Dagur - 18.12.1992, Blaðsíða 28

28 B - DAGUR - Föstudagur 18. desember 1992
Sauðárkrókur:
Kirlíja í eina öld
- í smiðju Kristmundar á Sjávarborg
◄ Gömul mynd frá Sauðárkróki. Kirkjan stendur í
miðbæjarkjarnanum.
Þann 18. desember 1892 var
kirkjan á Sauðárkróki vígð.
Það gekk ekki þrautalaust að
fá byggða þar kirkju, en með
samstilltu átaki sóknarbarna
og annarra ágætra manna tókst
það. Nýlega var haldið upp á
100 ára afmæli kirkjunnar. Og
í tilefni af því er að koma út
bók um sögu Sauðárkróks-
kirkju.
Útgefandi bókarinnar er Sókn-
arnefnd Sauðárkrókskirkju.
Höfundur er enginn annar en
Kristmundur Bjarnason á Sjávar-
borg, sem er manna fróðastur um
sögu Sauðárkróks og þó víðar
væri leitað. Titill bókarinnar er
Sauðárkrókskirkja og formæður
hennar. Saga kirkjumála og
kennidóms í Fagranesprestakalli
forna. Hún er 270 bls. að lengd
og prýða hana 105 myndir, ,bæði
svarthvítar og í lit. Bókin skiptist
í tuttugu efniskafla, auk heim-
ildaskrár o.fl. og er komið víða
við. Eins og titillinn gefur til
kynna er sagt frá „formæðrum“
Sauðárkrókskirkju, sérstaklega
kirkjunum í Fagranesi og Sjávar-
borg. Það er vel viðeigandi að
skrásetjarinn búi á Sjávarborg.
Þó Kristmundur segist ekki vera
mikill kirkjunnar maður hefur
hann mikið dálæti á „sinni“
kirkju, gömlu fallegu kirkjunni á
Sjávarborg.
stað. Ári síðar auglýsti lands-
höfðingi að þetta yrði gert. Áður
en kirkjan reis var messað í ýms-
um húsum á Sauðárkróki, en
íbúarnir sóttu dræmt kirkju á
Sjávarborg, bæði vegna pláss-
leysis í kirkjunni og þess að yfir
mýri var að fara.
Með hjálp góðra manna
í byggingarnefnd kirkjunnar var
m.a. Ludvig Popp kaupmaður á
láni tvö orgel og spiluðu tveir
organistar. Annar þeirra, Kristján
Gíslason, var fyrsti organisti
kirkjunnar. Margir söngmenn
komu við sögu fyrstu árin, það
virðast þó eingöngu hafa verið
karlar til að byrja með. Þar á
meðal var Söngsveitin Svalan,
stofnuð 1894. Kirkjugarðurinn
var vígður ári síðar en kirkjan,
1893. Aukið hefur verið við hann
margoft, fyrst árið 1910. Fyrsti
prestur við Sauðárkrókskirkju
var sr. Árni Björnsson og starfaði
hann til ársins 1913. Hálfdán
Guðjónsson tók við embættinu
árið 1914 og var til dánardægurs
árið 1937. Þá tók sr. Helgi
Konráðsson við, en hann dó árið
1959.
Ákveðið var að gera kirkjuna
upp árið 1989, en þá hafði komið
til tals að byggja nýja kirkju. Eft-
ir endurbæturnar og stækkun,
rúmar kirkjan 300 manns í stað
200 áður. Ekki verða upp taldar
hér allar þær breytingar sem voru
gerðar þá.
▲ Sauðárkrókskirkja sem er 100 ára um þessar
mundir.
Brot úr sögu kirkjunnar
Um miðja 19. öld var ákveðið að
fækka brauðum. Pá kom fram til-
laga um að sameina Fagranes- og
Reynistaðaprestakall með Sauðá
að prestssetri. Árið 1880 voru
Fagranes- og Sjávarborgarsóknir
sameinaðar Reynistaðaklaust-
ursprestakalli. Sama ár voru
íbúar á Sauðárkróki orðnir 60
talsins. Á héraðsfundi í prófasts-
dæminu árið 1881 lagði sr. Tómas
Þorsteinsson til að kirkjan á Sjáv-
arbakka yrði aflögð og kirkja
byggð á Sauðárkróki. Var málið
rætt öðru hvoru og árið 1888 var
kosin 7 manna nefnd á Sauðár-
króki til að fjalla um kirkjuna.
Ári síðar fékkst leyfi fyrir
kirkjugarði á Sauðárkróki - með
þeim skilyrðum að þar risi kirkja.
Kirkjugarðsmál voru í ólestri,
menn voru jarðaðir hver ofan á
annan vegna plássleysis. Árið
1890 var lagt til formlega að
kirkjurnar á Sjávarborg og
Fagranesi yrðu lagðar niður og
kirkja reist á Sauðárkróki í þeirra
Viðtal: Sigríður
Þorgrímsdóttir

A Kristmundur Bjarnason á Sjávarborg tók að sér að rita sögu kirkjunnar.
