Dagblaðið Vísir - DV - 08.07.1989, Qupperneq 14

á4
Frjálst.óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (1 )27022 - FAX: (1)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 900 kr.
Verð í lausasölu virka daga 85 kr. - Helgarblað 100 kr.
Gott tilboð úr austri
Sovétmenn segjast nú vera reiðubúnir að fórna yfir-
burðunum, sem þeir hafa í hefðbundnum vopnabúnaði
í Evrópu og greiða þannig fyrir, að Vesturlönd geti fallizt
á frekari samdrátt kjarnavopnabúnaðar, til dæmis af-
nám skammdrægra eldflauga, sem deilt hefur verið um.
Margir Vesturlandabúar, einkum forustumenn
Bandaríkjanna og Bretlands, hafa óttazt, að samningar
um sífellt viðameiri samdrátt og afnám ýmissa tegunda
kjarnavopna mundu gera Sovétríkjunum kleift að nýta
yfirburði sína í hefbundnum vopnum á meginlandinu.
Lengi hefur verið stefna Atlantshafsbandalagsins að
spara sér að halda til jafns við Sovétríkin í hefðbundnum
vopnum með þvi að halda uppi ógnarjafnvægi á sviði
kjarnorkuvopna. Vesturlönd hafa kjarnorkuvopn að
skjóh gegn hugsanlegri skriðdrekainnrás úr austri.
Nú hefur Gorbatsjov enn einu sinni komið á óvart.
Þar er ekki átt við tilboð hans um einhliða fækkun
sovézkra kjarnaflauga gegn því, að Atlantshafsbanda-
lagið hefji viðræður um afnám skammdrægra kjarna-
flauga í Evrópu. Því boði hefur þegar verið hafnað.
Eitt atriðanna, sem máh skiptir, er, að sovézkir samn-
ingamenn féhust í síðustu viku á mikla fækkun í hefð-
bundnum herjum Sovétríkjanna og Varsjárbandalags-
ins í nágrenni jámtjaldsins, raunar meiri samdrátt en
samningamenn Vesturlanda höfðu áður heimtað.
Það skiptir líka máh, að við sama tækifæri lögðu
samningamenn Sovétríkjanna til, að Atlantshafsbanda-
lagið fækkaði ekki eins mikið í hefðbundnum herjum
sínum í nágrenni járntjaldsins og það var sjálft búið að
bjóða. Þetta efhr traust á hinum nýja friðarvilja.
Annað atriði, sem skiptir miklu, er, að Sovétríkin
hafa fallizt á að flytja fastaherinn, sem er að baki fram-
herjanna, langt inn í Sovétríkin og fækka þar með mjög
mikið í herhði og vopnabúnaði af hefðbundnu tagi á
mörg hundruð kílómetra svæði í Mið- og Austur-E vrópu.
Þetta er einmitt það, sem Vesturveldin þurfa. Það
eykur öryggi, þegar herhð og vopnabúnaður em flutt
úr árásarstöðu í varnarstöðu. Það gefur hinum aðilan-
um tíma th að búast til varnar, þegar hann verður var
við óeðhlega herflutninga langt að baki landamæranna.
Staðreyndin er, að th skamms tíma voru samningar
um kjarnavopn komnir langt fram úr samningum um
önnur vopn. Nú er kominn tími th að huga að hefð-
bundnum vopnum, svo að frekari samningar í afvopn-
unarkapphlaupinu leiði til raunhæfara öryggis.
Skyndiárás er það, sem menn óttast mest í Atlants-
hafsbandalaginu. Því fjær, sem her er fluttur frá landa-
mæmnum, þeim mun meiri tíma tekur að skipa liði th
sóknar. Og njósnatækni gerir vamaraðha kleift að fylgj-
ast sæmhega vel með slíkum liðsflutningum.
Opnunin í viðræðum um samdrátt í hefðbundnum
vopnabúnaði, einkum í nágrenni járntjaldsins, er annað
af tveimur mikhvægustu sviðunum í friðarviðræðum
austurs og vesturs. Hitt sviðið felst í viðræðum um gagn-
kvæmt eftirht með því, sem málsaðhar eru að gera.
Thlögur, sem varða kjarnavopn, em gjarnan í sviðs-
ljósinu, enda notaðar sem áróðurstæki. Sem betur fer
er fleira að gerast í viðræðum austurs og vesturs en
thboð um shk vopn eingöngu. Og tihögur Sovétríkjanna
frá því í síðustu viku em tímamótaskref í átt til öryggis.
