Þjóðviljinn - 24.01.1981, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 24. — 25. janúar 1981.
STJÓRNMÁL Á SUNNUDEGI
Ölafur Ragnar Grímsson
skrifar:
Stjtírnmálaumræður á 1
einkennast oft af þröngri I
sýn. Verðbölgan og vandan
gerðarinnar setja svip á hina
daglegu gllmu. Viö beinum
huganum fyrst og fremst að
liöandi stundu, en horfum hvorki
til liklegrar þröunar á næstu ára-
tugum né beirrar skiptingar
heimsbyggöarinnar, sem I slvax.
andi mæli mötar nú oröræöu á
alþjóöavettvangi. I þeirri orö-
ræöu er sjónarhornum NATO-
herra og Varsjárrikja afneitaö
sem leiöarvisum aö veraldar-
sköpum. Hin afdrifarlka skipting
miöast ekki viö vlgbúnaö á
meginlandi Evrópu heldur hyl-
dýpiö milli örbirgöar og alls-
nægta I öllum heimsálfum. 1 stað
evrópsks miödepils er settur öxull
milliSuöurs og Noröurs á jaröar-
kringlunni. Fátæk riki og
vanþrduö þar sem fólksfjölgunin
er mest og hungriö naprast eru
borin saman viö iönrlkin, sem I
áratugi hafa svo safnað auöi, aö
Ibúar þeirra lifa nánast 1 alls-
nægtum á mælikvarða Suöurbúa.
Umræöurnar á alþjóöavett-
vangi hafa jafnt og þétt á
siöustu árum mótast af þeim
hættum og hrikalegu vanda-
málum sem felast I misskiptingu
jaröarauösins, ógnvekjandi
hraða fólksfjölgunar I hinum
fátækari hlutum heims, sivaxandi
hungursneyö hundruða milljóna
manna og þeim staöreyndum aö
vatn til drykkjar og ræktunar fer
þverrandi á víöáttumiklum
landssvæðum og stórfelld árleg
grdöureyöing stækkar umfang líf-
vana sandauöna. 011 þessi
þróunareinkenni, hyldýpiö I lífs-
ins gæöum milli Noröurbúa og
Suðurbúa, fela I sér vaxandi
spennu og hættu á átökum, jafn-
vel styrjöldum sem ekki yrðu
háðar um yfirráðin yfir kjarn-
orkuflaugum, sprengjuþotum eða
eldspúandi skriðdrekum, heldur
um brýnustu nauösynjar lifsins:
mat, vatn og jarönæði.
telja New York stærstu borg
heimsins, en sá tlmi er senn á
enda. A næstu 20 árum verður
borgarþróunmeðal Suöurbúa svo
risavaxin, aö engu llkist úr fyrri
annálum mannkynsins. Áætlaö
er, aö um næstu aldamót búi 30
milljónir manna I Mexlkóborg
einni eða þrisvar sinnum fleiri
íbúar en á öllu New York-svæöinu
Idag. Ibiiar Kalkútta, Bombay og
Seul veröa um 20 milljónir I
hverri borg og átta aörar borgir
— Kalró, Jakarta, Deli, Manila,
TAeran, Karachi, Bogola og
Lagos — munu hafa milli 10—20
milljdnir hver. Þær veröa allar
stærri en New York er nú.
Stærstu borgir veraldarinnar
verða þvl allar I Suöurlöndum á
næstu áratugum. í reynd veröur
þrtíun þeirra sllk, aö sumir sér-
fræðingar eru hættir aö kalla þær
borgir I venjulegum skilningi
\
VERÖLDIN OG VIÐ
Þrjár skýrslur
Síðustu misseri hafa birst þrjár
veigamiklar skýrslur um þessa
þróun. Þær hafa allar vakiö
heimsathygli og ein er á góöri leið
meö að veröa metsölubðk. Efni-
viður þeirra er aö rekja þróunina
á sviöi ftílksfjölgunar, tekjumis-
mununar, fæöuskorts, vatns-
þurrðar, gróöureyðingar og auð-
lindanotkunar á næstu 20 árum og
draga á þann hátt upp mynd af
ástandi veraldarinnar um næstu
aldamtít.
Tuttugu ár eru ekki langur timi
— jafnlengd I okkar sögu skeiöinu
frá upphafi viöreisnar til þessa
árs — en samt sem áöur geta þau
falið I sér svo hrikalegar kreppur
á sviöi alþjóöamála aö veröbólgu-
þróun og oliuhækkanir síöustu
ára veröa léttvægar i saman-
buröi.