Króknum. Hann og kona hans
sýndu kirkjubyggingunni mikinn
áhuga, gáfu m.a. fé til byggingar
hennar. Kostnaður við bygging-
una var á tíunda þúsund krónur og
lögðu margir fram fé eða söfnuðu
fé, t.d. Kvenfélagið og Leikfélag-
ið. Árið 1895 hafði kirkjan fengið
7000 kr. að gjöf, þar af 2500 kr.
frá söfnuðinum. Kirkjan var vígð
18. des. 1892, eins og áður segir.
Frágangi var þó ekki að fullu lok-
ið fyrr en 1895. Af munum kirkj-
unnar var altaristaflan dýrust, en
hún var gefin af Emilie Popp,
ekkju kaupmannsins. Hún var
máluð af Niels Anker Lund sem
málaði fjölda annarra altaristafla
hér á landi. Þorsteinn Sigurðs-
son, sem var þekktur smiður, var
yfirsmiður við kirkjubygginguna.
Vegna staðhátta var ákveðið að
kirkjudyr sneru í austur í stað
vestur.
Við vígsluna voru fengin að
Kirkjusagan áhugaverð
Hér hefur verið stiklað á stóru
um 100 ára sögu Sauðárkróks-
kirkju og stuðst við hina nýju bók
Kristmundar á Sjávarborg. Ég
heimsótti Kristmund til að for-
vitnast nánar um tilurð bókarinn-
ar. Það var árið 1983 að ákveðið
var að láta rita sögu kirkjunnar
og tók Kristmundur verkið að
sér. Þá var hugmyndin sú að að
skrifa 80 ára sögu kirkjunnar, en
það breyttist síðan. Verkið var
unnið með hléum frá árinu 1983,
að sögn Kristmundar.
- Var þetta ekki mikil heim-
ildavinna?
„Jú, en kannski aðallega vegna
þess að ég fór að leika mér. Ég
hef aldrei skrifað neitt um kirkju-
mál svo ég fór að lesa mér til um
allt sem ég komst yfir varðandi
íslensku fornkirkjuna og fram
um 1800. Ég hafði afskaplega
gaman af að kynna mér íslenska
kirkjusögu, það verð ég að játa.
Þetta var mér alveg nýr heimur.
En ég notaði eiginlega ekkert af
þessu, það var svona eins og bak-
grunnur."
- Hverjar eru helstu heimild-
irnar?
„Það eru allar vísitasíubækur
sem til eru, fornbréfasafnið og
bréfasöfn prófasta og biskupa.
Svo auðvitað fleiri rit, eins og
Manntöl og Ævi lærðra manna
eftir Hannes Þorsteinsson, sem
er í handriti á Landsbókasafni.
Og aragrúi annarra handrita."
- Varstu ekki búinn að vinna
eitthvað í þessu áður, þegar þú
skrifaðir Sögu Sauðárkróks?
„Jú, en ég skrifaði svo lítið um
kirkjuna þar. En það skilar sér
allt hér, bara betur útfært. Það
eru sömu heimildir, en það var
ekki nema örlítið brot. Svo hafa
fundist nýjar heimildir, bara fyrir
tveimur eða þremur árum, sem
fylla myndina miklu betur. Það
var sjálf kirkjulýsingin, óársett,
en líklega frá 1893, skrifuð með
hendi prófasts, Zophaníasar
Halldórssonar og undirrituð af
honum. Þetta var afskaplega
mikill fengur að fá þetta. Það var
svo skrýtið að ég fann þetta
hvergi. Sennilega hefur prófastur
gleymt að færa þetta inn í vísi-
tasíubók.“
„Maður fyllist örvæntingu“
- Hvað ertu með í smíðum
núna?
„Ég veit það ekki. En ég er
ákveðinn í einu og það er að
skrifa aldrei framar neitt í félags-
sögu eða hagsögu, eins og ég er
búinn að gera alla mína tíð. Má
segja að ég hafi haft það að
atvinnu í 30-40 ár. Ég á geysimik-
inn efnivið, sem tengist atvikum
eða persónusögu.“
- Þú hefur skrifað margar
bækur?
„Jú, þetta eru svo miklir doð-
rantar. Svo hef ég búið rit undir
prentun og skrifað skýringar
o.þ.h. Ég hef yfirleitt séð um
svona útgáfur með öðrum, venju-
lega með Hannesi mínum Péturs-
syni. Ég hef afar garnan af að
vinna, einkum að safna efnivið.
En svo er allt til þegar maður fer
að skrifa. Maður fyllist örvænt-
ingu og einstaka sinnum líður
manni vel,“ sagði Kristmundur
að lokum.
Við skröfuðum margt fleira en
fært verður í letur hér, enda hef-
ur Kristmundur frá mörgu áhuga-
verðu að segja. Tíminn flaug
áfram og þegar ég kvaddi var
orðið of dimmt til að skoða kirkj-
una hans Kristmundar á Sjávar-
borg. Það bíður betri tíma.