Dagblaðið Vísir - DV - 07.07.2001, Blaðsíða 44

52
LAUGARDAGUR 7. JÚLÍ 2001
Tilvera DV
Andarnir
eru stað-
reynd
- melónur fullar af sírópi
Kína er fiölmennasta ríki heims meó
rúmlega 1,3 milljaróa íbúa. Landió hef-
ur alltaf verió sveipaó dulúó og ferða-
menn sagt furðusögur um matarvenjur,
hegöun, siöi og trúarbrögð íbúanna.
Þegar kommúnistar komust til valda
árið 1949 voru trúarbrögð afnumin og
opinber rétthugsun lögleidd. Samkvœmt
henni eru guðir, draugar og illir andar
sköpunarverk gömlu valdastéttanna til
þess aö kúga alþýöuna og
halda henni í skejjum.
Þrátt fyrir þetta heldur
• almenningur fast við
gamlar hefðir
og anda-
trú
stendur
föstum
fótum. Helstu trúar-
brögð Kínverja eru
búddatrú, taó eóa daó-
ismi og konfúsíusarhyggja auk
þess sem mikið er um múslíma og ein-
hvern reyting af kristnum mönnum.
Kínverjar gera mikiö af því að
hengja upp myndir af guðum og
verndarvættum í og við heim-
kynni sín. Á útidyrahurðum má
sjá myndir af hurðaguðunum og
pappirsmyndir af litlum börnum
eru gjarnan hengdar upp á snúrur
eða límdar í glugga i kringum ára-
mótin sem tákn um nýja árið. Þeg-
ar vorið gengur í garð taka svo við
renningar með orðatiltækjum og
spakmælum.
Andaveggir í Húsi alþýðunnar
Samkvæmt kínverskri þjóðtrú geta
andar og draugar ekki tekið beygjur
eða farið fyrir horn og verða því alltaf
að halda beint áfram. Til þess að verj-
ast ásókn illra anda hafa Kínverjar
gripið til þess ráðs að reisa svonefnda
andaveggi. Veggirnir standa yfirleitt
rétt innan við garðshliðið eða inn-
ganginn í stóra sali. Þeir eru bæði
hærri og breiðari en inngangurinn og
til þess ætlaðir að rugla andana í rým-
inu.
Þegar undirritaður var í Kína vakti
það athygli að í þinghúsinu í Peking
eða Húsi alþýðunnar, eins og það er
nefnt á rikistungunni, er mikið um
andaveggi. Það var sama inn í hvaða
sal var gengið, alls staðar mætti
manni stór veggur sem sveigja þurfti
fyrir.
Þetta er í sjálfu sér ekki frásagnar-
vert nema fyrir þær sakir að opinber-
lega eru draugar og andar ekki til í
Kina. Ég spurði leiðsögumanninn
hvemig á því stæði að það væru
Eldhúsguðinn
Kínverski eldhúsguöirm var sendur
til jarðarinnar til að stjórna eldhús-
haldi.
Guð auðsældar
Auraguðinn~er sagður einstaklega nískur og umbuna þeim sem fara vel
með peninga en refsa þeim sem sýna óráðsíu.
Qin Shubao og Yuchi Gong
Kínverjar hengja upp myndir af hurðaguðunum þegar nýtt ár gengur í garð og dugar vernd þeirra út árið.
hindranir fyrir atida og drauga í sjálfu
þinghúsinu þegar þingið hefði lýst því
yfir að þeir væru ekki til. Svarið sem
ég fékk var að tilvera anda væri stað-
reynd sem enginn leyfði sér að draga í
efa, ekki einu sinni þingfulltrúamir
sjálfir, þrátt fyrir allar samþykktir
þingsins.
Talnaspekí
í Kina hafa menn mikla trú á tölum
og dagsetningar skipta miklu máli.
