Dagblaðið Vísir - DV - 20.01.1997, Qupperneq 22

MÁNUDAGUR 20. JANÚAR 1997
30
Fílamykja verður að pappír
Náttýruvoraíifii maöurinn Mike Bugara hefur dottið niður á skemmtilega
leið til að nýta fílamykju í Kenia. Hann býr einfaldlega til úr henni pappír.
Frá þessu er skýrt í tímaritinu New Scientist.
Bugara sótti hug-
myndir sínar til Eg-
ypta hinna fornu og
aðferðanna sem þeir
beittu við gerð pap-
írus. Hann safnaði
saman fllamykju af
ræktarlandi sem fíl-
ar höfðu gert sig
heimakomna á, sauð
hana og stappaði
þar til hún varð eins
og hafragrautur.
Trefjamar voru
þessu næst teknar
úr og þær látnar
þoma í sólinni.
Bugara hefur nú
fengið stuðning nátt-
úruvemdaryfir-
valda í Kenía sem
ætla svo að senda út
boðskort úr flla-
mykjupappír vegna
50 ára afmælisfagn-
aðarins síðar á ár-
inu.
Heili kvenna skreppur
saman við þungun
Það er ekki skrýtið þótt ófrískum konum finnist þær ekki vera eins
og þær eigi að sér að vera. Breskir vísindamenn hafa nú komist að því
að heili vanfærra kvenna skreppur saman og þær ná ekki aftur fyrri
andlegum styrk fyrr en um hálfu ári eftir fæðingu.
Margar konur segja að minni þeirra skerðist á meðgöngutímanum og
kvarta yfir því að vera utan við sig. Anita Holdcroft, svæfingalæknir
við konunglega læknaskólann í Lundúnum, og starfsbræður hennar
rannsökuðu vanfærar konur og komust að þvi að heili þeirra skrapp
saman seint á meðgöngunni. Við rannsóknina voru teknar segulmynd-
ir af heila kvennanna. Sú fyrsta var tekin undir lok meðgöngunnar,
önnur myndin sex til átta vikum eftir bamsburð og sú síðasta allt að
sex mánuðum síðar.
Hundarog
um og líffærakerfum líkamans.
Þegar gæludýrin verða veik er
ekki bara farið með þau tii dýra-
læknisins heldur fá
alls konar
með-
hafa líka
gagn af
svæðanuddi
Þeir em sjálfsagt margir sem
mundu skrifa undir það að svokall-
að svæðanudd komi að miklu gagni
í meðferð á margvíslegum kvillum.
Reynslan bendir hins vegar til þess
að vinir okkar dýrin geti einnig not-
ið góðs af meðferð þessari.
Þetta á til dæmis við um bæði
hunda og ketti. Svo virðist sem
þeir bregðist mjög vel við með-
ferð á þeim svæðum sem eiga
við ósjálffáð viðbrögð þeirra.
Kettir era aftur á móti lang-
hrifnastir af því þegar fá andlits-
meðferð og að sögn svæðanudd-
arans Carol Morphett eru þeir
líka ákaflega hrifnir af eyma-
nuddi.
Carol Morphett upplýsir að
enda þótt maðurinn hafi 206
bein i líkamanum en bæði hund-
ar og kettir 311, séu beinin í
beinagrindum dýranna á ámóta
stöðum og bein mannsins. Morp-
hett segir að vert sé að rannsaka
þetta nánar.
Hún segir að dýrin, jafnt og
mennimir, geti þjáðst af alls
konar kvillum. Hún nefnir
taugaveiklun, fælni af ýmsu
tagi, aðskilnaðarótta, árásar-
hneigð, auk fjölda annarra
vandamála sem tengjast líffær-
reiki,
síðast svæðanudd.
ferð við
krankleika
sínum, rétt
eins og við.
Þar má nefna
ilmmeðferð,
nálasfimgur,
jurtalyfjameðferð og nú
Mörgæsir ekki jafn miklir Ijúflingar og talið er:
Ræna eggjum og berj-
ast upp á líf og dauða
Mörgæsir em kannski ekki jafh mikil krútt og gæða-
blóð og við höfúm ímyndað okkur þegar við höfúm séð
myndir af þeim kjagandi um ísbreiðuna á Suðurskautsl-
andinu eða stingandi sér í sjóinn. Nýjustu rannsóknir á
fuglum þessum eru nefnilega famar að svipta hulunni
af ýmsum miður fallegum leyndarmálum þeirra.
Það hefúr sem sé komið á daginn að mörgæsimar
stela eggjum hver frá annarri og þær ganga næsfiun af
hver annarri dauðri, svo kappsfullar em þær við að
vemda yfirráðasvæði sitt á varpstöðvum eins og hinni
afskekktu og vindblásnu Torgerseneyju við Suður-
skautslandið. Nýju rannsóknimar leiða líka getum að
þvi að rekja megi vígamóð mörgæsanna til testósteróns,
karlhormónsins sem ólgar í mörgæsablóðinu snemma á
pörunartímanum. í mönnum er testósterón gjaman
nefnt í sömu andránni og árásarhneigð.
Munurinn er bara sá að hormónabúskapur mör-
gæsanna er hluti af viðleitni náttúrunnar til að búa ung-
unum sem best undir fjandsamlegt umhverfi.
„Það sem mér finnst merkilegast er hversu hændar
mörgæsimar em að ungum sínum og varpstöðvum,"
segir Carol Vleck, dýrafræðingur við ríkisháskólann í
Iowa í Badaríkjunum.
