Dagblaðið Vísir - DV - 13.07.1990, Blaðsíða 15

FÖSTUDAGUR 13. JÚLÍ 1990.
15
Styðjum sjálfstæðisbar-
Eystrasaltsríkjanna
áttu
Listir og þjóöemisvitund eru
samofnir þættir í lífi þjóða. Hjá
okkur íslendingum eru þaö bók-
menntir sem skipað hafa öndvegi,
hjá Eistlendingum eða Eistum eins
og þeir eru líka nefndir hér á landi
(Eistland kallast Easti á tungu þar-
lendra) er það sönghst sem mestan
þátt hefur átt í að viöhalda glóðinni
og skapa samkennd. Þetta varð mér
ljóst þar sem ég stóð fyrir framan
risavaxið útisvið Þjóðsöngvahátíð-
anna í útjaðri almenningsgarðs við
forsetasetrið í Tallinn.
Þar voru í undirbúningi 33. form-
legu söngleikamir sem heíjast áttu
samkvæmt hefð um mánaðamótin
júní-júh og standa í viku. Á síðustu
söngleikum, sumarið 1988, hófst sú
vakning sem blés nýju lífi í sjálf-
stæðisbaráttu Eista. „Þá varð ljóst
að sovésk stjómvöld væra í alvöru
að slaka á klónni og tími væri kom-
inn til að reisa sjálfstæðiskröfuna
af endurnýjuðum þrótti. Fólkið
söng og dansaði samfleytt í þrjá
sólarhringa," sagði Toomas, leið-
sögumaður okkar.
Söngleikarnir era sannkölluð
þjóðhátíö sem tugir þúsunda
streyma til frá öllum landshlutum
auk höfuðborgarbúa. Fyrstu söng-
leikamir voru haldnir í háskóla-
bænum Tartu 1869 um það leyti
sem Rússakeisari var að herða tök-
in á Eistlendingum sem svar við
sjálfstæðiskröfum þeirra á öldinni
sem leið.
Samtvinnuð örlög Eystra-
saltsríkjanna
Örlög Eystrasaltsríkjanna hafa
verið samofin það sem af er þessari
öld og einnig að nokkru fyrr á tím-
um. Öll lýstu þau sjálfstæði við lok
fyrri heimsstyrjaldar 1918, öll glöt-
uðu þau sjálfstæði með leynisamn-
ingi framandi stórvelda, Ribb-
entrop-Molotov samningnum
haustið 1939 og voru innlimuð í
Sovétríkin með hervaldi í júní 1940,
fyrir rétt hálfri öld. Öll hafa þau
KjaUarinn
Hjörleifur Guttormsson
alþingismaður
mátt þola harðræði af hálfu stór-
veldisins í austri sem reynt hefur
með illu og góðu að lama og gera
að engu þjóðernisvitund þeirra.
Nú leitast þau við í sameiningu
að fá viðurkenningu á sjálfstæði
sínu og hafa stofnað með sér
Eystrasaltsráð (Baltic council)
undir forystu æðstu manna land-
anna. Litháen hefur þó gengið
lengst með því að lýsa formlega
yfir sjálfstæði sínu 11. mars sl. og
hefur líka fengið hörðustu við-
brögðin með efnahagsþvingunum
af hálfu Sovétmanna. Eistneska
þingið fylgdi þó fast á eftir með
kröfu um sjálfstæði 30. mars og
lettneska þingið steig sama skref
4. maí.
Á fundi með Gorbatsjov, forseta
Sovétríkjanna, 12. júní sl. gerðu
forsetar Eystrasaltsríkjanna,
Landsbergis frá Litháen, Gorbunov
frá Lettlandi og Ruutel frá Eist-
landi, leiðtoganum í Moskvu ljóst
að þeir ætluðu að láta eitt yfir alla
ganga og neituöu að koma til við-
ræðna hver í sínu lagi.
