Dagblaðið Vísir - DV - 06.01.1998, Síða 11

J. V ÞRIÐJUDAGUR 6. JANÚAR 1998
ijtfaenning ■>
Heimildarmyndir
- um hátíðar
Hinn síendurtekni dagur í lífi vermanna íslands. Öflugar týpur úr kvikmynd
Erlends Sveinssonar.
„Oj, bara, ég vil engar mýs á
mínar videospólur," sagði ónefnd
kona í boði á jóladagskvöld þegar
hún var að því spurð hvort hún
væri ekki að taka upp myndina
hans Þorfmns Guðnasonar um líf
hagamúsa. Vonandi er músafælni
á þessu stigi ekki algengur kvilli
því „Hagamús með lifið í lúkun-
um“ er góð heimildarmynd,
skemmtilega byggð upp, fróðleg og
spennandi. Mynd sem höfðar til
fjölda fólks og getur jafnvel læknað
það af músahræðslu.
Á sama tíma og ár í lífi
hagamúsar var á dagskrá hjá RÚV
sýndi Stöð 2 leikna heimildarmynd
um sjósókn fyrri alda, „íslands
þúsund ár“ eftir Erlend Sveinsson.
Myndin var frumsýnd fyrr á árinu
í Háskólabíói; hún er eins konar
viðbót við stórvirkið „Verstöðin ís-
land“ eftir sama höfund og gerð fyrir breiðtjald
líkt og hún. Á sjónvarpsskjánum skreppur hún
talsvert saman eins og títt er um stórmyndir en
í heild er hún góð. Lýst er einum degi í starfi
Fjölmiðlar
Eggert Þór Bernharðsson
árabátasjómanns á vetrarvertíð í gamla bænda-
samfélaginu, - eða öOu heldur þúsund ára
hringrás hins síendurtekna dags í lífi vermanna
íslands. Umgjörðin er sannfærandi, sjósóknar-
arnir eru öflugar týpur og túlka vel hina harð-
geru vermenn fyrri tíðar, sagan máttug og fram-
setningin sterk. Þessi mynd á svo sannarlega er-
indi inn í skólana.
Þriðja heimildarmyndin um jólin fjallaði um
einn dag í lífi lundaveiðimanna í Bjarnarey, út-
verði Vestmannaeyja í austur. Hún var á vegum
Stöðvar 2 og umsjón hafði PáU Magnússon.
SkemmtOeg mynd og fyrir borgarbömin var hún
afar fróðleg. Hið sama má segja um mynd Páls
Benediktssonar um mannlíf og náttúru við Mý-
vatn árið um kring sem RÚV sýndi á nýársdag.
Auk þess voru fróðlegir fréttaannálar á báðum
stöðvum en efni þeirra verður ómetanlegt þegar
fram líða stundir og grunnur að ófáum heimUd-
armyndum í framtíðinni. Loks er rétt að geta
danskrar heimUdarmyndar um
hinn töfrandi tónlistarmann
David Helfgott á annan dag jóla
en Sjónvarpið var í hópi þeirra
sem styrktu gerð hennar.
Ejármögnun viðamikiOa
heimUdarmynda er erfið og
þarf yfirleitt að leita stuðnings
viða. Margir lögðu t.d. mynd-
inni um hagamýsnar Óskar og
Helgu lið og hún á örugglega
eftir að vekja mikla athygli er-
lendis, hefur raunar þegar gert
það því fjöldi sjónvarpsstöðva
hefur keypt sýningarrétt. Þá
kaUaði „íslands þúsund ár“
greinUega á mikið fjármagn. í
hausthefti tímarits Félags kvik-
myndagerðarmanna, Land og
synir, er m.a. rætt við Sigurð
Valgeirsson, dagskrárstjóra
innlendrar dagskrárdeildar
Sjónvarpsins, um fjárhagsvandann sem tengist
gerð heimUdarmynda. Þar kemur fram að á
þeim bæ hafi menn hug á að setja meiri peninga
í þróun og útfærslu hugmynda jafnframt því að
gefa kvikmyndagerðarmönnum tækifæri tU að
sinna meiri undirbúningsvinnu. Einnig var rætt
um stefnur og strauma í íslenskri heimUdar-
myndagerð en Sigurður taldi myndir á vegum
Sjónvarpsins of tUvUjanakenndar, óeðlUega hátt
hlutfaU væri um íslenska náttúru. Þessu þyrfti
að breyta, gera þyrfti fleiri heimUdarmyndir
sem hreyfa við þjóðinni með ríkri samtíðar-
skírskotun. Sjónvarpið viU augljóslega leggja sitt
af mörkum tU að efla gerð heimildarmynda.