Með hverjum mánuðinum sem hður verður friðvæn-
legra og ömggara að búa í Evrópu. Það er bjartasta
hhð hðandi stundar. Vonleysi er að víkja fyrir von.
Jónas Kristjánsson
LAUGARDAGTOÍ: JÚLÍ 1B89.
_______
Bandaríska risaflugvélaskipið John F. Kennedy á siglingu.
Sjóorrustur með kjama-
vopnum úrelt hugmynd
Frá því risaveldin tóku aö ná
árangri í að grisja kjarnavopn sín
á landi hefur kveðið við hjá
frammámönnum smærri strand-
ríkja við Norður-Atlantshaf að
forðast beri að þetta verði til að
kjamavopnin færist að sama skapi
út á haf, þar sem engar umsamdar
takmarkanir gilda. I vor tók utan-
ríkisráðherra íslands málið upp á
fúndi ráðherraráðs Norður-Atl-
antshafsbandalagsins í Brussel, í
þá veru að þörf væri að bandalags-
ríkin settu af stað undirbúnings-
starf í því skyni að átta sig á að
hverju þau vildu stefna um víg-
búnaðartakmarkanir og vopnaeft-
irlit þar sem herflotar eiga í hlut.
Vormánuðimir hafa líka fært
fregnir sem minna á að ekki er
háskalaust af kjamavígvæðing-
rnrni á og í hafinu, þótt friður sé
með þjóðum. Umferð kjamorku-
knúinna herskipa með kjamavopn
innanborðs mun hvergi meiri en
um norðanvert Atlantshaf. Tveim
sovéskum kjamorkukafbátum hef-
ur hlekkst á með skömmu millibili
út af Norður-Noregi. Liggur annar
á sjávarbotni út af Bjarnarey með
tvo kjamakljúfa og ótiltekinn
fjölda kjarnavopna innanborðs.
Eins og til að jafna metin milli
risaveldanna varð um sömu mund-
ir uppskátt að bandaríska flota-
stjómin gaf villandi upplýsingar
þegar kjamorkuknúinn kafbátur
hennar sökk með kjamakljúfa og
kjarnavopn út af japönsku eynni
Okinava fyrir rúmum tveim ára-
tugum. Tilkynnti hún fjarlægð
slyssins frá landi miðað við vega-
lengdina til strandar meginlands
Kína en ekki japönsku eyjarinnar
og margfaldaði þannig töluna. Jap-
anska stjómin mótmælti þegar
uppskátt varð um þessi vinnu-
brögð.
Uppljóstrunin kom frá Allen
þeim, starfsmamii afvopnunar-
sinnaðrar rannsóknarstofnunar
vfgbúnaöarmála í Washington,
sem fyrir nokkrum árum leiddi í
ljós að heimilanir Bandaríkjafor-
seta til ráðstöfunar kjamavopna á
hættutímum gerðu ráð fyrir að
kjamadjúpsprengjur yrðu fluttar
til íslands. Nú telur sami maður sig
geta sýnt fram á að kjamavopn og
kjamakljúfar, sem ekki telja minna
en hálft hundrað, liggi á hafsbotni
á víö og dreif um hnöttinn en aðal-
lega um Atlantshaf og Kyrrahaf
norðanverð.
Eitt af því sem ýtt hefur við
mönnum aö leiða hugann að mögu-
legum vígbúnaðartakmörkunum á
sjó, segir David Fairhall í breska
Guardian, er grikkurinn sem Ge-
orge Bush Bandaríkjafprseti gerði
atvinnumönnum NATÓ í vígbún-
aöartakmörkunum. Hann kom aft-
an aö þeim og ónýtti mikinn og
Erlend tídindi
Magnús Torfi Ólafsson
flókinn málabúnaö meö því að fall-
ast í ræöu sinni á fundi æðstu
manna bandalagsins í Bmssel á
óskir Varsjárbandalagsmanna um
að taka með í afvopnunarpúkkið
þrjá vandmeðfama flokka, hemað-
arflúgvélar, þyrlur og fjölda í herj-
um. Eftir slíka meöferð er fátt leng-
ur útilokað.
Fram til þessa hefur það jafnan
verið Bandaríkjastjóm sem staðið
hefur haröast gegn takmörkunum
á vígbúnaði og umsvifum herflota.
