Dagblaðið Vísir - DV - 29.09.1990, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 29. SEPTEMBER 1990.
Úlgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EVJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfusfjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91 >27022 - FAX: (91 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Samskotabaukurinn
í fyrsta skipti í sögunni hafa Bandaríkin ekki efni á
að halda úti stríði, sem þau hafa ákveðið að taka for-
ustu í. Þau hafa beðið bandamenn sína í Evrópu, Japan
og á Arabíuskaga að borga mikinn hluta af brúsanum
af viðbúnaðinum gegn Saddam Hussein íraksforseta.
Innheimtan hefur gengið vel, hraðast og mest hjá
íslömsku ríkjunum. Nokkru hægar, en vel þó, hefur
gengið í Evrópu. Meira að segja hefur ríkisstjórn ís-
lands ákveðið að verja 150 milljónum til afmarkaðra
verkefna, sem ekki verða beinlínis talin til hernaðar.
Mikil fjárþörf og mikill stuðningur kalla á réttindi.
„Enga skatta án atkvæðisréttar,“ sögðu Bandaríkja-
menn á sínum tíma, þegar þeir sögðu skilið við brezku
krúnuna. Nú vilja bandamenn hafa afskipti af, hvernig
yfirvofandi stríð við Saddam Hussein verði þróað.
í viðbrögðum heimsbyggðarinnar við ofbeldi Sadd-
ams Hussein hefur komið í ljós, að Bandaríkin eru eina
heimsveldi jarðarinnar. Þau eru eina ríkið, sem getur
skundað og vill skunda á vettvang, þegar samfélag þjóð-
anna þarf á skjótum lögregluaðgerðum að halda.
Jafnframt hefur komið í ljós, að hin nýríka Vestur-
Evrópa og hið nýríka Japan standa á brauðfótum um
leið og viðskiptalífmu sleppir og alvara lífsins byijar. í
ljós kom, að Evrópubandalagið var bara risavaxin
sjoppa, sem gat ekki sýnt neinn áþreifanlegan mátt.
Hrun kalda stríðsins hefur gert Sovétríkin að eins
konar yngri bróður Bandaríkjanna í friðargæzlu í heim-
inum. Bush Bandaríkjaforseti taldi sig þurfa að skreppa
til Helsinki til að ráðfæra sig við Gorbatsjov Sovétfor-
seta og segja honum, hvað hann hygðist fyrir.
Þetta er að mörgu leyti heppileg þróun. Pax Americ-
ana eða hinn bandaríski friður er tempraður samráðum
við ýmsa aðra aðila, sem eru að taka þátt í að byggja
upp á jörðinni heim mannréttinda, eins og þau eru skil-
in á Vesturlöndum og í stofnskrá Sameinuðu þjóðanna.
Hins vegar er afar óheppilegt, að lögreglustjórinn á
svæðinu sé eins staurblankur og komið hefur í ljós. Það
stafar af algerlega óraunhæfri íjármálstefnu Banda-
ríkjastjórnar, sem tekin var upp í tíð Ronalds Reagan
forseta og hefur síðan haldizt hjá arftaka hans.
Fjárhagur Bandaríkjanna er í rúst eftir stefnu lágra
skatta og mikillar eyðslu. Fjárhagslega minnir staða
Bandaríkjanna mjög á stöðu Spánar árið 1588, þegar flot-
inn ósigrandi lét úr höfn til að tugta sjóræningjann
Francis Drake og gera innrás í land brezkra villimanna.
í vetfangi hrundi Spánarveldi, sem um hálfrar ann-
arrar aldar skeið hafði óumdeilanlega verið sjálft heims-
veldið, með herskipaflota á öllum heimshöfum. Að baki
heimsveldisins var óhófseyðsla, hruninn efnahagur og
skert samkeppnisgeta í iðnaði og verzlun Spánar.
Þannig fór líka fyrir Sovétríkjunum, sem voru til
skamms tíma hitt heimsveldið til mótvægis við Banda-
ríkin. Það þarf nefnilega rosatekjur til að standa undir
því að vera heimsveldi, sem þarf að múta út og suður
til að gæta hagsmuna sinna á margs konar vettvangi.
Rómarveldi grotnaði innan frá. Spánarveldi grotnaði
innan frá. Sovétveldi grotnaði innan frá. Bandaríkja-
veldi er að grotna innan frá. Út á við hélt það jöfnu í
Kóreu, en tapaði hrapallega í Víetnam og Líbanon.