Níu var tala keisarans sem enginn
mátti nota nema hann og lá við dauða-
sök að brúka töluna að óþörfu. Almúg-
inn og embættismenn urðu að hneigja
sig níu sinnum í duftið fyrir keisaran-
um ef þeir fengu áheyrn eða þegar
hann fór hjá. Þessi regla gilti einnig
fyrir erlenda erindreka og var einum
sendiherra Breta vísað úr landi fyrr á
tímum þegar hann neitaði að hneigja
sig nema einu sinni fyrir hans hátign.
Kínverjar leggja mikið upp úr lífs-
gæðum, eins og langlífi, góðri heilsu
og veraldlegu ríkidæmi. Talan 1 þýðir
það sama og „ég verð“ og talan 8 tákn-
ar ríkidæmi. Það er því talið gott að
fæðast á 18. degi mánaðarins eða gifta
sig þann átjánda þvi þá verða menn
ríkir. Þeir Kínverjar sem eiga bifreið
sækjast stíft eftir að hafa töluna 8 f
númeri hennar og því oftar sem hún
kemur fyrir þvi betra.
Guðir og verndarandar
Andaheimur Kínverja er gríðarlega
Qölbreyttur og stéttaskipting mikil, al-
veg eins og í mannheimum. Meðal
æðri guða má nefna jaðikeisarann á
himnum, kónginn í helvíti, drekakon-
ung undirdjúpanna, eldhúsguðinn og
guði útidyrahurðarinnar sem eru
alltaf tveb' saman. Auk þess er urmull
af lægra settum vættum sem vernda
fjöll, fossa, borgir, hús og fleira, ásamt
guðum starfsstétta og lista.
Æðstur á himnum
Jaðikeisarinn er æðstur allra guða
sem halda til á himninum. Sagan seg-
ir að fyrir langa löngu, áður en Kína
var sameinað í eitt ríki, hafi barnlaus
konungur í smáríki beðið himininn
um erfmgja tO að taka við ríkinu.
Skömmu síðar dreymir konu hans að
guðinn Lao Zi komi til hennar með lít-
ið bam og níu mánuðum seinna fæddi
hún son. öllum til mikillar furðu af-
salaði drengurinn sér völdum og hélt
til fjalla þar sem hann helgaði sig hug-
leiðslu og meinlætalifnaði. Eftir
margra ára íhugun og mörg hundruð
hugljómanir sveif hann upp i loftið og
varð að jaðikeisara himinsins.
Áður en þetta gerðist hafði verið
mikil óreiða á öllum málum himins-
ins og guðirnir barist um völdin. Þetta
endurspeglaðist í mannheimi og olli
styrjöldum, uppskerubresti, hung-
ursneyð, mannfelli og annarri röskun
á daglegu llfi. Nokkrar háttsettar
himnaverur kölluðu þvi saman guða-
þing til að kjósa eins konar yfirguð
sem allir gætu treyst. Eins og búast
mátti við buðu margir sig fram en
enginn þótti traustsins verður. Að lok-
um kom fram tillaga um að
leita að nothæfum
kandídat í mannheimi.
Eftir margra ára leit
fúndu guðirnir rikis-
erfingjann sem afsal-
aði sér jarðneskum
auði til að stunda hug-
leyðslu og meinlæta-
lifnað. Guðirnir urðu
sammála um að hann væri
upplagður leiðtogi og skutu
honum til himna þar sem hann var
gerður að jaðikeisara himinsins.
Þrátt fyrir að jaðikeisarinn á himn-
um hafi komið til sögunnar seinna en
flestir aðrir guðir er hann forveri, fað-
ir og jafnvel afi margra eldri guða. Til
dæmis eru til mun eldri sagnir um
eldhúsguðinn en samt sem áður er
hann yngsti sonur jaðikeisarans.
Tveir hurðaguöir
Það er algeng sjón í
Suður-Kína að sjá
myndir af tveimur
hraustlegum striðs-
verum á útidyrahurð-
um heimila. Myndirn-
ar eru af hurðaguðum
sem vernda heimOið
fyrir iUum öndum.
