Dagblaðið Vísir - DV - 27.04.1991, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 27. APRÍL 1991.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EVJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÖNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFANSSON og INGÖLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (91 >27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Enn er langt í land
Formlegar stjórnarmyndunarviðræður eru að hefjast
á milli Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks. Viðreisnar-
stjórn er í uppsiglingu. Eftir tuttugu ára hlé ætla þessir
tveir flokkar að reyna með sér aftur og endurnýja forna
frægð þeirrar margrómuðu viðreisnarstjórnar sem sat
samfellt í þrettán ár.
Hér í blaðinu sem annars staðar hefur verið tíundað
að það er margt sem mælir með slíkri stjórnarmyndun.
Flokkarnir eiga að geta náð saman um velflest stærri
málin, álverið, evrópska efnahagssvæðið, frjálsari út-
flutningsverslun, minni ríkisumsvif og svo framvegis.
Pólitískur hugsunarháttur þessara tveggja flokka hefur
færst nær hvor öðrum á undanförnum árum og er miklu
mun samstígari heldur en þegar þeir störfuðu saman
fyrir aldarfjórðungi. Að því leyti á fátt að vera því til
fyrirstöðu að viðreisnarstjórn nú, hafi burði til að vera
langlíf og árangursrík. Hún verður hinsvegar aldrei eins
og gamla viðreisnin, enda ólíkar aðstæður og ólíkir
menn.
En áður en meðmælendur viðreisnarmunstursins
hlaupa til og fagna nýrri stjórn er ástæða til að hafa
uppi nokkur aðvörunarorð. Hér er ekki allt sem sýnist.
Alþýðuflokkurinn hefur lagt áherslu á gjald fyrir veiði-
leyfi, Alþýðuflokkurinn vill ná aftur nokkrum milljörð-
um út úr búvörusamningnum. Alþýðuflokkurinn er
með nýja stefnu í húsnæðismálum sem ekki verður
hvikað frá. Er Sjálfstæðisflokkurinn tilbúinn að hoppa
inn á slík skilyrði af hálfu annars flokks þegar hann
hefur ekki einu sinni komið sér saman innan sinna eig-
in raða?
Upplýst er að ríkisfjármálin standa miklu mun verr
en upp hefur verið gefið. Hallinn nálgast átta milljarða,
búið er að skuldbinda ríkissjóð fyrir um tvo milljarða
til viðbótar, nýir kjarasamningar á þessu ári kosta sitt
og mörg óleyst mál bíða næstu fjárlaga. Varlega áætlað
má gera ráð fyrir að fimmtán milljarða muni vanta upp'
á til að endar nái saman á næstu fjárlögum, sem ný
ríkisstjórn þarf strax að glíma við. Sjálfstæðisflokkurinn
mun ekki ljá máls á hækkuðum sköttum, eftir því sem
sagt var í kosningabaráttunni, og það er því undir þing-
mönnum næstu stjórnar komið að skera niður útgjöld
sem þessum upphæðum nemur.
Varla fara flokkar að mynda ríkisstjórn nema fyrir
liggi hvernig taka eigi á þessum vanda.
Bæði Davíð Oddsson og Jón Baldvin Hannibalsson
leggja mikið undir ef þeir mynda stjórn saman. Við
Davíð eru bundnar miklar vonir og hans pólitíska fram-
tíð er undir því komin að stjórn undir hans forsæti gangi
hreint til verks. Hér dugir engin loðmulla eins og í kosn-
ingabaráttunni og hér duga engin vettlingatök við að
moka flórinn.
Jón Baldvin mun verða sakaður um að svíkja vinstri
hreyflnguna. Ef hann veðjar á Sjálfstæðisflokkinn er
hann að loka dyrunum til vinstri. Ef sú áhætta mis-
tekst sér Jón Baldvin sína sæng uppreidda.
Báðir formennirnir eiga því mikið, ef ekki allt, undir
því komið að ríkisstjórnin fari af stað með fullmótaða
stefnu og hnitmiðaðar ákvarðanir um viðkvæmustu
málin. Það getur orðið þrautin þyngri. En án slíks fulln-
aðarsamkomulags er þýðingarlaust að leggja af stað.