Til að bjarga Pax Americana verða ríkin, sem vilja
taka þátt í að verja nútíma mannréttindi, að byggja upp
varanlegt samstarf um hernað og fjármögnun hernaðar.
Jónas Kristjánsson
Afleiðingar Persa-
flóadeilu á olíu-
markaði og í banda-
rísku hagkerfi
í gömlum saltnámum við strönd
Mexíkóflóa í Texas og Lousiana
geymir Bandaríkjastjórn neyðar-
birgðir hráolíu, um 600.000.000 olíu-
fót. Um leið og ljóst varð að innrás
íraks í Kúvæt og liðsamdráttur
Bandaríkjanna í Saudi-Arabíu yllu
ólgu og verðhækkun á olíumark-
aöi, komu fram meðal málsvara
olíunotenda á Bandaríkjaþingi og
utan kröfúr um að George Bush
forseti gripi til þess að selja af vara-
birgðunum til að róa markaðinn.
Forsetinn lét talsmenn sína svara
því til að hann teldi slíkt óheppileg
opinber afskipti af verðmyndun,
best væri að láta markaðinn sjálf-
ráðan. Síðan hefur þessi afstaða
verið einn af veiku blettunum í
framgöngu Bush í Persaflóadeil-
unni. í olíulausum hlutum Banda-
ríkjanna hefur honum verið legið
á hálsi fyrir að standa vörð um
sérhagsmuni fyrrum starfsbræðra
sinna, olíuframleiðenda og olíu-
braskara í Texas og víðar, sem
græða vel á verðhækkuninni, en
Bush hefur hafið ýmsa úr þeirra
röðum til áhrifa í stjórn sinni.
Nú sér Bandaríkjaforseti sig til-
neyddan að söðla um og setja á
markað fimm milljón olíufót úr
saltnámugeymunum. Það gerðist
þegar verðið á Norðusjávarolíu fór
yfir 40 sollara fatið og hafði meira
en tvöfaldast frá því í ágústbyrjun.
Þessi verðsveifla sýndi og sann-
aði að markaðurinn brást trausti
Bush og manna hans. Framleiðslu-
magn og birgðastaða gefa ekkert
tilefni til veröhækkunar af þessu
tagi. Hún stafar hreinlega af spá-
kaupmennsku olíubraskara, sem
reikna með að stríð við Persaflóa
verði til að spenna verðið enn
hærra, svo þeir græði á að kaupa
fram í tímann óunna Noröursjáv-
arolíu á uppsprengdu verði.
Alþjóða orkumálastofnunin segir
hráolíuframleiðslu í löndum Sam-
taka olíuframleiðsluríkja hafa auk-
ist um 2,3 milljónir olíufata á dag
frá því um miðjan ágúst, svo þegar
hefur verið fyllt í rúman helming
skarðsins sem myndaðist þegar
framleiðslan í írak og Kúvæt hvarf
af markaöi. Þar að auki eru birgöir
fyrir hendi, einkum hjá stóru olíu-
félögunum, til þriggja mánaða, sem
þykir með besta móti.
Staðan á olíumarkaðinum í svip-
inn gefur því ekkert tilefni til verð-
sprengingar. Hún stafar fyrst og
fremst af óvissunni um framtíðina,
frið eða stríð á helsta olíufram-
leiðslusvæði heims. Einnig hafa
menn nokkrar áhyggjur af að þótt
við taugastríö sitji enn um sinn og
hráolíuframboð haldi áfram að
aukast, geti vinnslugetan orðið
hemill á framboð á unnum olíuvör-
um. Stórvirkar olíuhreinsunar-
stöðvar Kúvæt eru fallnar út og
tímatöf og aukinn kostnaður fylgir
því að koma í gagnið ónýttri
vinnslugetu í hreinsunarstöðvum í
Bandaríkjunum.
Alþjóðastofnanir í efnahags- og
peningamálum brýna nú ákaft fyr-
ir ríkisstjórnum heims að gera ekki
sömu vitleysu og í fyrri olíukrepp-
um, að reyna aö dylja afleiðingar
verðhækkana á olíuvörum með
aðgerðum eins og vaxtalækkun,
reynslan sýni að af slíku hljótist
margfóldun verðbólguáhrifanna.
