Þjóðviljinn - 24.12.1973, Síða 35

Jólablað 1973 ÞJÓÐVILJINN — ISIÐA 35
sem
A meftan óg var að horfa á þetta
barst óg nær og nær höllinni, uns
að heimreiðinni kom. Þjönn tók ;i
móti hestinum minum, og óg gekk
inn l'orsalinn. Þar voru gotneskar
hvelfingar uppi yfir, hátt lil lol'ts.
Ilerbergisþjónn, hvatur i spori,
lylgdi mór. llann mælti ekki orð,
og l'órum við um marga dimma
rangala, sem lágu að dyrunum á
vinnustofu húsráðanda. Fæst af
þvi sem óg sá á þeirri leið gerði
annað en að auka á þann óhug og
það óvndi, sem að mór setti, og óg
hef áður lýst. Allt kom mór ó-
kunnuglega fyrir sjónir vegg-
skraulið, dökkleit veggtjöldin,
góllin úr kolsvörtum ibenviði, ó-
samstæð og úrelt vopn og verjur
sem höngu á veggjunum, og
hreyfðusl fyrir gusti svo skrölti i
þegar við gengum hjá, — allt
þetta hafði ög samt sóð marg-
sinnis fyrr á árum, en samt var
svona, og ög undraðist það hve
miklu valdi imyndun manns
og hugðir geta náð yfir þvi sem
auga sör. I einum af stigunum
mættum við heimilislækninum.
Mór virtist sem svipur-
inn á manni þessum lýsti sam-
blandi af fláttskap og geðflækj-
um. Ilann heilsaði mór með flýti
og hólt áfram. bjónninn opnaði nú
dyrnar að stol'u húshónda sins og
hleypti mór inn.
Stofan sem ég var kominn inn i
var mjög stór og eftir þvi hátl til
lofts. Gluggarnir voru háir og
mjóir, og svo hátt upp i glugga-
kisturnar að ekki var hægt að ná
upp i þær að innan. En góll'ið var
úr svarlri eik. Rauðleita birtu bar
gegnum þessar smáu rúður, sem
lelldar voru I umgerðir úr tró, og
nægði þessi birta til að greina það
sem inni var og næst auganu eða
mest bar á, en það sem l'jær var
sást illa, og ekki til lofts, nema
hvað greint varð að i þvi voru
bogadregnar hvelfingar, skreytt-
ar og flúraðar. Dökk tjöld huldu
veggina. Húsgögnin voru iburð-
armikil, óþægileg, fornfáleg og
siitin. Bækur og hljóðfæri lágu á
við og dreif allt umhverfis, en
ekki nægði það til aö gera stofuna
vistlega eða þvi lika sem þar
byggi lifandi og starfandi maöur.
Mór fannst sem hryggð hvildi á
öllu þarna inni, mér fannst óg
anda þessu aö mér. Og mér þótti
þetta vera svo samofið staðnum,
að enginn leið væri að svipta þvi
frá.
Þegar ég kom inn reis Usher
upp af bekk þar sem hann hafði
legið út af og heilsaði mér svo
fegins hugar, svo hjartanlega, aö
mér þótti sem i þvi fælist varla
annað en uppgerð hins lifsþreytta
heimsmanns. En ekki þurfti ann-
að en að lita á hann i svip til að
sannfærast um einlægni hans. Við
settumst, og ég, sem leit á hann
við og við áður en við tókum tal
saman gat ekki dulist þess að eitt-
hvað það sem vakti mér ýmist
meðaumkun eða lotningu, var hér
á seyði. Mun nokkur maður annar
hafa breyst svona gagngert á
jafnskömmum tima, sem Rode-
rick Usher svo sannarlega hafði
gert? Mér gekk illa að telja mér
trú um að þetta væri hinn sami
maður og sá sem verið hafði
vinur minn og félagi á uppvaxtar-
árunum. Samt hafði hann verið
mjög eftirtektarverður i sjón,
Framhald á 37. siðu.
hrimdi
Eftir Edgar Allan Poe
Eg hafði verið einsamall á ferð
riðandi frá morgni og fram undir
rökkur á hljóðum, dimmum og
drungalegum haustdegi, undir
þrúgandi lágskýjuðum himni. en
landið, sem leið min lá um, eitt
hið ömurlegasta sem ég hafði séð,
og þegar ákvörðunarstaðnum var
náð, og orðið var meira en hálf-
rokkið, blasti við mér framundan
hin skuggalega, aldna höll Usher-
ættarinnar. Ég veit ekki hvernig
á þvi gat staðið, en vist var það að
við fyrstu sýn af þessu fornlega
húsi þyrmdi yfir mig óþolandi
hryggð. Öþolandi, segi ég, þvi
hryggð þessari fylgdi ekki neitt af
þeirri hafningu hugarins, sem
jafnvel hin geigvænlegustu af
fyrirbærum náttúrunnar mega
veita manni. Ég fór að virða fyrir
mér það sem fyrir augum bar:
húsið sjálft og umhverfi þess hið
eyðilega landslag, þessa galtómu
glugga sem minntu á mannsaugu,
nokkur sefstrá, há og bein, og fá-
eina hvitnaða stofna af dauðum
trjám, og allt olli mér þetta þvi-
liks óyndis að það liktist engu
fremur en þegar vaknað er af
ópiumsvefni og hversdagsleikinn
birtist aftur i grárri andstyggð,
að tjaldinu föllnu sem huldi hann.
