Dagblaðið Vísir - DV - 15.02.1992, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 15. FEBRUAR 1992.
15
Vextir munu enn lækka
Vextir munu halda áfram aö
lækka á næstunni, ef að líkum læt-
ur. Vextir sumra banka og spari-
sjóöa munu lækka hinn 21. þessa
mánaðar og verða þá til dæmis hjá
íslandsbanka „komnir í botn“ mið-
að við 2 prósent verðbólgustig, að
sögn Ragnars Önundarsonar,
framkvæmdastjóra íslandsbanka.
Búnaðarbankinn hefur síðan 11.
nóvember haft forystu í vaxta-
lækkunum og er liklega kominn
svo langt nú þegar, að ekki er víst,
að þar verði vaXtalækkun 21. fe-
brúar. Landsbankinn hefur verið
með einna hæstu vextina um tals-
vert skeið og er tímabært, að hann
færi sína vexti nú niður að marki.
Sparisjóðirnir höfðu haft forystu í
vaxtalækkunum fram eftir vetri.
13,5prósent
nafnvextir
Ragnar Önundarson segist búast
við því, að eftir lækkun 21. þessa
mánaðar verði algengustu skulda-
bréfavextir, nafnvextir, 13,5 pró-
sent og víxilvextir 13 prósent.
Lækkunin hjá íslandsbanka verði
0,75 prósentustig að þessu sinni.
Bankamir hafa sætt réttmætri
gagnrýni fyrir að halda vöxtunum
of háum. Verkalýðshreyfingin fór
í vetur fram á, að nafnvextirnir
yrðu lækkaðir í 11 prósent sem
þáttur í kjarasamningum. Þannig
er ekki líklegt, að launþegahreyf-
ingin sætti sig við, að vextir fari
ekki lengra niður en bankamenn
segja, að þeir fari nú og séu í
„botni“. En bankamenn segja, að
varla sé hægt að hugsa sér lægra
verðbólgustig en 2 prósent, þegar
yfir nokkurt tímaskeiö að ráði sé
litið. Því megi menn vel við una,
að nafnvextimir verði miðaðir við
svo lágt verðbólgustig. Verðbólgan
hefur nær engin verið um margra
vikna skeið Stjómmálamenn og
raunar flestir landsmenn hafa legiö
bönkum á hálsi fyrir að miða vext-
ina ekki við allt að núll prósent
verðbólgustig. Nú segja banka-
menn, að verðbólgustigið, sem
bankar miði við, verði 2 prósent
hinn 1. mars samkvæmt spám, þeg-
ar miðað sé við regluna „2 fram og
1 aftur". í þeirri reglu felst, að
viðmiðun bankanna um vaxtastig-
ið verði, hver líklegt er að verðbólg-
an verði næstu tvo mánuði og hver
verðbólgan hafi verið síðasta Uðinn
mánuð.
Þannig verði viðmiðunin 1. marz.
Eftir lækkun 21. febrúar verði
bankamir komnir með lægstu
vexti, sem verið hafi síðan 1973, að
sögn Ragnars Önundarsonar.
Lækkun raunvaxta
sennileg
Raunvextir er orð, sem er notað
um vexti umfram verðbólgustig.
Ef nafnvextir verða 13,5 prósent og
verðbólgan 2 prósent, era raun-
vextir 11,5 prósent, það er vextir
umfram verðbólguna. Bankamir
hafa verið að lækka nafnvextina,
en umsvif ríkisvaldsins ráða hins
vegar mestu um raunvextina.
Bankar og sparisjóðir hafa fylgt
eftir, þótt seint hafi gengið að
lækka vexti, af þvi að verðbólgan
hefur minnkað. Nú hlýtur að vera
komið að því, að raunvextimir
verði líka lækkaöir.
Bankamenn segja við DV, að al-
mennur skilningur sé á því, að
„raunvextir á íslandi séu markaðs-
vextir og bankamir verði að fylgja
markaðnum“.
Og hvemig ráðast þessir raun-
vextir?
Nú sem stendur era vextir á
spariskírteinum ríkisins helzta
viðmiðunin um raunvaxtastigið í
landinu. Bankamir sjá, hvaða
vextir era á verðtryggðum spari-
skírteinum, og þeir hengja sína
vexti síðan við þá vexti. Ríkið hefur
Landsbankinn hefur haft hæstu vextina og tímabært, að bankinn fari niður með þá eins og aðrir.
þannig ráðið mestu um, hverjir
raunvextimir hafa verið, og enn
ræður ríkið mestu þar um í krafti
gífurlegra umsvifa sinna. Raun-
vextir lækka ekki nema ríkið taki
sig á. Ekki stoðaði, að Seðlabank-
inn færi að gefa tilskipanir um
lækkim raunvaxta, meðan mark-
aðurinn leyfir það ekki, vegna mik-
illa umsvifa ríkisins.
En nú er niðurskurður opinberra
útgjalda í gangi. Raunvextir virðast
vera að byrja að lækka. Væntan-
lega heldur sú lækkun áfram og
tekur við, þegar bankar og spari-
sjóðir telja sig ekki komast lengra
með lækkun nafnvaxta án þess að
lækka raunvextina sjálfa.
Vextir á húsbréfum, sem sé raun-
vextir, hafa lækkað lítillega. Vextir
á spariskírteinum ríkisins í áskrift
lækkuðu lítillega. Þessar lækkanir
raunvaxta hafa verið á bilinu
0,1-0,2 prósentustig. Þetta er vænt-
anlega aðeins byijunin.
Bankamenn telja líklegt, að ríkis-
sjóður muni stuðla að raunvaxta-
lækkun á næstunni.