Um sé að gera að láta verðhækkun-
ina koma fram að fullu um leið og
tilefni sé til, þar með sé best unnið
að orkusparnaði, þverrandi olíu-
notkun og hemill settur á verð-
þrýstinginn.
Erlend tíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
Tímanna tákn er að stjórn Feder-
al Reserve, bandaríska seðlabank-
ans, hefur látið vitnast að hún sé
hætt við grunnvaxtalækkun í
smáum skrefum sem staðið hefur
í rúmt ár. Nú ríði á mestu að vinna
gegn verðbólguaukningu af völd-
um hækkaðs olíuverðs. Þetta gerist
þótt ýmis merki séu á lofti um
stöðnun ef ekki samdrátt í banda-
ríska hagkerfinu.
Fjármálafréttamann gera því
einnig skóna að með því að taka
fyrir frekari vaxtalækkanir að
sinni vilji Alan Greenspan yfir-
seðlabankastjóri setja þrýsting á
bæði þing og ríkisstjórn að koma
sér saman um raunhæfar ráðstaf-
anir til að ná niður geigvænlegum
halla á ríkissjóði.
Mánaðalangar viðræður stóðu í
þessari viku enn í skæklatogi, þar
sem Bush forseti og menn hans
annars vegar og forustumenn þing-
meirihluta demókrata hins vegar
láta það sitja í fyrirrúmi að koma
hvorir á aðra ábyrgð á óvinsælum
ákvörðunum, skattahækkunum og
niöurskurði á útgjöldum til við-
kvæmra málaflokka.
Nú dregur aö úrslitum hjá samn-
ingamönnum þings og stjórnar því
nái þeir ekki árangri koma um
mánaðamótin til framkvæmda
ákvæði Gramm-Rudman laga um
sjálfkrafa, hlutfallslegan niður-
skurð allflestra ríkisútgjalda til að
ná niður greiðsluhallanum.
Sjálfvirkur niðurskurður sam-
kvæmt Gramm-Rudman gæti num-
ið 100 milljörðum dollara. Markmið
viðræðna fulltrúa þings og stjórnar
er að ná fram 50 milljarða lækkun
greiðsluhallans á næsta fjárhagsári
og alls 500 milljarða lækkun á fimm
ára tímabili til að losna undan fall-
öxi lagaákvæðisins. Gert er ráð fyr-
ir að greiðsluhallinn nemi nú um
250 milljörðum.
Komið hafa upp raddir á þingi
um að fresta því fram eftir október
aö ákveði Gramm-Rudman taki
gildi í því skyni að gefa samninga-
mönnum þings og stjórnar lengri
frest til að ljúka sínu starfi. Bush
hefur látið talsmann sinn gefa til
kynna að hann muni beita neitun-
arvaldi til að ógilda frestunarsam-
þykkt frá þinginu.
í Bandaríkjunum verður mönn-
um nú tíðrætt um að þessar uppá-
komur í fjármálum og efnahags-
málum í miðri herkvaðningunni
við Persaflóa sýni að grunnurinn
undir þeim hernaðarmætti Banda-
ríkjanna sem þar kemur tvímæla-
laust fram sé ótraustari en vera
skyldi. Það birtist þegar í því að
nú hafa Bandaríkin í fyrstu skipti
sent bandaönnum sínum fyrirfram
reikning fyrir kostnaðinum af her-
útboðinu.
Saudi-Arabía og furstadæmin við
Persaílóa hafa gengist fúslega und-
ir aö greiða kostnaðinn af eyði-
merkurhernum bandaríska, um 1,5
milljarða dollara á mánuði. Þau
munar ekki um slíkt, þegar oíutekj-
urnar vaxa eins og raun ber vitni.
Undirtektir hafa verið aðrar og
dræmari í löndum eins og Japan
og Vestur-Þýskalandi, og gætir
urgs af þeim sökum á Bandaríkja-
þingi og í fjölmiðlum. Aðrir benda
á að ekki sé unnt að ætlast til að
erlend ríki taki á sig þungar byrðar
til að kosta bandaríska vígvél sem
þau fá engu um ráðið hvort eða
hvernig verður beitt.
Magnús Torfi Ólafsson
George Bush Bandaríkjaforseti ávarpar fund Alþjóðagjaldeyrissjóðsins
I Washington. Þar skýrði hann frá stofnun rikjahóps til að samræma
fjárhagsaðstoð til ríkja sem verða fyrir búsifjum af viðskiptabanninu á
írak. Símamynd Reuter