Það fór hrollur um mig, magn-
leysi færðist i öll liðamót, hjartað
varð sjúkt i brjósti minu og hver
hugsun bundin óleysanlega þess-
ari djúpu hryggð, sem engin leið
virtist vera að gera þolanlegri
með þvi að draga yfir hana hulu
hins skáidlega. Ilvað gat þvi
valdíð að það eitt að horfa á þessa
höll gerði mig svona hugsjúkan?
Ég hlaut að kannast við það fyrir
sjálfum mér, að sumir hlutir hafa
á mann kynleg áhrif, en hvað
þeim vaidi, þvi sé þyngri þraut að
svara. Ég taldi mér trú um að ég
mundi losna úr þessari leiðslu ef
ég færði mig til, svo að útsýnið
breyttist.
Til þess að prófa þetta reiö ég
út að hallarsikinu, sem þrumdi
þarna blækyrrt og dimmt, og mér
varð litið niður fyrir mig, en þá
tók ekki betra við, þvi i vatninu
speglaðist greinilega hvert visið
stefstrá, hver hinna hvitleitu
stofna af visnuðum trjám, allir
þessir auðu gluggar, sem minntu
svo á mannsauga. Og þarna átti
ég svo að dveljast nætu vikur.
Eigandi hallarinnar, Roderick
Usher, var raunar fornvinur
Þýðing: Málfríður Einarsdóttir
Teikningar: Guðrún Svava Svavarsdóttir
minn frá fyrstu æsku, en langt
var nú um liðið siðan við höfðum
siðast sést. Hann hafði skrifað
mór lyrir skömmu, og auðsóð var
á brófinu að eitthvað það hafði
komið fyrir, sem var þess eðlis,
að ekki dugði minna en að óg færi
þangað sjálfur. Hann sagðist vera
mikið veikur, og engu siður á sál
en likama, og sagði sig langa
mikið til að óg kæmi, þvi óg væri
besti vinur sinn og liklega binn
eini, og sagðist vona að það gæti
orðið til að lina þjáníngar sinar.
Brélið höfðaði svo til min, með
þeirri angist sem i þvi lólst, að óg
gat ekki hikað við að fara, en sár-
kveið þó fyrir þvi, þvi þó að við
hefium verið samrýmdir i æsku,
var mór margt ókunnugt um
hann, þvi hann var svo hlódrægur
og dulur. En þó vissi ég að ætt
hans hafði þótt hin merkasta fyrir
sakir óvenjulegs atgervis, og ber
þvi best vitni sá Ijöldi dgætra
listaverka, sem ættmenn hans
hafa látið eftir sig. Mjög lengi
helur ættin setið þarna á óðali
sinu, þannig að sonur heíur tekið
við af föður, en enginn þeirra átt
systkini sem borið gætu fram ætt-
irnar.
Ég gat þess að þá er ég leit nið-
ur i sikið sem hverfðist um höll-
ina, jókst við það um allan helm-
ing sá illþolandi ömurleiki, sem
staðurinn hafði á mig i fyrstu.
Þessum ótta og kviða gat ég með
engu móti bægt burtu, ekki heldur
þó að óg reyndi að telja mér trú
um að þetta ætti sér enga stoð,
væri hugarburður og ekkert ann-
að. Og svo, er ég leit af tjörninni
upp ó höllina, sýndist mér sem
um hana lægi lofthjúpur óhagg-
anlegur og grafkyrr, án sam-
bands við loft fyrir utan, en væri
nokkurs konar útstreymi frá fúa-
trjánum, rakafullum steinveggj-
unum og þessari skuggalegu
tjörn, vofeiflegur i dulúð sinni,
pestnæmur, daufur og hálfgagn-
sær, blýlitur. Eg reyndi aö hrista
þetta af mér, fór i þess staö að
virða fyrir mér höllina, sem mér
sýndist vera mjög fornleg. Hún
var hrörnun ofurseld. Fúasveppir
höfðu dreifst um alla veggi, og
undan upsunum héngu þeir eins
og kðngulóarvefur. Samt hal'ði
ekkert hrunið úr nokkrum vegg,
likt sem hver molnandi steinn
styddi þann næsta, og svo koll af
kolli svo enginn þeirra vissi i
hverja átt hrapa skyldi. Þetta
minnti mig á það sem ég hafði séð
af grautfúnum viði i forgömlum
húsum þar sem enginn blær hafði
andað, enginn stigið fæti i óra-
langan tima, enda ekkert hrunið
úr. En fyrir utan þetta var ekki að
sjá að höllinni væri bráð hætta
búin af hruni eða hrörnun, en
samt hefði glöggur maður fljótt
komið auga á sprungu, sem raun-
ar bar litið á, en gekk þó frá þak-
brún niður á við, og tók á sig hina
sömu hlykki sem eldingin tekur,
og hvarf svo að siðustu niður i
dimmgrátt vatnið.