Stjórnarmyndunarviðræður eru hafnar en það er
ennþá langt í land. Það er ekki nóg að vilja mynda ríkis-
stjórn. Það verður líka að vita hvað hún á að gera.
Ellert B. Schram
Gorbatsjov og Jeltsin
ná saman í kapp-
hlaupi við tímann
væðingu smærri og meðalstórra
fyrirtækja og að viðhalda gamla
miðstýringarkefinu i efnahagsmál-
um.
Mennirnir, sem stóðu að 500 daga
áætluninni í fyrra um skjót um-
skipti til markaðsbúskapar, hafa
látið frá sér heyra á ný. Stanislav
Shatalin, sem 500 daga áætlunin
var einatt kennd við, segir enga
heildarstefnu finnanlega í þeim til-
skipunum og neyðaráætlunum
sem ríkisstjórnin sendi frá sér.
„Það er í rauninni bara verið að
apa eftir gamla kerfinu," segir
hann og árangurinn reynist eftir
því.
Einn af samstarfsmönnum Shat-
alins frá í fyrra, Grigori Javhnski,
gerir þá grein fyrir ríkjandi „ein-
stæðu ástandi" að nú eigi sér stað
í sovésku þjóðfélagi þrenn samsl-
ungin, söguleg þróunarferli: Við-
leitni til að koma á þjóðfélagi með
sjálfstæðum stofnunum óbreýttra
borgara, þjóðernisvakning meðal
fjölmargra þjóðerna og baráttan
fyrir að koma á skilvirkum þjóðar-
búskap.
í flestum öðrum löndum tóku
þessi þrúnarferli aldir, segir Javl-
inski. „Hér gerast þessi ferh seint
og öll samtímis og forustan er að
missa tökin.“
„Þetta er ekki bara kreppa," bæt-
ir hann við. „Kreppa er eitthvað
sem kemur fyrir í stöðugu, traustu
stjórnmálakerfi. Hér á sér stað rót-
tæk ummyndun á öllum sviðum.“
Tekið er að örla á spádómum um
að ríkisstjórn undir forsæti Pavlofs
endist ekki lengi úr þessu. Sjálfur
hefur hann lýst sig fúsan til að taka
í stjórnina fulltrúa stjórnarand-
stöðuhópa og þar með komið nokk-
uð til móts við eina meginkröfu
Jeltsins að þjóðstjórn lýðræðis-
sinna og miðjumanna í kommúni-
staflokknum verði mynduð.
Verkfollin, veröbólgan og vöru-
skorturinn, öll eru þessi vandamál
þess eðlis að þau vefja upp á sig og
óheillavænlegar afleiðingar áger-
ast, þegar ekki er uppi nein sam-
stæð og markviss stefna að taka á
undirrót vandans, miðstýringar-
kerfi komnu í þrot. Ástandið á enn
eftir að versna eftir því sem á árið
líður, segja hagspámenn í Moskvu.
Fyrir löngu er ljóst að ekki verð-
ur tekið að gagni á sovéskum efna-
hagsmálum nema jafnframt sé
horfið að fullu frá eins flokks kerfi
til lýðræðislegra stjórnarhátta.
Hringborðsviðræðurnar í Moskvu
miða að því að frnna leið að því
marki.
Til marks um ólguna I Sovétrikjunum er aö verkföll og fjölmennir mótmælafundir hafa breiöst til Hvíta-
Rússlands þar sem flokkstökin voru hingað til talin einna traustust. Myndin sýnir fundarmenn i Minsk, höfuö-
borg lýðveldisins, krefjast aukafundar Æðsta ráðsins til að fjalla um kröfur sínar. Simamynd Reuter
Hringborðsviðræður hafa staðið
undanfarið í Moskvu í því skyni
aö koma á bandalagi lýðræðissinn-
aðra umbótahreyfinga og miðju-
manna úr kommúnistaflokki Sov-
étríkjanna um úrræöi í þeim marg-
þætta vanda sem við Sovétríkjun-
um blasir. Þátttakendur eru frá
sjálfstæðu stjórnmálasamtökunum
sem fylkja sér um Boris Jeltsin
Rússlandsforseta, úr flestum sovét-
lýöveldum og kolanámumenn í
verkfalli eiga fulltrúa.