Rætt við forseta Eistlands
Þegar ég ræddi vdð Arnold Rtiútel
á forsetasetri hans í Tallinn 10 dög-
um síðar sagðist hann hafa verið á
símafundi með starfsbræðrum sín-
um þá um nóttina til að ráðgast vdð
þá um sameiginleg vdðbrögð vdð
kröfu Gorbatsjovs um að Litháen
setti sjálfstæðisyfirlýsingu sína í
biðstöðu („frysti“ hana) á meðan
samningaviðræður færu fram.
Forsetinn var rólegur og yfirvegað-
ur um leið og hann lýsti af miklum
þunga yfir að Eistar væru stað-
ráðnir í að endurheimta sjálfstæði
sitt. Engin leið lægi til baka til fyrra
ástands. Eftir harkaleg viðbrögð
Sovétríkjanna vdð sjálfstæðisyfir-
lýsingu Litháa væri orðin breyting
á sem vekti vonir um aö samningar
um sjálfstæði og framtíðarsam-
skipti ríkjanna gætu hafist innan
ekki langs tíma.
Rúutel forseti kvaðst hafa orðið
fyrir vonbrigðum með afstöðu
öflugra vestrænna ríkja sem tækju
aðra hagsmuni fram yfir réttmætar
sjálfstæðiskröfur Eystrasaltsríkj-
anna. Hann taldi afar mikilvægt
að málefni Eystrasaltsríkjanna
yrðu á dagskrá Vínarvdðræðnanna
um öryggismál Evrópu og að þau
fengju þar áheyrn. Ljóst væri að
málin yrðu að skýrast í vdðræðum
milli Eystrasaltsríkjanna og
Moskvu en mikið væri undir af-
stöðu vestrænna ríkja komið. í þvd
sambandi kom fram ríkur áhugi
hans á aö tryggja sem best og nán-
ust tengsl Eistlands vdð Norður-
lönd og að efla samstöðu smáþjóða
á alþjóðavettvangi.
Óska milligöngu
Norðurlandaráös
Forsetar Eystrasaltsríkjanna
komu saman til fundar við upphaf
söngvahátíðarinnar í Tallinn um
mánaðamótin síðustu og gengu þar
frá sameiginlegri yfirlýsingu. Þar
vísa þeir til samþykkta þjóðþinga
landa sinna síðustu mánuði sem
lýstu yfirráð Sovétríkjanna ólög-
mæt. Koma verði á sameiginlegum
samningavdðræðum ríkjanna
þriggja og sovéskra stjórnvalda um
raunverulegt sjálfstæði Eystra-
saltsríkjanna og minntu á stjómar-
skrár landa sinna sem giltu fyrir
innlimunina í júní 1940.
í yfirlýsingu sinni óska forsetarn-
ir eftir milligöngu Norðurlanda-
ráðs í væntanlegum samningavið-
ræðum um endurreisn þjóðlegs
sjálfstæðis ríkjanna þriggja.
Á blaðamannafundi um yfirlýs-
inguna 1. júlí nefndu forsetarnir
ísland sérstaklega sem vænlegan
fundarstaö fyrir samningaviðræð-
ur með Norðurlandaráð sem mála-
miðlara. Ef til vdll hafa þeir þá haft
í huga sögufrægan fund forseta
risaveldanna í Reykjavík haustið
1986 og þá staðreynd aö íslendingar
fara nú með forsæti í Norðurlanda-
ráði.
Svörum kallinu jákvætt
íslendingar eiga að leggja sig
fram um að styðja sjálfstæðisbar-
áttu Eystrasaltsríkjanna. Kröfur
þeirra eru reistar á traustum
grunni. Þær styðjast í senn vdð rétt
þjóða til sjálfsákvörðunar og sögu-
legan og siðferðilegan rétt þeirra
eftir það sem á undan er gengiö í
samskiptum vdð Sovétríkin. í þeim
efnum eigum við að beita þeim
þunga sem vdð getum á alþjóðavett-
vangi og í vdðtölum við sovésk
stjórnvöld.