Kannski sjáum við ávöxt nýrrar stefnu innan
tíðar.
í einhverjum öðrum heimi
Síðastliðið þriðjudagskvöld voru
haldnir tónleikar í Listasafni ís-
lands, sem upphaflega áttu að vera
á dagskrá 2. nóvember. Þeir voru
hluti af Brahms & Schubert kamm-
er- og ljóðatónlistarhátíð sem stóð
yfir í haust. Á efnisskránni voru
kvintett eftir Brahms og
strengjakvintett eftir Schubert, og
flytjendur voru tónlistarhópurinn
Camerarctica ásamt Bryndísi HöUu
Gylfadóttur seUóleikara.
Tónleikagestir fengu allmikinn
bækling í hendurnar við inngang-
inn. Á fyrstu blaðsíðunum mátti
lesa dramatískar hugleiðingar um
Schubert og Brahms, sem hófust á
þessum orðum: „Einfarar voru þeir
báðir, þó hvor á sinn máta.“ Svo
komu guUkorn á borð við:
„Schubert samdi tónlist tU að lifa -
tU að halda lifi“, og „Schubert gekk
tU móts við ókannaða framtíð hálf-
ur í þessum heimi, hálfur í öðrum
betri og lá engin leið tU baka.“
Einnig mátti lesa margt djúphugult
og viturt um tilfinningar Brahms
til Clöru Schumann og að hann
hefði verið íhaldssamur og borið
mikla virðingu fyrir hefðinni: ......
hann rannsakaði þjóðlög, þýsk og
ungversk, og óreglulegir ryþmar og
þríólur seytluðu inn í verk hans,
sem hann bar ætíð undir vini sína
..." Maður fékk á tilfinninguna að
þetta hefðu verið óskaplega leiðin-
legir menn.
En það er rétt að Brahms var
einfari og mikið á háspekUegu nót-
unum. Hann sagðist meira að segja
eiga samfélag við
Guð þegar hann
samdi. í viðtali
við Arthur
nokkum AbeU í
bókinni Talks
with Great
Composers sagöi hann eftirfarandi:
„Að skynja einingu við skaparann,
eins og Beethoven gerði, er dásam-
leg og lotningarfuU upplifún. Afar
fáar manneskjur hafa náð þessu, og
einmitt þessvegna eru svo fá mikU-
hæf tónskáld og skapandi snilling-
ar ..." Og þegar Brahms lýsti því
hvemig hann fékk hugmyndir sín-
ar sagði hann: „Ég finn titring sem
hrærir vitund mína. Þetta er And-
inn sem uppljómar sálarkraftinn
innra fyrir mér, og í þessu upp-
hafna sálarástandi sé ég skýrt það
sem mér er óljóst dags daglega; þá
finn ég að ég get tekið við inn-
blæstri að ofan, eins og Beethoven
gerði." Svo maður getur ekki annað
en búist við mystískri upplifun þeg-
ar Brahms er leikinn.
Fyrra verkið á efnisskránni,
kvintett í h-moU opus 115 fyrir klar-
ínett og strengi
eftir gúrúinn var
nokkuð vel spU-
aður; tónlistar-
fólkið lék yfirleitt
hreint og faUega,
og Ármann
Helgason klarínettuleikari stóð sig
með miklum ágætum. Að vísu þarf
töluverð tUþrif tU að Brahms gefi
manni andlegar upplifanir, tónlist
hans er svo þung, þó að undir niðri
kraumi mUdar tilfinningar. Þetta
tvennt, formið og tilfinningahitinn,
verður að vera í jafnvægi ef vel á
að vera, ef formfestan er of mikil er
tónlistin leiðinleg, en ef tilfinning-
arnar fara úr böndunum verður
hún hlægUeg. Heldur var tónlistar-
flutningurinn varfærnislegur hjá
Camerarctica og hefði stundum
mátt láta gamminn geisa.
