Dagblaðið Vísir - DV - 15.06.1996, Blaðsíða 30

38
LAUGARDAGUR 15. JUNI 1996
Hjúkrunarfræðingar á Akureyri rannsaka sjálfsvelti á Islandi:
Stilltum fyrirmyndarunglingum
með fullkomnunaráráttu og lítið
sjálfstraust, sem gjaman koma frá
lokuðum og ofvemdandi íjölskyld-
um þar sem lítið er rætt um vanda-
málin, er hættara við sjálfsvelti, eða
anorexiu, en öðm ungu fólki. Sjálfs-
veltissjúklingar era í langflestum
tilvikum stúlkur á kynþroskaskeiði,
eða í 90 prósentum tilfella, og þær
svelta sig meðvitað til lengri tima,
hafa skerta dómgreind í sambandi
við líkama sinn og útlit og telja sig
alltof feitar, sama hversu horaðar
þær í raun eru. Þetta kemur fram í
rannsókn sem hjúkrunarfræðingar
á Akureyri gerðu nýlega.
Sjálfsvelti
og lotugræðgi
Sjálfsvelti er algengur sjúkdómur
og talsvert um hann vitað á hinum
... norðurlöndunum. Hins vegar er lít-
jf- ið vitað um útbreiðslu sjúkdómsins
' * hér á landi enda hefur sjálfsvelti lít-
ið verið rannsakað hérlendis, þó
hafa börn allt niður í níu ára komið
í meðferð. Eftir því sem best er vit-
að hafa aðeins verið gerðar tvær
rannsóknir á sjálfsvelti, ein fyrir
mörgum árum síðan og svo aftur
ein í vetur. Þá vora það þrír hjúk-
ranarnemar, Þorgerður Hauksdótt-
ir, Kristín Sólveig Bjarnadóttir og
Inga Dagný Eydal, sem tóku viðtöl
við konur, sem höfðu svelt sjálfar
sig, og báfu saman við fræðin. Þær
hafa fallist á að segja frá rannsókn-
inni.
Konurnar, sem eru þrjár og á
aldrinum 20-30 ára, höfðu veikst af
sjálfsvelti, á aldrinum 13-20 ára og
þjáðst af honum í allt að heilan ára-
tug. Tvær þeirra þjáðust einnig af
bulimiu eða lotugræðgi í framhaldi
af sjálfsveltinu. Ein kvennanna hef-
ur náð fullum bata, önnur nokkuð
góðum bata og sú þriðja á enn í bar-
áttu við sjúkdóminn en er komin
vel á veg. Konurnar gáfu hjúkrunar
nemunum nákvæmar lýsingar á
upplifun sinni og þær reyndu að
i varpa ljósi á sjúkdóminn og þróun
hans.
„Konumar gera sér grein fyrir
; því núna að þær höfðu brenglaða
líkamsímynd um tíma í sjúkdómi
, sínum. Þetta kom meðal annars
i fram í því að þær gerðu sér ekki
. grein fyrir því hversu magrar þær
I voru orðnar og töldu ýmist að ein-
1 stakir líkamshlutar eða likaminn
allur væri alltof feitur. Þannig gat
hver lítil húðfelling margfaldast í
þeirra augum og orðið að fitufjalli,"
segja hjúkrunarnemarnir í rann-
sókn sinni.
Einmanaleiki
og örvænting
Sjálfsveltissjúklingarnir telja að
sjúkdómurinn sé viðbrögð við lágu
sjálfsmati sínu, sektarkennd, skorti
á sjálfsstjórn og óánægju með útlit
og frammistöðu í lífmu. Með megr-
un virðast sjúklingarnir telja sig ná
betri stjórn á lífi sínu og vera merki
um velgengni og styrk. Smám sam-
an breytist vellíðunartilfmningin í
{einmanaleika, örvæntingu, tilfinn-
ingakulda og hungur. Sjúklingurinn
getur ekki hætt sjálfsveltinu af
t
I
ur allar blæðingar...Fékk svimaköst
og mér var alltaf skítkalt. Ég gat
ekki farið í bað því ég gat ekki leg-
ið á rófubeininu af því það var svo
aumt og ég gat ekki legið á hliðinni,
mjaðmabeininu..." segir önnur.
sjálfsdáðum og mörgum finnst sem
þeir muni aldrei læknast til fulls þó
að sjúkdómnum sé haldið niðri.
„Þetta er bara eins og rennibraut
sem þú rennur niður og þú getur
ekki stoppað," segir ein konan.
Missa niður
blæðingar
Sjúklingar með sjálfsvelti
geta fengið ýmis líkam-
leg einkenni, sem eru
afleiðingar langvar-
andi sveltis, til dæmis
hætta tíðablæðingar,
líkamshiti og blóð-
þrýstingur lækka og
stúlkurnar þola illa
kulda. Húðin verður
þurr og slímhúðin
sömuleiðis, útlim-
imir geta blánað og
orðið kaldir og fín-
gerð hár fara að vaxa
út um allan lík-
amann. Anorexíu-
sjúklingar verða svo
uppteknir af mégr-
uninni að þeir ein-
angrast og hætta að
fara út á meðal
fólks. Vanlíðan
þeirra kemur fram
í svefnleysi,
svimaköstum,
kynkulda og
óþægindum
vegna út-
stæðra beina.
