Dagur - 18.12.1992, Blaðsíða 17

Föstudagur 18. desember 1992 - DAGUR - B 17
Islensk böm seld miUi héraða og úr landi
gluggað í heimildir xun bamasölu á miðöldum
Flestir íslendingar kannast við
þrælasölu, þegar fólk var selt í
ánauð, enda íslendingar vel
lesnir og einnig hefur þetta
efni verið uppistaðan í mörg-
um bíómyndum og sjónvarps-
þáttum. Við tengjum slíka
atburði ekki við Island, en
minnumst þó Tyrkjaránsins
svokallaða þegar fólki var rænt
héðan og síðan selt eða hneppt
í ánauð erlendis. Fæstum dett-
ur sennilega í hug að ætla að
íslenskir foreldrar hafi selt
börn sín til annarra landa og
hvað þá milli landshluta, en
þetta er engu að síður stað-
reynd.
Trúlega hefur barnasala aldrei
verið víðtæk hér á landi og verð-
ur að segjast að mjög hljótt hefur
farið um það mál en heimildir frá
15.-17. öld geta þó um barnasölu,
þannig að þetta mun varla vera
kviksaga ein.
í Fitjaannál 1609-1610 í ritinu
Annálar 1400-1800 (Annales
Islandici - Posteriorum sæculor-
um) sem Hið íslenska bókmennta-
félag gaf út 1928 er að finna
þessa athyglisverðu heimild:
„Anno 1610. Var margur
drengur og stelpa á þessu ári, og
nokkur fyrirfarandi sumur, flutt
sunnan að og í Austfirði, af sýslu-
manni þar, vegna manndauða og
fólksfækkunar. Drengirnir voru
seldir fyrir 60 eður 80 álnir, en
stelpur fyrir 40 álnir.“
Drengir seldir til Aust-
fjarða fyrir hálft kýrverð
Þessi heimild um sölu barna
„sunnan að“ til Austfjarða er
einnig í Hrappseyjarútgáfu
Skarðsárannáls og mun hafa ver-
ið tekin upp víðar. Þarna er sagt
fullum fetum að börnin hafi verið
seld. Ekki er ólíklegt að mörgum
þyki þetta sláandi tíðindi. Að
vísu þykir nútímamanninum
margt æði ótrúlegt sem gerðist
hér á landi fyrir nokkrum öldum
en barnasala er þó eitthvað sem
hlýtur að vekja hroll.
Maður einn sem er búsettur á
Akureyri en á ættir að rekja til
Austfjarða tjáði blaðamanni að
hann hefði rekist á heimildir sem
gætu bent til barnasölu þegar
hann var að rekja ættir sínar
austur. Einhver forfaðir hans
hafði komið að sunnan sem barn
og engar frekari skýringar gefnar
á þeim flutningi.
„Drengirnir voru seldir fyrir 60
eður 80 álnir, en stelpur fyrir 40
álnir“, segir í Fitjaannál. Þótt
það sé æði nöturlegt að verð-
leggja börn er fróðlegt að velta
því fyrir sér hvaða fjárhæðir er
verið að tala um.
Eftir því sem Dagur kemst
næst voru 120 álnir í 1 kýrverði
og 1 kýrverð var sama og 6
ærverð. í dag mun kýrverðið var
90-100 þúsund krónur og ærverð-
ið 15 þúsund krónur, miðað við
lembda á að vori.
Samkvæmt þessu hafa dreng-
irnir verið verðlagðir á 45-60 þús-
und krónur, þ.e. 3-4 ærverð eða
um hálft kýrverð. Stúlkurnar
hafa ekki kostað nema 30 þúsund
krónur, eða það sama og tvær ær.
Ekki er hægt að segja að börnin
hafi verið mikils metin í peninga-
legu tilliti.
*
Utflutningur
íslenskra barna
Frekari heimildir um barnasölu
milli landshluta hef ég ekki á
takteinum en allar ábendingar
eru vel þegnar. Hins vegar hefur
nokkuð verið skrifað um sölu
íslenskra barna úr landi, sbr.
grein ' Helga Þorlákssonar
Útflutningur íslenskra barna til
Englands á miðöldum sem tíma-
ritið Sagnir birti fýrir nokkrum
árum, sennilega 1985.
í greininni kemur fram að á 15.
og 16. öld voru íslensk börn flutt
til Englands. Framan af 15. öld
hét að þeim væri rænt á íslandi
eða þau væru seld þaðan en síðar
var viðkvæðið að foreldrarnir
gæfu þau.