Leiðarljós hringborðsviðræðn-
anna virðist vera boðskapur Edu-
ards Sévardnadse, fyrrum utanrík-
isráðherra: „Sannir lýðræðis-
sinnar hljóta að starfa með íhalds-
mönnum með réttu ráði ef það sem
sameinar er sameiginlegt markmið
- að bjarga landinu.“ Sévardnadse
sagði af sér ráöherraembætti í vet-
ur til aö vara við hættu á einræði
og harðstjórn.
Litið er svo á aö fyrsti ávöxtur
hringborðsviðræðnanna sé sam-
komulag sem gert var nú í vikunni
milli forseta níu sovétlýðvelda af
fimmtán og Mikhails Gorbatsjovs
Sovétforseta. í hópi lýðveldaforset-
anna er Boris Jeltsin og er þetta í
fyrsta skipti á síðari misserum sem
þeir Gorbatsjov standa saman í
meginmálum.
Forsetasamkomulagið fjallar
annars vegar um grundvallarat-
riði, framtíð ríkjabandalagsins og
stjórnskipun. Hins vegar er tekið á
brýnum úrlausnarefnum líðandi
stundar. Gera á nýjan sambands-
sáttmála, sem tryggi lýðveldunum
fullveldi yfir sérmálum sínum.
Lýðveldum sem ekki geta aðhyllst
sáttmálann verður ekki meinuð
úrganga úr sambandinu. Samin
skal ný stjórnarskrá sem tryggi
lýðræöisleg réttindi. Efnt verður til
almennra kosninga ekki síðar en
misseri eftir að hún gengur í gildi.
Af dægurmálum er mest aðkall-
andi áskorun til kolanámumanna
að taka upp vinnu á ný en verkfall
þeirra er í þann veginn að lama
þungaiðnað Sovétríkjanna. Þá er
heitið endurskoðun á verðhækk-
unum sem í gildi gengu i aprílbyrj-
un. .Loks er heitið að móta launa-
stefnu sem hamli gegn kjaraskerð-
ingu.
Meö þetta samkomulag í höfn
gekk Gorbatsjov aðalritari á fund
miðstjórnar kommúnistaflokksins.
Eins og viö var búist gerðu harð-
línumenn atlögu að honum og kom
þar síðari fundardaginn að hann
bauðst til að segja af sér. Skotið var
á skyndifundi í stjórnmálanefnd
Erlendtíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
miðstjórnar og tillaga nefndarinn-
ar um að hafna lausnarbeiðni aðal-
ritarans var samþykkt með at-
kvæðum 322 miðstjórnarmanna af
389 viðstöddum og atkvæðisbær-
um.
Enn hefur sýnt sig að andstæð-
ingar Gorbatsjovs í kommúnista-
flokknum eru máttlausir gegn hon-
um þegar á hólminn kemur af því
að þeir hafa engan frambærilegan
merkisbera að tefla fram á móti.
Ekki svo að skilja að Gorbatsjov
hafi af vinsældum að státa, skoð-
anakannanir leiöa í ljós að fylgi við
hann er um 15%. En aðeins 6% af
sama úrtaki bera traust til komm-
únistaflokksins.
í fyrri viku birti Goskomstat,
hagstofa Sovétríkjanna, ógnvekj-
andi tölur um hagþróunina fyrsta
fjóröung ársins. Þjóðarframleiðsla
dróst saman um 8% miðað við
sama tímabil síðastliðið ár og fram-
leiðni hrakaði um 9%. Utanríkis-
verslun skrapp saman um þriðj-
ung, aðallega vegna gjaldeyris-
skorts sem stafar af hruni olíu-
framleiðslu.
Og þeim sem best fylgjast með
málum ber saman um að ástandið
eigi eftir að versna. Gert er ráð fyr-
ir að þjóðartekjur dragist saman
sem nemur 15 til 20% á árinu. Verð-
bólga rýkur upp, knúin af vöru-
skorti annars vegar og gífurlegum
halla á ríkissjóöi hins vegar.
Ríkisstjórnin undir forsæti Va-
lentins Pavlofs fékk í fyrri viku
samþykktar á þingi neyðarráöstaf-
anir, sem aö dómi færustu hag-
fræðinga, sovéskra jafnt og er-
lendra, leysa engan vanda. Þar er
jöfnum höndum talaö um einka-