Yfirburðir bandaríska ofansjávar-
flotans em ótvíræðir, engir aðrir
ráöa yfir öðrum eins risaflugvéla-
skipum eða fylgdarflotadeildum
með þeim. Afstaða Bandaríkja-
stjórnar hefur verið aö tryggja sér
sem frjálsastar hendur til aö beita
þessum flotastyrk til að halda uppi
sambandi við bandamenn sína í
Vestur-Evrópu og Austur-Asíu
handan Atlantshafs og Kyrrahafs.
En nú kemur óvænt rödd og
kveður upp úr með að rétt séðir
flotahagsmunir Bandaríkjanna séu
að beita sér hið skjótasta fyrir tak-
mörkunum á vopnabúnaði her-
skipa. John Lehman var flotamála-
ráðherra í stjóm Reagans árin 1981
til 1987. Hann kemur úr Pentagon
fullur fyrirlitningar á starfsliði og
starfsháttum landvamaráðuneytis
Bandaríkjanna, sér í lagi fjármála-
spillingunni sem þar þrífst í við-
skiptum við vopnaframleiðendur.
En efst er Lehman í huga í því
sem hann hefur látið frá sér heyra
eftir brottfor úr ráðherraembætti,
að varðveita ofansjávar herskipa-
flotann sem hann beitti sér til að
efla. Til þess sér hann vænlegast
ráð að taka hiö fyrsta upp samn-
inga við Sovétmenn um gagn-
kvæmar takmarkanir á vopnabún-
aði á sjó. í stuttu máli sagt vill flota-
málaráöherrann fyrrverandi út-
rýma með öllu vígvallarkjama-
vopnum úr herskipum, allt frá
djúpsprengjum til flugskeyta. Allar
æfingar hafa sýnt, segir hann, að
Bandaríkjafloti væri best kominn í
bardaga væri þar einvörðungu
beitt hefðbundnum vopnum.
Einkum stafar flugvélaskipunum
miklu og auðfundnu hætta af Cm-
ise flugskeytum sem stýra má að
marki í lágflugi. Svo er mál í pott-
inn búiö aö Sovétmönnum er líka
umhugað að losna við þetta vopn
sem mest má verða úr flugvélum
og herskipum NATÓ.
Lehman er síður en svo einn um
sínar skoðanir meðal reyndra
flotamanna í Bandaríkjunum.
Henry Mustin aðmíráll, til skamms
tíma aðstoðaryfirforingi flotaað-
gerða, lét fyrir skömmu hafa eftir
sér: „Hugmyndin um kjamorku-
stríð á sjó er hugmynd sem orðin
er úrelt.“ Kvað hann brýnt fyrir
bandaríska hagsmuni að leggja
spilin á borðið fyrir Sovétmenn og
sannfæra þá um réttmæti slíkrar
niðurstöðu.
Og David Fairhall skýrir frá því
að Bandaríkjafloti sé í rauninni að
byrja einhliða fækkun kjarna-
vopna í herskipum sem tekur til
vigvallarvopna. Meginástæðan er
að visu ekki aö sýna Sovétmönnum
gott fordæmi heldur aðlögun að
ríkjandi aðstæðum. Kjarnavopnin
eru að ganga úr sér og Bandaríkja-
þing fæst ekki til að veita fé fyrir
nýjum í staðinn.
Afleiðingin er að gert er ráö fyrir
að bandarískir kjarnorkukafbátar
og yfirborðsherskip losi sig á næstu
þrem árum við á tólfta hunrað
kjarnavopn án þess að önnur komi
í staöinn. Þar er aðallega um aö
ræöa 860 eldflaugar gegn kafbátum
af gerðunum Subroc og Asroc, sem
skjóta má hvort heldur úr kaf-
bátum eöa yfirborðsskipum, og 300
eldflaugar gegn flugvélum af gerð-
inni Terrier.
Sovétstjóm hefur um skeið haft
uppi tillögur sem fyrst og fremst
beinast að því að takmarka umsvif
herflota. Armars vegar vilja Sovét-
menn setja hömlur á umfang flota-
æfinga. Hins vegar óska þeir við-
ræöna um að útiloka aðvífandi her-
skip frá tilteknum hafsvæðum, svo
sem sundum milh landa og fjöl-
fómum siglingaleiðum. Aö baki
býr ósk um að Sovétflotinn verði
sem mest einráður á dreifðum
heimahöfum sínum, svo sem Bar-
entshafi, Eystrasalti, Svartahafi og
Ókotskhafi.
Ljóst er því að hreyfing er komin
á umræöur um takmörkun á flota-
umsvifum og vopnabúnaði á höf-
unum. Fortnleg umíjöllun af hálfu
hemaöarbandalaganna um þau
mál gæti því verið nær en virtist
til skamms tíma.