Dagblaðið Vísir - DV - 25.08.2001, Blaðsíða 10

10
DV
LAUGARDAGUR 25. ÁGÚST 2001
Útgáfufélag: Útgáfufélagið DV ehf.
Útgáfustjóri: Eyjólfur Sveinsson
Framkvæmdastjóri: Hjalti Jónsson
Ritstjórar: Jónas Kristjánsson og Óli Björn Kárason
Aóstoöarritstjórar: Jónas Haraldsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson
Fréttastjóri: Birgir Guðmundsson
Auglýsingastjóri: Páll Þorsteinsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift:
Þverholti 11,105 Rvík, sími: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
Græn númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.netheimar.is/dv/
Fréttaþjónusta á Netinu: http://www.visir.is
Ritstjórn: ritstjorn@dv.is - Auglýsingar: auglysingar@dv.is. - Dreifing: dreifing@dv.is
Akureyri: Strandgata 31, sími: 460 6100, fax: 460 6171
Setning og umbrot: Útgáfufélagiö DV ehf.
Plötugerö: isafoldarprensmiðja hf. Prentun: Árvakur hf.
Áskriftarverö á mánuði 2050 kr. m. vsk. Lausasöluverð 190 kr. m. vsk., Helgarblaö 280 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til aö birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiðir ekki viðmælendum fyrir viðtöl við þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Pálli er einn í heiminum
Bandaríkin hafa siglt hraðbyri frá Evrópu á þvi hálfa
ári, sem liðið er frá valdatöku George W. Bush forseta.
Stjórn hans fer í vaxandi mæli fram eins og Palli, sem var
einn í heiminum. Hún hefur þegar hafnað sex íjölþjóða-
samningum, sem Evrópa styður eindregið.
Ráðamenn í Evrópu kvarta um, að samráð af hálfu
Bandaríkjanna hafi lagzt niður við valdatöku Bush. Hann
tilkynni einhliða, hvað hann hyggist gera og leyfi aðstoð-
armönnum sinum að fara opinberlega háðulegum orðum
um sjónarmið, sem fulltrúar Evrópu halda á lofti.
Bandaríkin vilja ekki striðsglæpadómstól, af því að
hann kynni að ákæra bandaríska ríkisborgara. Þau vilja
ekki aðgerðir gegn loftmengun, af því að þær skerða svig-
rúm bandariskra oliufélaga. Þau vilja ekki bann við jarð-
sprengjum og eiturefnum vegna hagsmuna hersins.
Þetta er ekki gamla einangrunarstefnan, sem rikti í
Bandaríkjunum fram undir fyrri heimsstyrjöld og var síð-
an endurvakin eftir hana, er Bandaríkin vildu ekki taka
þátt í Þjóðabandalaginu, sem þeirra eigin forseti hafði efnt
til. Þetta er ný og einhliða heimsvaldastefna.
Bandarískir kjósendur hafa lítinn áhuga á kveinstöfum
frá Evrópu. Hin nýja og einhliða heimsvaldastefna nýtur
stuðnings heima fyrir, þótt menn skirrist enn við að taka
orðið sér í munn. Bandaríkin telja sig einfaldlega vera
himnaríki, sem sé hafið yfir fjölþjóðasamninga.
Hin nýja Bandaríkjastjóm styðst við gamlar upplýsing-
ar um, að Evrópa sé lélegur bandamaður, af því að þar sé
hver höndin upp á móti annarri, þegar til kastanna komi.
Þetta er ekki lengur fyllilega rétt, því að Evrópa hefur fet-
að sig varlega í átt til aukinnar samræmingar.
Enn er Evrópa hernaðarlegur dvergur, sem getur ekki
tekið til hendinni í eigin bakgarði á Balkanskaga án þess
að hafa Bandaríkin með í spilinu. En það spillir líka metn-
aði og getu Bandaríkjanna sem heimsveldis að vilja alls
ekki sjá blóð hermanna sinna í sjónvarpi.