Sem forystuaðilar í Norðurlanda-
ráði þetta árið ættum vdð að beita
okkur fyrir jákvæðum viðbrögðum
varðandi óskina um að Norðurlönd
miðli málum. Gömul tregðulögmál
eða vísan til þess að ráðið hafi
formlega séð ekki utanríkismál á
verkefnaskrá sinni mega ekki
koma í veg fyrir að Norðurlönd
leggi sitt af mörkum og rétti
Eystrasaltsríkjunum hjálparhönd.
Öllum er ljóst að ráðið getur þá
fyrst orðið málamiðlari .að einnig
sovésk stjórnvöld séu fús til að leita
eftir milhgöngu þess.
Einmitt Norðurlandaráð sem
samtök þingmanna á Norðurlönd-
um getur gegnt hlutverki í þessu
sambandi sem erfiðara getur verið
fyrir Sovétmenn að óska eftir við
ríkisstjórnir Norðurlanda. Rétt er
í þessu sambandi að minnast heim-
sóknar Gorbatsjovs til Finnlands
sl. haust þar sem hann vék í ræðum
með vdnsamlegum hætti að hlut-
verki Norðurlandaráðs til að bæta
samskipti Norðurlanda vdð Sovét-
ríkin og Eystrasaltsríkin sérstak-
lega.
Norðurlönd hafa nú sögulegt
tækifæri til að taka frumkvæði í
að bæta samskiptin í álfunni norð-
anverðri og hjálpa til vdð að binda
enda á afleiðingar síðustu heims-
styrjaldar í næsta nágrenni. Á
þessu verkefni eigum vdð að taka
af fullri djörfung og stuðla að því
að sanngjörn lausn fáist sem fyrst
þannig að góð samskipti geti tekist
milh Norðurlanda, sjálfstæðra
Eystrasaltsríkja og Sovétríkjanna
öllum til hagsbóta.
Hjörleifur Guttormsson
„Á blaðamannafundi umyfirlýsinguna
1. júlí nefndu forsetarnir Island sér-
staklega sem vænlegan fundarstað fyr-
ir samningaviðræður með Norður-
landaráð sem málamiðlara.“
„Aumt er að sjá...“
Ekki sjálfgefið að þeir geti kallað sig hið eina rétta Alþýðubandalag í
landinu, segir m.a. í greininni.
Hanaslagur Alþýðubandalags-
forystunnar í Reykjavík er farinn
að vekja þjóðarathygh og aðhlátur.
Athæfi hennar er öllum jafnaðar-
mönnum, ekki síst á landsbyggð-
inni, áhyggjuefni svo ekki sé meira
sagt. Fer ekkert á milli mála að
„stórfiskaleikur" þessi vekur
óvinafagnað.
Vandi fyrir vinstri menn
Hér er vdssulega vandi á ferðum
fyrir vdnstri menn í landinu. En það
má þessi ágæta forysta vita að þeir
sem trúa í alvöru á frelsi, jafnrétti
og bræðralag sætta sig ekki við þau
stóryrði, brigsl og bægslagang
(ekki síst í fjölmiðlum) er hún hefur
látið ganga síðustu missiri. Menn
geta verið ósammála um ýmis at-
riði. - Þau á að leysa án bumbu-
sláttar á torgum.
Alþýðubandalagsforystan ein út
af fyrir sig getur aldrei orðið stór
flokkur, bijóstvöm og baráttuafl
sósíahsta og verkalýðs, til þess þarf
hún að hafa fólkið með sér. Það
næst ekki með þrasi og málefna-
snauðum þrætum, heldur mark-
vdssri stjóm sem hefur hagsmuni
vdnnandi stétta í öndvegi.
Hverjir sem standa uppi sem sig-
urvegarar (ef hægt verður að tala
um einhvern sigur) eftir „Örlygs-
staðabardaga“ Alþýðubandalags-
forystunnar, geta þeir ekki vænst
að það sé sjálfgefið að þeir geti kali-
að sig hið eina rétta Álþýðubanda-
KjaUariim
Guðjón Sveinsson
rithöfundur
lag í landinu.