Skýrslurnar þrjár eru unnar af
óllkum aöilum. Þær eru ávöxtur
nokkurra ára ýtarlegra rann-
sókna og umræöna. Þótt upprún-
inn sé mismunandi eru niöurstöö-
urnar istórum dráttum samhljóöa.
Fyrsta skýrslan ber heitiö The
Global 2000 Report to the Presi-
dent —Entering the Twenty-First
Century eða Heimurinn áriö 2000.
Skýrsla til forsetans um upphaf
næstu aidar. Þessi skýrsla var
unnin samkvæmt fyrirmælum
Carters forseta og var þrjú ár I
vinnslu. Hún er I þremur bindum
Hið fyrsta veitir yfirlit yfir
meginniöurstööur en hin tvö
nákvæmar tölulegar upplýsingar
oglýsingará þeim reiknilíkönum,
sem lögö voru til grundvallar
spásögnum um mannfjöldaþróun,
fæöudreifingu og auölinda-
nýtingu.
önnur skýrslan var unnin á
vegum OEDC-samtaka hinna
auöugu iönrlkja — og ber heitið
Facing the Future eða Horft til
framtlöarinnar. Ákvöröunin um
gerö þessarar skýrslu var tekin
áriö 1975 aö frumkvæöi utanrikis-
ráöherra Japan og hún er ávöxtur
samstarfs hins fjölmenna og
læröa starfsliös i aöalstöðvum
OECD I Parls. 1 skýrslunni er
rakin likleg hagþróun 1 iönrlkjum
og löndum þriöja heimsins og
samskipti þessara heimshluta á
grundvelli skiptingarinnar, sem
kennd er við áttirnar tvær,
Noröur og Suöur. Sýnt er fram á
hve háöir heimshlutarnir veröa
hver öðrum. Hungur, fólksfjölgun
og auölindastaða á hinum fátæk-
ari svæöum veraldarinnar mun
hafa magnþrungin áhrif á hag-
sæld I okkar heimshluta. 1 reynd
flýtur velferö Vesturlandabúa nú
I timabundnu skjóli. Þróun næstu
20 ára getur hins vegar skapað
sllkt umrót I hráefnaveröi og viö-
skiptaháttum vegna siþverrandi
auölinda, aö veröbólguþróunin á
Vesturlöndum myndi færast I
æöra veldi. Styrjaldir um fæöu,
vatn og land munu ógna heims-
friönum miklu frekar en kjarn-
orkukapphlaup hinna svokölluöu
stórvelda, sem hafa reyndar
oröið æriö smávaxin I glimunni
um lausnir á þessari marg-
slungnu ógnarþróun.
Þriöja skýrslan er oftast kennd
viö formann vinnunefndarinnar,
Willy Brandt, en ber formlega
heitið Noröur — Suöur.Hún hefur
vakiö mestar umræöur og athygli
og er orðin metsölubók I enskri
vasaútgáfu. Þessi skýrsla er verk
virðulegrar alþjóðlegrar nefndar,
sem skipuö var ráðherum, stjórn-
málamönnum og sérfræðingum
úr öllum heimsálfum og meö
ólikar stjtírnmálaskoöanir. Þar
sátu hliö við hliö Edwald Heath,
forsætisráðherra breskrar
ihaldsstjórnar, og Eduardo Frei,
fyrrum forseti Chile, Olof Palme
hinn sænski og Adam Malik
fyrrum utanríkisráöherra Indó-
nesiu og eitt sinn forseti þings
Sameinuöu þjóöanna, Laychi
Yaker, sendiherra Alsir I Moskvu
og Amir H. Jamal fjármálaráb-
herra Tanzaniu — svo aö aðeins
nokkrir séu nefndir. 1 skýrslunni
er ýtarlega rakin likleg þróun á
næstu árum, veröi ekkert aö gert,
en jafnframt settar fram ýtar-
legar tillögur um úrbætur: um
fjármögnun, þróunarverkeíni og
starfsemi alþjóöastofnana til aö
koma I veg fyrir þá ógn sem biður
mannkynsins viö næstu aldamót,
veröi ekki gripið I tauma
þrtíunarinnar.
Allar þessar skýrslur eru
byggöar á umfangsmiklum rann-
sóknum og ýtarlegum umræöum.