í einni sögunni um upp-
runa hurðaguðanna segir að
þeir hafi verið stríðsmenn Taizong
keisara, sem var upp á Tang-tímabUinu
(618-907 e. kr.) og heitið Qin Shubao og
Yuchi Gong. Á kvöldin þegar keisarinn
lagðist tU svefns ásóttu hann illir and-
ar og afturgöngur þeirra sem hann
hafði látið myrða i valdatíð sinni. Ár-
amir öskruðu og ýlfruðu aUa nóttina
og gengu svo nærri keisaranum með
barsmíðum og djöflalátum að andlegur
þróttur hans var á þrotum og það stór
sá á honum líkamlega. BeUibrögð hirð-
lækna og fyrirbænir töfrapresta reynd-
ust gagnlaus tU að hrekja iUvættina
burt. Það var ekki fyrr en Shubao og
Gong stUltu sér upp fyrir utan svefn-
herbergi keisarans í fuUum herklæð-
um að púkamir hurfu á braut og árás-
unum linnti. Eftir það lét keisarinn
mála mynd af þeim á haUardymar sér
til vemdar. Almenningur tók upp sama
sið og þeir Shubao og Gong urðu að
hurðaguðunum.
Avalokitesvara
Verndari allra sem eiga um sárt að
þinda og eru nauðstaddir.
Guðinn í eldhúsinu
Kínverski eldhúsguðinn var send-
ur tU jarðar til að hafa eftirlit með
eldhúshaldi og heimilisstörfum.
Hann átti einnig að fylgjast með
gerðum manna og skila jaðikeisara
himinsins skýrslu á tuttugusta og
þriðja degi tólfta tunglmánaðarins.
Jaðikeisarinn refsaði og umbunaði
síðan i samræmi við hana. Sagan
segir að fólk hafa yfirleitt verið
betra hvað við annað og gjafmildara
við fátæklinga eftir þvi sem nær dró
skiladegi skýrslunnar í von um að
fá góða umsögn frá eldhúsguðinum.
í sósíalískri útgáfu af goðsögn-
inni segir að fátæklingarnir hafa
tekið eftir því að aðeins þeir ríku
hlutu náð fyrir augum jaðikeisar-
ans og urðu sífellt ríkari. Þeir
ályktuðu sem svo að eldhúsguðinn
væri mútuþægur eins og veraldleg-
ir embættismenn. Vegna fátæktar
sinnar gat almúginn ekki keppt við
gjafír ríka fólksins og tók þvi til
bragðs að fylla melónur með sýrópi
og fórna þeim til eldhúsguðsins.
Sýrópið átti að festa saman á hon-
um kjaftinn og koma í veg fyrir að
hann gæti sagt jaðikeisaranum frá
hegðun þess.
Matfórnir, kjöt og hveitikökur
Eitt af þvi sem Kínverjar meta mik-
Os er veraldlegt rikidæmi og því kem-
ur ekki á óvart að guð auðsældar eða
auraguðinn gegni stóru hlutverki í lífi
þeirra. Auraguðinn er einn vinsælasti
guöinn í Kína og á vorin er hann blót-
aður með matfómum, kjöti og hveiti-
kökum.
Upphaflega var um einn guð að
ræða, Zhao Gongming, en smám saman
urðu auraguðimir fleiri og sérhæfðari
- einn fyrir hveija stétt.
Oteljandi guðir og vættir
Það er álika gáfulegt að reyna að
gera kínverskri guðafræði skil i stuttri
blaðagrein eins og að telja sandkornin
á Skeiðarársandi - þvilíkur er fjöldinn.
í stað þess að trúa á einn guð eins og
margir Vesturlandabúar vilja gera eiga
Kínverjar marga guði eða verndaranda
sem hver og einn hentar við mismun-
andi tækifæri. Avalokitesvara er
vemdari allra sem eiga um sárt að
binda og Guan I
er ógnvaldur
púka og illra
anda. Hvert
heimili og þorp
á sinn staðar-
guð. Forfeðra-
dýrkun er mikil
þannig að and-
amiríKinaeru
miklu fleiri en
íbúamir og eru
þeir að flestra
mati alveg nógu
margir.
-Kip
Guan
Ógnvaldur púka og
illra anda.