í síðara verkinu, strengja-
kvintett í C-dúr opus 163 eftir
Schubert, bættist Bryndís HaUa
Gylfadóttir í hópinn og lék á seUó
ásamt Sigurði HaUdórssyni. Það
dugði þó ekki tU; flutningurinn var
ekkert allt of góður. Að vísu var
annar kaflinn hugljúfur og margt
faUegt í þeim fjórða. Það er bara
ekki nóg; tónverk eftir Schubert er
eitt samhangandi flæði, og mikið af
mistökum slítur þráðinn. í fyrsta
og þriðja kaflanum voru fiðlumar
dálítið skrækar og sárar, og seUóin
í þeim þriðja voru Ula samstiUt.
Þetta er leiðinlegt, því þessi kvin-
tett er dásamleg tónlist þegar hann
er vel spUaður. Hann þarf að vera
finlegur og fágaður, og hvassari
kaflar hans mega ekki vera grófir.
Því miður var þriðji kaflinn dálítið
groddalegur og poppaður og hljóm-
aði tónlistin þá eins og verk eftir
einhvem Sjúbídúbert.
Tónlist
Jónas Sen
Fiðluveisla
Birta og fegurö yfir fiðlukórnum hennar Guðnýjar.
„Tónleikamir tókust afar vel, aldrei hefur verið eins margt
fóik á tónleikum hjá okkur og þó er þetta áttunda starfsár tríós-
ins. Það var alveg troðið í húsið," sagði Gunnar Kvaran seUó-
leikari og einn aðstandenda Tríós Reykjavíkur. Tríóið stóð fyr-
ir sérkennUegum tónleikum í fyrrakvöld í tUefni af fimmtugsaf-
mæli Guðnýjar Guðmundsdóttur konsertmeistara. Þeir vom í
Hafnarborg og þar komu saman 30 hljóðfæraleikarar, flestir á
fiðlu og allflestir enn þá í námi hér eða erlendis. „Æfingatíminn
var stuttur en árangurinn þó undraverður," sagði Gunnar,
„þetta unga fólk er svo miklir og góðir atvinnumenn. Mér finnst
hafa orðið bylting í tónlistarlífi íslendinga á síðustu 15-20 árum
og eitt er víst, við þurfum ekki að bera kvíðboga fyrir framtíð-
inni með aUt þetta hæfUeikafólk."
Fyrst á dagskránni var fiðlukór eftir Þorkel Sigurbjörnsson,
saminn að beiðni Guðnýjar fyrir þetta tækifæri og leikinn af ÖU-
um fiðluleikuranum. Það er fyrsta verkið sem samið er ein-
göngu fyrir fiðlur hér á landi. Það heitir „Ljósbogar" og dregur
nafn sitt af bogum fiðlaranna og birtunni yfir þeim sem leika
tónlist faUega. „Þetta er skemmtUegt verk,“ sagði Gunnar,
„fiðluleikararnir gengu inn einn og einn í einu og léku brot úr
afmælissöngnum, svo stækkaði hópurinn og verkið víkkaði. Ég
hef trú á að þetta verði vinsælt verk. Útvarpið tók tónleikana
upp svo að fólk fær vonandi að heyra það einhvem tíma á næstunni."
Önnur verk á tónleikunum voru fúga eftir Bach, Holbergssvítan eftir
Grieg og loks konsert eftir Mendelssohn. Hann samdi konsertinn aðeins 14
DV-mynd Hilmar Þór
ára gamaU, glæsUegt og krefjandi verk, sagði Gunnar: „Þó svífur andi létt
leika og yndisþokka yfir því, og sá andi var sannarlega yfir öUu þessu hæfi-
leikaríka unga fólki þetta kvöld.“
Galdrakarl ei meir
Um áramótin lauk Þorsteinn Thoraren-
sen lestri sínum á Galdrakarlinum frá Oz
á rás 1. Hann sagði í síðasta lestrinum að
hann væri strax farinn að
brynna músum vegna þess
hve leitt væri að skUjast
við hlustendur, og sann-
arlega var skælt með
honum í mínu eldhúsi.