Helgi getur um heimildir sem
greina frá því að ásakanir á hend-
ur Englendingum fyrir mannrán
á íslandi hafi komið fram árin
1425, 1432 og 1533. Vitnað er
m.a. í lýsingu Hannesar Pálsson-
ar, fulltrúa Danakonungs, á
framferði Englendinga á Islandi
1425:
„Þeir ræna einnig fjölda fólks,
börnum og unglingum á íslandi,
ýmist með ofbeldi eða með því
að ginna einfalda, auðtrúa for-
eldra til þess að láta þau af hendi
fyrir smágjafir og flytja þau síðan
rænt eða keypt til Englands og
halda þeim þar í eilífri ánauð til
þess að þjóna sér en af þessum
sökum verður landið ísland
fólkslaust og leggst á mörgum
stöðum í eyði.“
Hundarnir dýrir en
börnin gefín
Lýsing Hannesar þykir ýkt og
hvergi kemur fram að börnum
hafi raunverulega verið rænt, en
með einhverjum hætti fóru börn
héðan til Englands og gerðust
lærlingar eða þjónustufólk. Talað
er um að hið sérkennilega enska
námskerfi og vinnuaflsskortur á
Englandi á 15. öld geti að ein-
hverju leyti skýrt eftirsókn Eng-
lendinga eftir íslenskum börnum.
Lærlingar voru ódýrt vinnuafl
og eftir tilskipunina 1406, þegar
svo var skipað fyrir að enginn
mætti senda barn í læri eða í ann-
að starf í bæ eða borg nema hann
ætti 20 skildinga land, var mikill
skortur á ódýru vinnuafli. En var
ástandið ekki eins á íslandi eftir
svarta dauða 1402-1404?
Á frægu hnattlíkani Behaims
frá 1492 stendur m.a. um íslend-
inga:
„Hjá þeim er siður að selja
hunda dýrt en börn sín gefa
menn kaupmönnum og fela guði
á vald svo að þeir fái brauð handa
þeim sem eftir eru.“
Samkvæmt þessu voru það hin-
ir fátæku sem gáfu börn sín og
samhljóma eru heimildir frá
Peerse sem kom til íslands 1555
og Blefken sem kom 1564. Þrá-
stagast var á því að hundar væru
seldir en börn gefin.
Líklegt er að dofnað hafi yfir
útflutningi barna eftir 1523 þegar
tilskipunin frá 1406 gilti ekki
lengur í Englandi.
Börnum fátækra manna
komið í
búsældarlegri héruð
Til er íslandslýsing frá árinu 1589
þar sem Peerse og öðrum útlend-
ingum er svarað um hundasölu
og barnagjafir, en útlendingun-
um láðist að geta um neyð þeirra
foreldra sem áttu hlut að máli:
„Vegna slíkra vanefna hins
vesæla almúga tíðkast það á
þessu eylandi að börnum fátækra
manna er stundum komið burt í
búsældarlegri héruð ...greiða for-
eldrar eða ættingjar fóstrum
þeirra eða væntanlegum vemdur-
um eins mikla þóknun og þeir
geta og sárbæna með mörgum
fögrum orðum að fyrir guðs skuld
sé höfð örugg umhyggja með
sonunum, að þeir megi alast upp
við heiðarleik og venjast við ein-
hverja iðju sem að gagni má
koma í lífinu.“
Arngrímur lærði hefur svipaða
sögu að segja um flutning barna
og unglinga af landi brott. Mörg
dæmi eru um að börn hafi verið
send að heiman til fósturs og í
Grágás var gert ráð fyrir lögfóstri
barna upp að 16 ára aldri og sér-
stökum fósturlaunum.
Þetta breyttist með tímanum
og á 17. öld lögðu forkólfar lúters-
trúar áherslu á strangt og um-
hyggjusamlegt uppeldi af hálfu
kynforeldra. Þá snarminnkaði
eftirspurnin frá Englandi og
barnasala fjaraði út.
Segir þá ekki frekar af sölu á
íslenskum börnum fyrr á öldum
enda fremur hrollvekjandi
umræðuefni eins og svo margt í
þessu þjóðfélagi fátæktar og
neyðar sem ísland vissulega var.
SS
Óskum Akureyringum
svo og landsmönnum öllum
gleðilegra jóla
og farsœls komandi árs
Þökkum samstarfið á árinu
Bœjarstjóm Akureyrar