Auðvitað renna menn nokkuð
blint í sjóinn um, hvemig niður-
skurðarstefna ríkisins muni tak-
ast. En gera verður ráð fyrir, að
hún leiði til töluverðrar minnkun-
ar eftirspumar ríkisins eftir lánsfé.
Við það dregur úr spennunni á
lánsfjármarkaði, og raunvextir
fara lækkandi.
Ríkið í laumuspili
Ríkið hefur farið illa að ráði sínu
í vaxtamálum síðustu árin. Eftii-
spum þess eftir lánsfé hefur verið
gjfurleg og ríkið leitað hvers kyns
ráða til að ná fjármagninu til sín.
Fulltrúar lánaumsýslu ríkisins
höfðu samband við stóra kaupend-
ur um sérstök kjör á spariskírtein-
um ríkisins og buðu hærri vexti en
ríktu fyrir á markaðnum. Þetta
gerðist bæði 1990 og 1991. Þetta
keyrði upp vextina. Ekki var hægt
að lækka raunvexti á meðan. Hér
þarf ríkið að breyta um starfshætti.
Bankamenn segja nú, að ríkis-
sjóður þurfi að fara að bjóða óverð-
tryggð lán á fostum vöxtum, til
dæmis til 16-18 mánaða. Vextir á
Laugardags-
pistillinn
Haukur Helgason
aðstoðarritstjóri
þeim yrðu þá leiðandi fyrir vexti á
óverðtryggðum bréfum.
Bankamenn benda einnig á, að
ríkið miði vexti á sínum bréfum
við útlánsvexti bankanna. Þetta
séu alltof háir vextir, þar sem um
innlán sé að ræða. Eðlilegt sé, að
ríkið miði vexti sína við vexti á
innlánum í bönkum.
Það er býsna erfitt að koma raun-
vöxtunum niður, meðan ríkissjóð-
ur er rekinn með gífurlegum halla,
eins og raunin er. Þessi halli
sprengir upp raunvexti til lengri
tíma.
Raunvextir fara þó lækkandi nú.
Vextir á spariskírteinum hafa verið
um 8,15 prósent en til dæmis kjör-
vextir íslandsbanka 8,5 prósent.
Nú er líklegast, að raunvextir
lækki framan af árinu.
Sú er skoðun bankamanna, sem
DV ræddi við, að eftir lækkun 21.
þessa mánaðar verði alls óvíst um
frekari lækkun nafnvaxta á næst-
unni. Nú er miðað við, að engin
grunnkaupshækkun verði í kjara-
samningunum, hvenær sem þeir
annars verða. En vonandi fylgir
raunvaxtalækkun eftir lækkun
nafnvaxtanna.
Fjármagnsskattur
hækkarvexti
Landsfeðumir kanna möguleika
á því að skattleggja spamaðinn,
fiármagnsteknaskatti. Þetta skiptir
miklu, þegar velt er vöngum yfir
því, hvemig vextir breytist.
Menn hafa áhyggjur af því, að
skattlagning sparifiár valdi raun-
vaxtahækkun, meðan fiárþörf rík-
isins er svo mikil sem raun er. Þessi
hækkun raunvaxta yrði viðbótará-
lögur á atvinnulífið. Birgir Þór
Runólfsson, lektor í hagfræði við
Háskóla íslands, segir í kjallara-
grein í DV í gær: „Með því að leggja
skatt á spamað og fiármagnstekjur
lækkar ávöxtun sparifiár, sem þýð-
ir, að spamaður verður minni. Til
að ná upp fyrri spamaði er því
nauðsyn á hærri vöxtum."
Sparifiáreigendur munu hugsa
um nettó ávöxtun, sem þeir fá fyrir
DV-mynd Brynjar Gauti
sitt fé. Verði skattur á sparifé hér,
gætu menn meðal annars flutt fiár-
muni sína annað, þar sem ekki er
slíkur skattur.
Aðstæður era mjög að breytast.
í lok þessa árs er reiknað með, að
bæði erlendar lántökur og ávöxtun
sparifiár erlendis verði frjáls. Við
það ættu raunvextimir að fara inn-
an tíðar effir stöðunni á alþjóða-
markaði. Geta bankanna hér á
landi til að hafa áhrif á raunvaxta-
stigið verður mjög takmörkuð.
Rekstrarskilyrði bankanna verða
alþjóðleg. Þetta er fagnaðarefni
þeim, sem vilja lækka vextina hér
á landi.
Bankar og sparisjóðir hafa sætt
mikilli gagnrýni fyrir of háa vexti.
En vissulega hafa þeir verið að
lækka vextina allt síðan í haust.
Þetta hefur þó gerzt í smáum
skömmtum. Verðbólgan hefur ver-
ið nær engin að undanfómu, og því
má segja, að vextir hefðu átt að
lækka hraðar en verið hefur. Sé
það nú rétt, aö bankarnir miði
vextina eftir 21. febrúar við það,
að verðbólgustigið sé 2 prósent, er
spuming, hvort ætlazt verður til
meiri lækkunar nafnvaxta en það.
Er við því að búast, að verðbólgan
verði minni en tvö prósent, þegar
til lengri tíma er litið?
Nú er það ekki svo, að bankamir
hafi alltaf sætt réttmætri gagnrýni.
Stjómmálamenn, sem lítiö skilja
eðli vaxta og ástunda lýðskrum,
hafa alla tíð heimtað, að banka-
vextir væra sem lægstir. Þetta hef-
ur oft verið ógæfulegt, til dæmis í
fyrravetur. Þá héldu bankamir
vöxtum lægri en átt hefði að vera.
Lágir vextir ýta undir þenslu og
verðbólgu. Margir hankanna voru
þá reknir með tapi.
Haukur Helgason