Nei, svo einfalt er það ekki. Fjöl-
miðlaviðtöl, landsfundir og kjör-
dæmaráðstefnur úti um dittinn og
dattinn leysa ekki vanda vinstri
manna á íslandi. Til þess þarf sós-
íalískan málflutning og efndir, svo
að fólk geti treyst sinni forystu, svo
allt launafólk geti sameinast í
sterkum flokki með verulegan
þingstyrk, sem getur haft veruleg
og afgerandi áhrif á uppbyggingu
og lífsskilyrði þjóðarinnar
Vinnubrögð Alþýðubandalags-
forystunnar undanfarið veikja alla
þessa möguleika, vekja vantrú sem
getur endaö með afneitun. Með títt-
nefndum vdnnubrögðum er þessi
kjörna forysta að dæma sig úr leik,
endar eins og kerlingarnar sem
deildu um hvort þúfa ein hefði ver-
ið khppt eða skorin.
Áframhaldandi lánleysi A-
flokka
Við þetta fjölmiðlafár Alþýðu-
bandalagsforystunnar, sem hæst
reis er á Egilsstöðum austur, rifjaö-
ist upp fyrir mér að á vordögum
1988 sendi ég blaði mínu, Þjóðvdlj-
anum, smáklausu í tilefni þess að
mér fannst þá stundina „allur móð-
ur af Jóni“ hjá ríkisstjórninni.
(Hún hresstist þó eins og Eyvd kall-
inn og vdrðist ætla aö þrauka, enda
aukist kjarkur við komu Sóla og
Óla. Þrátt fyrir það er lánleysi A-
flokkanna áframhaldandi, duga
hvorki nafnbreytingar né stofnun
nýrra félaga.) Klausa þessi endaði
á vísukorni, eins konar Krukksspá
um framtíð hinna margumræddu
„verkalýðsflokka".
Eftir útreið þeirra í nýafstöðnum
bæjar- og sveitarstjómarkosning-
um (með einhveijum staö- og hefð-
bundnum undantekningum),
finnst mér satt að segja áðurnefnd
Krukksspá ætla að rætast, vísu-
kornið enn í fullu gildi. e.t.v. Þörf
og tímabær aðvörun fyrir þaö fólk
sem nú er greinilega búið að tapa
ilhlega áttum.
Ég læt þennan stutta pisth fylgja
hér orðréttan og tek það fram að
ritstjórn Þjóðviljans taldi á sínum
tíma hann ekki eiga heima í þvd
ágæta blaöi.
Þegar ég heyrði að ríkisstjórnin
(sem aldeihs ætlaði að láta til sín
taka) hefði gefist upp á verðstöðv-
uninni 1. mars (hafði meira að segja
látið Rafmagnsveitur ríkisins kom-
ast upp með 50% hækkun hús-
hitunarrafmagns á verðstöðvunar-
tímum), gefist upp á vaxtalækkun-
um, gefist upp á að koma í veg fyr-
ir atvinnuleysi í sjávarplássunum,
þar sem fjöldi fólks reynir að lifa
af 36-38.000 kr. mánaðarlaunum
(atvinnuleysisbótum), gefist upp á
jöfnun lífskjara, ætlaði ég að skrifa
langa grein í „Viðhorf1 um þessi
ósköp. Ég komst fljótt að því að það
tók því ekki og lét þetta duga:
„Aumt er að sjá í einni lest“
A-flokkanna göngurest.
Úr drottinssvdkum, doðapest
dragast þeir upp fyrir rest.
Bregðast krosstré sem önnur. -
Svo mörg era þau orð.
ES. Ég vænti að Bólu-Hjálmar
fyrirgefi mér þann kost sem ég fékk
úr hans andlegu nestisskrínu, enda
sannfærður um að hann hefur ver-
ið sósíahsti yst sem innst.
Guðjón Sveinsson
„Vinnubrögð Alþýðubandalagsforys-
tunnar undanfarið veikja alla þessa
möguleika, vekja vantrú sem getur
endað með afneitun.“