Vonandi hafa sem
allra flest böm (á öll-
um aldri) áttað sig í
tíma og farið að fylgj-
ast með þeirri einstæðu
lífsreynslu að hlusta á Þorstein
bregða sér í hlutverk persóna sögunnar,
urra sem ljón, stynja og blása. Ég er ekki
frá því að beinlínis hafi hringlað í tinkarl-
inum i honum.
Nú er byrjuð ný morgunsaga, Jólasólar-
kötturinn eftir Steinunni Eyjólfsdóttur.
Dagný Kristjánsdóttir les. Og tíminn: 9.38
og endurtekið 19.40.
Ennþá man ég hvar ...
Einn þátt sem fluttur var um áramótin
þarf sérstaklega að þakka, vandaðan og
skemmtUegan þátt Evu Maríu Jónsdóttur
um HaUbjörgu Bjamadóttur. Fjöldi manns
sagði þar frá kynnum sínum af söngkon-
unni, auk þess sem HaUbjörg sté fram í
áður óþekktum „live“ upptökum sem ef tU
viU voru geröar þeg-
ar verið var aö út-
varpa skemmtun
HaUbjargar. Þar var
hún lifandi komin,
orðheppin, ósvífin
og fuUkomlega heUl-
andi.
Umsjónarmaður
menningarsíðu var
svo heppinn að kom-
ast einu sinni á
skemmtun hjá Hall-
björgu á Hótel Borg.
ÁUt er gleymt sem
sagt var en þó er
konan ógleymanleg,
grönn og teinrétt, með opið andlit sem man-
aði áhorfandann stöðugt tU að bregðast við,
hneykslast, ganga út - eða hlæja og leyfa
heimsmynd sinni að breytast. Þar var ekki
lognmoUan. Og svo þessi dásamlega rödd.
Þær eru aUar horfnar núna þessar gömlu
divur sem ekkert var heilagt og töluðu í
meitluðum einnar línu tUsvömm og stmns-
uðu helst burt að því loknu - Bette Davis,
HaUbjörg Bjarna, Inga Laxness ...
Bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs
Fyrstu tveir mánuðir ársins eru bók-
menntaverðlaunamánuðir. íslensku bók-
menntaverðlaunin verða væntanlega veitt
fyrsta mánudaginn í febrúar; menningar-
verðlaun DV verða veitt 19. febrúar, að
venju á fimmtudegi, og ein þeirra fara til
bókmennta. En Norðurlandaráð ríður á
vaðið. Úthlutunarnefnd þess veitir sín bók-
menntaverðlaun á fundi þann 27. janúar og
þau verða afhent hinum lukkulega (tæpar 4
miUjónir isl. kr.) á ráðstefnu um umhverf-
ismál í Gautaborg 26. febrúar.
Tilnefndar til bókmenntaverðlauna
Norðurlandaráðs eru skáldsagan Bannister
eftir Kirsten Hammann og Jjóðabókin Pjal-
tetider eftir Peter Laugesen frá Danmörku,
ljóðabókin Efter att ha tiUbringat en natt
bland hastar eftir Tua Forsström og
skáldsagan Kadonnut Pariisi eftir Markus
Nummi ffá Finnlandi, smásagnasafnið
Blinddora eftir Hans Herbjornsrad og ijóða-
bókin Ancorage eftir Bjom Aamodt frá
Noregi, skáldsagan Huset vid Flon eftir
Kjell Johansson og ljóðabókin Fágeljágarna
eftir Lennart Sjögren frá Svíþjóð, ljóðabók-
in Tímar og rek eftir Carl Johan Jensen frá
Færeyjum, ljóðabókin Isuma eftir Aqqaluk
Lynge frá Grænlandi og Bonán bonán soga
suonaid eftir Risten Sokki frá Samalandi.
Frá okkur koma - eins og áður hefur ver-
ið getið hér á síðunni - ljóðabókin Vötn þin
og vængur eftir Matthías Johannessen og
skáldsagan Þorvaldur víðforli eftir Áma
Bergmann. Það er hinn verðlaunaði og við-
urkenndi Inge Knutsson sem þýðir bók
Áma en ljóð Matthíasar þýðir ungur og
upprennandi þýðandi, einnig sænskur,
John Swedenmark.
Umsjjón
Silja Aðalsteinsdóttir