Færustu sérfræöingar hafa
gengið til liös viö stjórnmála-
menn úr ólikum heimsálfum og
meö mismunandi hugsjónir.
Niöurstööurnar eru engu að slður
mjög á sama veg. Hér veröa aö-
eins rakin fáein atriöi I þvi skyni
aö vekja athygli islensks almenn-
ings — allra þeirra sem láta sig
jafnan rétt jarðarbúa til lifs, fæöu
og klæöa einhvers varöa — á
mikilvægri umræöu sem nú fer
fram viöa um lönd, en lltt hefur
borið á hér á landi vegna þeirrar
verbbólgueinsýni sem þjakað
hefur íslenska þjóö.
Fólksfjölgun: Tvær
biljónir á 20 árum
Stjórnlausar borgir
Um þessar mundir eru ibúar
heimsbyggöarinnar rúmar 4 billj-
ónir eða helmingi fleiri en viö
upphaf aldarinnar. A* næstu 20
árum veröur viöbótin hins vegar
um tvær billjónir eða jafngildi
allra jarðarbúa i upphafi aldar-
innar. A fyrstu áratugum næstu
aldar er áæltað að heildarfjöldinn
geti náö 10—12 billjónum. Sumar
spár fara enn hærra, einkum
þegar líður á öldina. Hafa veriö
nefndar 15—20 billjónir jaröarbúa
um það bil sem börn okkar tima
verða komin á eftirlaunaaldur.
Þessi gífurlega fólksfjölgun er
. hins vegar nær eingöngu bundin
við hinn vanþróaöa hluta heims,
sérstaklega löndin i Aslu og
Afrlku. Um næstu aldamót veröa
t.d. Nigeria og Bangladesh meö
álíka Ibúafjölda og Bandaríkin og
Sovétrlkin eru nú. Kina og Ind-
land verða hvert um sig meb eina
billjðn Ibúa. A 20 árum mun
ibúum þessara tveggja Asiurikja
fjölga til samans um 800 milljónir
eöa 40 milljónir á ári.
Slikar tölur eru svo hrikalegar,
aö erfitt er að imynda sér þann
félagslega veruleika sem felst aö
baki þeirra. ógnþrungnari verður
myndin samt þegar litiö er á
þrtíun einstakra borga i þessum
heimshlutum. Okkur er tamt aö
þess orös. Nefna þær þess I staö
„stjórnlaus búsetusvæði” þar eð
öll kerfi I samgöngum, við-
skiptum, menntun og heilsugæslu
verði í reynd brotin niöur við
þessar aöstæður. Engin yfirvöld
munu lengur hafa tök á þróun-
inni. Manngrúinn streymir að og
sest einfaldlega niöur hvar sem
svæði fæst og hiröir þá hvorki um
hús, götur og skipulag. Allt
veröur iöandi kös.
Hungursneyð
800-1000 miljóna
Þótt þorri þeirra billjóna sem
munu bætast viö samfélag
jarðarbúa á næstu áratugum
veröi að óbreyttri þróun að þola
fátækt, þá er ljóst að hrein
hungursneyð bföur verulegs hluta
þeirra. Aætlað hefur verið að um
næstu aldamót muni 800—1000
miljónir manna, sem flestir veröa
búsettir i Suöur-Asiu og Sahara-
svæðum Afriku, skrimta á
hungursstigi. Lif þeirra verður
samfelldur vltahringur fæðu-
skorts og mikillar fólksfjölgunar.
Frumstæöur landbúnaöur veröur
lamaður enn frekar vegna land-
eyöingar, vatnsþurrðar og sliks
orkuskorts, að hann knýr á um aö
dýraáburöur sé notaður I eldivið,
runnar brotnir I sprek og sand-
fokinu þar meö boðinir nýir land-
vinningar.
Dagleg fæöa þessara 800—1000
miljtína verður langt undir lág-
markskröfum alþjóðlegra
næringastofnana. Teknabilið
milli hinna fátækari landssvæða
og hinna efnabetri mun halda
áfram aö breikka. Takmarkaður
auölindir og vöntun á varanlegum
orkuuppsrppsprettum hindrar
alla möguleika þessara svæöa á
sjálfstæöri hagþróun. Aöstoö frá
öðrum ríkjum er eina bjargráöiö.
An hennar mun innan tveggja
áratuga um 15% jarðarbúa búa
í