Bandaríkin geta ekki stjórnað heiminum með ógnunum
úr lofti. Þau verða að lokum að heyja styrjaldir sínar á
jörðu niðri, þar sem blóð rennur óhjákvæmilega. Þau
munu seint og um síðir átta sig á, að það kostar eigin
mannslíf að reka heimsvaldastefnu forsetans.
Efnahagslega hafa Bandaríkin ekki forustu um þessar
mundir, því að Evrópa er orðin stærri eining og vex ör-
litlu hraðar en Bandaríkin. Því væri skynsamlegt fyrir
Bandaríkin að vera í góðu samstarfi við Evrópu og taka
tillit til ýmissa sjónarmiða, sem þar ríkja.
Slíkt gerðu allir forsetar Bandaríkjanna á síðustu ára-
tugum, þar á meðal faðir núverandi forseta. Nýja, einhliða
heimsvaldastefnan í Bandaríkjunum er róttækt fráhvarf
frá þeirri stefnu og virðist helzt hugsuð sem leið til að afla
forsetanum vinsælda bandarískra sérstöðusinna.
Sennilegt er, að vikið verði frá þessari stefnu eftir fjög-
ur ár, þegar nýr forseti tekur við. Ekki er víst, að sam-
skipti Evrópu og Bandaríkjanna skaðist varanlega, þegar
litið er til lengri tíma, til dæmis til áratugarins i heild. En
skammtímaáhrifin eru óneitanlega óhagstæð.
Nýlegar skoðanakannanir um gervalla Evrópu sýna
mikla og eindregna andstöðu evrópskra kjósenda við
Bush Bandaríkjaforseta og mörg helztu stefnumið hans.
Þær hvetja ráðamenn í Evrópu til að stinga við fótum og
hindra framgang heimsvaldastefnunnar.
Meðan Palli er einn í heiminum á forsetastóli Banda-
rikjanna verða erfið samskiptin yfir Atlantshafið, þar á
meðal fyrir þjóðir, sem vanar eru að tvístíga.
Jónas Kristjánsson
Þögull söngfugl
ÉReynir
Traustason
fcy* ritstjórnarfulltrúi
Laugardagspistill
„Þú manst svo umfram allt að
vera þægur í skólanum. Mennt er
máttur og nú ríður á að spjara sig og
vera fjölskyldunni til fyrirmyndar,"
sagði húsbóndinn og annað tveggja
höfuða fjölskvldunnar, við barnið
sem nú lagði leið sína í skólann í
fyrsta sinni. Barnið horfði stórum
blágráum augum á fóður sinn og
spurði síðan af einlægni þess er
þekkir ekki þann lygavef sem gjarn-
an er fléttaður um fortíð og nútíð:
„Pabbi, varst þú ekki alltaf stilltur í
skólanum?"
Faðirinn varð eitt augnablik kjaft-
stopp. Hans fortíð var ekki til um-
ræðu og síst átti hann von á því að
fá óþægilegar spurningar þar sem
hann lagði drengnum þær lífsreglur
sem duga skyldu honum til þess að
ná hæstu gráðu í menntun á því
sviði sem hann sjálfur kysi sér. Fað-
irinn reyndi því að slá á óseðjandi
forvitni barnsins með því að lýsa
lauslega örfáum sólskinsdögum í
skólanum. „Mér gekk alltaf vel í
landafræði," sagði hann.
Barnunganum hafði verið kennt
aö sækja hinu réttu svör og hann
horfði stíft á fóður sinn og spurði
enn: „Varstu stilltur í skólanum?"
Hugur mannsins reikaði aftur um
nokkra áratugi. Hann reyndi að
finna staðfestingu þess að hann
hefði verið stilltur þó ekki væri
nema einu sinni eða tvisvar. Hvern-
ig sem hann hugsaði fann hann ekki
nein sérstök tilvik þar sem hann
hefði borið af í hópi skólafélaga
sinna fyrir sakir yfirvegunar og
stillingar. Þvert á móti reis hver
minningin af fætur annarri sem
ekki hentuðu til þess að kenna ung-
um skólapilti hinar réttu lífsreglur.