„Ég náttúr-
lega missti nið-
Stíga oft
a vigtina
Sjálfsveltið hefur gríðarleg áhrif
á andlega og líkamlega vellíðan
sjúklinganna og jafnvel líkamlegan
þroska þeirra á uppvaxtarárunum.
Sveltinu fylgir mikil þráhyggja
enda heltekur það gjaman huga
sjúklinganna og er í raun fíkn í
svelti enda stiga sjúklingarnir á
vigtina oft á dag. Óvenjulegar mat-
arvenjur valda spennu í heimilislífi
og stofnaði ein kvennanna, sem
sagði frá reynslu sinni, til ósættis
við matarborðið til þess að geta rok-
ið burt án þess að borða. Önnur not-
aði sveltiö til að ná sér niðri á for-
eldrum sínum.
Þráhyggjan birtist i því að sjúk-
lingurinn „var gjörsamlega óþol-
andi í mataræði á heimilinu. Bæði
át ég svo lítið og var með fýlusvip-
inn og nálaraugað yfir mömmu þeg-
ar hún var að elda...Ég hef tekið
virkilega á taugar heimilisfólksins,"
segir ein konan í rannsókninni.
Hjúkrunamemarnir segja að það
hafi hvarflað að konunum að fremja
sjálfsmorð þegar þær höfðu misst
alla von um að læknast og tvær
þeirra leituðu í áfengisdrykkju. Hjá
tveimur þróaðist sjúkdómurinn út í
lotugræði, eða búlimíu, þar sem
þær borðuðu og köstuðu matnum
upp aftur þegar sveltið var oröið
óbærilegt. Konurnar fóra í meðferð,
ein í áfengismeðferð og önnur í
meðferð erlendis, þar sem tekið var
á tilfinningaleg-

um vandamálum í stað þess að með-
höndla einkennin eins og viröist
hafa tíðkast hér á landi.
Ein kvennanna varð ástfangin og
hóf náið kynferðislegt samband og
fannst henni það hjálpa sér i barátt-
unni við sjúkdóminn. Tvær telja að
meðganga fyrsta bamsins og það að
verða móðir hafi haft úrslitaáhrif á
þær og valdið því að þær hafi náð
góðum bata.
Reynsluleysi
og vanþekking
Konurnar gagnrýna reynsluleysi
heilbrigðiskerfisins og vanþekkingu
starfsfólksins til að taka á sjálfsvelti
þó að gríðarlegur áhugi hafi verið
meðal heilbrigðisstarfsfólks á því að
heyra um sjúkdóminn. „Mér fannst
stundum eins og ég væri að kenna
þeim...“, segir ein konan í rann-
sókninni og einnig: „ég upplifði mig
vita meira um þetta. Hvernig átti ég
þá að geta fengið stuðning?" Allar
telja þær að fjölskylda og vinir hafi
litla þekkingu og skilning á sjúk-
dómnum.
Sífellt fleiri konur á Vesturlönd-
um veikjast af sjálfsvelti og hefur
nýgengi sjúkdómsins tvöfaldast síð-
ustu 20 árin enda virðast þau sjón-
armið ríkja að grönn kona hafi náð
góðum árangri í lífinu, hafi góða
sjálfstjórn og sé hamingjusöm. Ekki
eru til neinar tölur um það hversu
sjúkdómurinn er algengur hér en
samkvæmt nýlegum tölum í Svíþjóð
hefur þriðja hver 11 ára stelpa farið
í megrun og má búast við að ein-
hverjar þeirra hafi veikst.
Hér á landi flokkast sjálfsvelti
sem geðsjúkdómur og er gjarnan
meðhöndlað á geðdeild. Konurnar,
sem tóku þátt í rannsókninni, voru
lagðar reglulega inn á sjúkrahús og
fengu meðferð með áherslu á þyngd-
araukningu. Konurnar gagn-
rýna meðferðina, telja gagns-
laust að leggja áherslu á
þyngdaraukningu í stað
þess að veita tilfinninga-
lega og einstaklings-
bundna meðferð í sam-
vinnu við sjúkling-
inn.
Hjúkrunar-
nemarnir á Ak-
ureyri komast
að æskilegt sé
að sérstök
deild eða
stofnun með
sérhæfðu
starfsfólki
sé fyrir
sjúklinga.
Niður-
stöðurnar
verða
kynntar á
ráðstefnu á
Akureyri í
næstu viku.
-GHS
Anorexíusjúklingar verða svo uppteknir af megruninni aö þeir einangrast og hætta að fara út á meðal fólks. Þetta kemur
fram í rannsókn sem hjúkrunarnemarnir Inga Dagný Eydal, Þorgerður Hauksdóttir og Kristín Sólveig Bjarnadóttir hafa
gert. DV-mynd GHS