövitaö undanfari uppgjörsins í
fyrri heimsstyijöldinni. Minningin
um 1866 liföi í ungu drengjunum
frá foðurhúsum og þannig eflaust
koU af kolli, alveg aftur að þeim
degi þegar fmmmenn börðu hver
KjaUaiiim
Friðrik Á. Brekkan
blaðafulltrúi
um að viðhalda, að skynja og skilja
þær fórnir og þá vitfirringu sem
að baki fómanna er. Við verðum
að skilja vitfirringuna til þess að
forðast hana. Við verðum að loka
augunum og skypja hvað allir þess-
ir „grimmu" hermenn hugsuðu
minútuna áður en dauðakúlan
kom. Ég hygg að flestir hafi spurt
sig hvað þeir eiginlega væru að
gera þama, til hvers og fyrir hvem.
Hveijir em það sem skapa stefn-
umar og ismana? Hverjir eru þaö
sem magna upp átök og tilfmning-
ar? Munum við einhvern tíma
komast að því hvar upphaf hins
illa liggur? Hið illa blundar í okkur
öllum og birtist það í ýmsum mynd-
um daglega og stutt er í öfgar og
að sjóði upp úr.
Þannig er einnig heimslíkaminn.
„Þjóöfélagið er að leysast upp í allt of
marga smáa sérhagsmunahopa sem sjá
ekki lengra fram á við en sem eigin
nefi nemur.“
annan með steinöxum.
Svo virðist vera að í eðli manns-
ins sé grimmdin aðaldrifkraftur-
inn. Aldrei er slakaö á grimmdinni
og erfltt er að beina henni inn á
jákvæöar brautir - erfltt að hemja
mannshjartað til fullkominna góð-
verka. Jafnvel í stjómkerfi mik-
ilsvirtra góðgerðarstofnana er bar-
ist hatrammlega um völd og aö-
stöðu og stofnanimar komnar
langt frá því markmiði sem þær
vom uppmnalega stofnaðar utan
um í þágu mannkyns.
Víða sýður undir
Sagan verður aldrei skoðuð í
„raunsæju ljósi“ því ávallt verður
slegist um skilgreiningar á „raun-
sæi“. Sá sem sigrar ákveður raun-
sæið og prentar svo bækumar. Sá
sem fjármagninu stýrir er sterkast-
ur í sköpun áhrifa og hugmynda,
allavega um tíma.
Kvikmyndir og önnur umræða,
sem viö þekkjum um „heljar-
menni" og „afrek“, unnin í styij-
öldum, veröa ansi lítilvæg í hugan-
um þegar maður stendur í her-
mannagrafreitum Evrópu. Magn-
aöar hafa veriö upp myndir af
„grimmum"^ andstæðingum en
þegar maður lítur á steinana er
varla nokkur yfir 18 til 19 ára aö
aldri. Tiu þúsund féllu hér, þijátíu
þúsund þar og allir skithræddir og
skjálfandi við yfirburði tækninnar
og vælíö í ormstuvélum. Það er
sterk tilfmning aö koma í her-
mannakirkjugaröa og þaö er nauð-
synlegt hveijum manni, sem býr í
því lýöræöisskipulagi sem við er-
Hann er ekkert öðravísi en eina
lækningin er virk umræða, fræðsla
og að vissu leyti hræðsla. Kjarn-
orkuvopn em hræðslan sem held-
ur flestum í böndum. Ekki er hægt
aö stöðva framrás tímans, ekki er
hægt að fleygja ægivopnunum og
láta sem þau hafl aldrei verið fund-
in upp. Aðalatriðið er að þau verði
þannig bremsa á mannkynið að
ekki verði farið aftur af stað í alls-
heijarátök. Það sýður víða undir
niðri en við verðum að stórauka
flæöi upplýsinga til þess að sem
flestir skilji hver annan og myndi
eina alheimstilfinningu. Náist það
markmið munu styijaldir brátt
heyra til forneskjulegum vinnu-
brögðum.
Lokaorðin verða þau að gleyma
því ekki að fortíðin er lifuð í þeim
tilgangi af öðmm til þess að við
megum læra af þeirra mistökum,
þroskast og byggja betri heim. En
til þess að tengja okkur nánar við
reynslu þeirra verður og að sam-
tvinna reynslu þeirra sterkar okk-
ar framsækni og lífsskipulagi. Það
verður ekki gert í okkar þjóðfélagi
í dag nema með mjög afgerandi og
hreinskilnu þjóðarátaki í þá átt.
Þjóðfélagið er aö leysast upp í allt
of marga smáa sérhagsmunahópa
sem sjá ekki lengra fram á við en
sem eigin nefl nemur. Þessari þjóð-
artvístmn verður að ljúka, við
verðum að ná saman um markmið
og læra að fullnýta hið góða sem í
okkur býr, samheildinni og lýð-
veldinu til hagsbóta.
Friðrik Ásmundsson Brekkan