Hann mundi þó til þess að hafa alltaf
verið stundvís og ákvað að flagga
því í þeirri von að barnið hætti þess-
um leiðindaspurningum. Hann
ræskti sig: „Ég mætti afskaplega vel
i skólann."
Barnið gaf sig ekki og sagðist ekki
vera að spyrja um mætingar heldur
hegðun. „Varstu stilltur eða ekki?“
endurtók hann og fór verulega i
taugarnar á fóðurnum. Undir augna-
ráði sonar síns gaf hann sig á vald
minningunum. Faðirinn hafði á
námsárunum orð á sér fyrir að vera
fyrirferðarmikill og fara eigin leiðir
sem oftar en ekki voru öfugum meg-
in við þær einstefnugötur sem skóla-
yfirvöld kortlögðu. Honum var lífs-
ins ómögulegt að vera kyrr. Á stund-
um var honum vísað úr tímum fyrir
að geta ekki setið stilltur og prúöur.
Svo langt gekk að hann var ómak-
lega sakaður um að vera með njálg
en þær glósur mörkuðu mjög barns-
sálina. Einkunnabók hans var með
skrautlegra móti enda virtist sem
svo að kennarar hans þyrftu sífellt
að vera tjá sig um hina og þessa at-
burði sem nemandanum sjálfum
fundust léttvægir. Á endanum náði
hann að telja foreldrum sínum trú
um að athugasemdir kennaranna
væru óréttmætar og þeir væru með
hann á heilanum sem brytist út í
skriflegum ofsóknum.
Söngtíminn
í þeim skóla sem fóstraði hann í
æsku var sá siður viðhafður að á
slaginu klukkan átta á hverjum
morgni stóðu öll skólabörnin tein-
rétt á ganginum og sungu þjóðsöng-
inn. Skólastjórinn var forsöngvarinn
og hugmyndafræðin að baki söngs-
ins var að sjálfsögðu sú að vekja
þjóðerniskennd hjá börnunum, auk
þess að vekja þau almennt. Drengur-
inn var ekki söngelskur að öðru
leyti en þvi að hann hafði gaman af
því að raula bítlalög. Þó fann hann
eldmóðinn svella í brjósti sér þar
sem hundrað mjóar raddir og einn
bassi kyrjuðu Ó, Guð vors lands. Það
var gott að vera íslendingur og hann
tók undir. í skólanum var oftar
sungið þvi söngtímar voru hluti af
námsskránni. Hann var minna fyrir
að syngja um dverga í fjallasal eða
Þyrnirós sem svaf í eina öld. Á söng-
skrá hans voru aðeins Bítlalög og
sjálfur þjóðsöngurinn. Hann mætti
að sjálfsögðu í söngtímana, enda
óhugsandi að skrópa. Þar kom hann
sér upp þeirri tækni að hreyfa var-
irnar án þess að gefa frá sér hljóð. í
seinni tíð er þessi list kölluð að
„mæma“. Hijómsveitir sem slampast
í gegnum það að syngja og leika inn
á plötu en treysta sér ekki til að
syngja og spila á sviði mæma gjarn-
an þar sem meðlimirnir ástunda lát-
bragðsleik við undir-
leik af geisladiski.
Söngtímamir
voru framan af
friðsamir og fagr-
ar barnaraddir
fylltu skólastofuna
þannig að þeir sem
áttu leið hjá stöldr-
uðu gjarnan við
og táruðust und-
ir englasöngn-
um. Meðal
þeirra sem vikn-
uðu voru ætt-
menni drengs-
ins unga. For-
eldrar hans
höfðu gjarnan
orð á hinum
undurfagra
söng þegar;
hann kom
heim. Hann
vildi ekki særa
þau með því
að upplýsa að
hans strengur
væri ekki
hluti af þeirri
hörpu sem
þarna gaf frá
sér hiná hreinu
tóna. Hann hélt
áfram að
mæma og tók
hrósinu í
þögn og með
örlitlu sam-
viskubiti. Svo
gerðist það
að fleiri fóru
að haga sér
eins og
sleppa und-
an söngnum.