Blóðsýni sem Vleck tók úr Adelie- mörgæsum benda
til þess að hormónar ráði ferðinni um sérviskulegt og
stundum ofbeldishneigt atferli mörgæsanna snemma á
æxlunartímanum. Á eftir fylgir tímabil meiri umhyggju
þegar ungamir koma úr eggjunum og magn testósteróns
í blóðinu snarminnkar.
„Það er stórkostlegt að sjá hversu mikinn persónu-
leika þær hafa,“ segir Vleck þar sem hún stendur innan
um hundmð mörgæsa á Torgerseneyju, ekki langt frá
bandarisku Palmer-rannsóknarstöðinni.
Rannsókn vísindamannanna frá ríkisháskólanum í
Iowa er ein nokkurra sem verið er að gera á lítt þekkt-
um þáttum í lífi mörgæsa. Allajafna er mjög erfitt að
rannsaka þær þar sem þær verja mestum hluta lífsins
úti á sjó og þær auka kyn sitt í mjög harðneskjulegu
loftslagi. Nýlegar rannsóknir á annarri mörgæsategund,
svonefndum keisaramörgæsum, hafa sýnt fram á að
karlfuglamir liggja á eggjunum í níu vikur við hitastig
sem getur farið allt niður í 60 stiga frost á Selsíus yfir
vetrartímann. Og mörgæsimar geta kafað niður á 630
metra dýpi, sennilega dýpra en nokkur annar fugl.
Æxlunartími Adelie-mörgæsanna hefst í október þeg-
ar vetrarísbreiðan tekur að bráðna og kven- og karlfugl-
amir koma upp á land til að para sig og marka sér land-
skika. Kvenfuglinn verpir tveimur eggjum á stærð við
tennisbolta í hreiður sem gert er úr steinvölum og held-
ur svo cdeinn út á haf til að fita sig á svifkröbbum.
Á meðan situr karlfuglinn á eggjunum og vemdar
þau gegn skúminum sem mörgæsunum stendur mikil
ógn af. Þegar kvenfuglinn kemur aftur hefúr karlinn
fastað í allt að mánuð. Hann heldur þá til fæðuöflunar
og síðan skiptast þau á að sitja á eggjunum, svona tvo
daga í senn, þar til ungamir koma úr eggjunum seinni-
partinn í desember. í mars, þegar vetur konungur hefur
innreið sina á suðurhvelinu, em ungamir tilbúnir að
sjá um sig sjálffr. En pabbi og mamma mega þó ekki líta
af þeim eitt augnablik vegna skúmsins.
Vísindamenn fá tækifæri til að rannsaka mörgæsim-
ar þessa fáu mánuði sem þær em á þurm landi og dags-
birtunnar nýtur við nánast allan sólarhringinn, eins og
á norðurhvels-
sumri. Og það
sem þeir verða
vitni að er ekki
alltaf par fallegt,
eins og eggja-
þjófnaðurinn
Alveg heilagur sannleikur:
Eitt epli á dag kemur heilsunni víst í lag
Eitt epli á dag kemur heilsunni í lag. Allir kannast við
þennan söng og enn einu sinni hafa vísindamenn sýnt
fram á hversu hollt það er að borða mikið af grænmeti
og ávöxtum, vilji menn halda heilsunni sem lengst.
Hver rannsóknin á fætur annarri styður fyrri
fullyrðingar um að neysla grænmetis og ávaxta
dragi úr líkunum á því að viðkomandi fái krabba-
mein. Nýjasta rannsóknin bendir svo til að minni
líkur séu á að grænmetis- og ávaxtaætumar deyi,
úr blóðrásarsjúkdómum.
Það er hópur breskra vísindamanna við
Radcliffe-sjúkrahúsið i Oxford sem er ábyrgur fyr-
ir nýjustu rannsókninni og sagt er frá henni í Breska
læknablaðinu.
Um miðjan áttunda áratuginn og í lok hans fengu vís-
indamennirnir í lið með sér ellefu þúsund manneskjur
sem gengust upp í því að borða hollan mat. Um var að
ræða viðskiptavini í heilsubúðum, grænmetisætur og
þar fram eftir götunum. Tilraunadýrin vom beðin að
skrá hjá sér hversu oft þau borðuðu matvöm eins og
heilhveitibrauð, ávexti og hrátt grænmeti.
Þegar dánartiöni þeirra sem tóku þátt í rannsókninni
var svo borin saman við almenna dánartíðni í Englandi
og Wales kom í Ijós að dánartíðni þeirra sem borðuðu
heilsusamlega var ekki jafnmikil og hinna.
Og þeir sem sögðu vísindamönmmum að þeir
hefðu borðað ávexti á hverjum einasta degi dóu
miklu síður úr fijarta- og kransæðasjúkdómum
en þeir þátttakendur sem borðuðu sjaldnar
grænmeti.
Af niðurstöðum rannsóknarinnar má ætla að
dagleg neysla ávaxta dragi um 25 til 30 prósent úr lík-
unum á dauðsfalli af völdum hjarta- og kransæðasjúk-
dóma.
Venjuleg gler-
autju
stórhæituleg
Sjóngler úr algengu plasteftii
eða bara gleri geta verið stór-
hættuleg iþróttafólki þar sem
þau em fremur brothætt.
Aftur á móti em sjóngler úr
fjölliðukarbónati, harðara og
dýrara plastefni sem stundum er
notað í
oragg-
ari.
Notkun
þeirra gæti komið í veg fyrir um
90 prósent þeirra augnskaða sem
fólk verður fýrir við íþróttaiðk-
un, eins og tennisleik, eða í vinn-
unni.
Þetta era niðurstöður rann-
sóknar sem Paul Vinger við
Tuftsháskólann í Bandaríkjun-
um gerði og sagt er frá í blaði
bandarísku læknasamtakanna.