Þetta þoldi
hann illa og
hann sá fyrir
sér að ef allir
mæmuðu þá yrði
þögn og hann þá
hugsanlega
neyddur til
að syngja um
héraskinn og Þyrnirósu, að'
ónefndum fjallasalnum.
Sápukúlur
Þannig háttaði til að nemendurnir
mynduðu hóp í kringum pianóið.
Strákurinn hafði komið sér fyrir á
jaðrinum þar sem hann var eins
langt utan sjónlínu kennarans og
Breytinga er þörf
Atgangur sá sem staðið hefur um
heilbrigðiseftirlitið á Suðurlandi í
nærfellt tvö ár sýnir ljóslega að þar
er breytinga þörf. Þegar opinberir
embættismenn fá ekki frið til að
beina öllum starfskröftum sínum að
svo mikilvægum málaflokki sem heil-
brigðiseftirlit er þurfa viðkomandi
ráðuneyti og stofnanir að grípa inn í.
Annað er óviðunandi.
Langvarandi átök Heilbrigðis-
nefndar Suðurlands og Heilbrigðiseft-
irlits Suðurlands má rekja til heim-
sóknar heilbrigðisfulltrúanna að
kjúklingabúinu á Ásmundarstöðum
sem Reykjagarður á Hellu hefur rek-
ið. Þar hafði mest mælst 80 prósent
campylobactermengun. Heilbrigðis-
fulltrúarnir vildu virkt eftirlit og
gagngerar umbætur. Þeir vildu að
neytendur væru upplýstir um hvað
þeir væru að kaupa. Þar gengu þeir á
vegg.
Heilbrigðisnefndin, með Guðmund
Inga Gunnlaugsson, sveitarstjóra á
Hellu, í fararbroddi, lagðist eindregið
gegn því að fjallað væri um
campylobactermengun í einu stærsta
kjúklingabúi landsins opinberlega.
Síðar lagðist hún gegn því að fjallaö
væri um slæmt ástand neysluvatns í
Biskupstungum. Hún lagðist einnig
gegn því að fjallað væri um umgengn-
ismál í tengslum við „Fegurri sveitir
2000“. Loks lagðist hún gegn því að
heilbrigðisfulltrúarnir mættu yfir-
höfuð tjá sig við fjölmiðla. Slagorðið
„Hreint Suðurland - hreinar sunn-
lenskar afurðir" virkar eins og
brandari á heimasíðu nefndarinnar í
ljósi undangenginna atburða.
Báðum megin við borðið
Heilbrigðiseftirlit Suðurlands er
rekið af sunnlenskum sveitarfélög-
um. Forráðamenn þeirra vilja halda
uppi öflugu atvinnulífi. Það kemur
illa við þá ef t.d. matvælafyrirtæki í
ríki þeirra eru gagnrýnd fyrir slæ-
lega umgengni og skort á hreinlæti,
svo ekki sé talað um sjúkdómavald-
andi mengun. Það getur nærri hver
staða forráðamannanna er ef þeir
sitja í heilbrigðisnefnd, sem er yfir-
boðari heilbrigðiseftirlitsins. Enda
hefur það komið á daginn á Suður-
landi að harkalegir árekstrar hafa
orðið vegna hagsmunagæslu í héraði
annars vegar og virks heilbrigðiseft-
irlits hins vegar. Núverandi formað-
ur nefndarinnar hefur sagt við DV
um „Reykjagarðsmálið" að „ekki
síst“ yrði að passa sig á því að sá sem
væri fjallaö um yrði ekki fyrir „stór-
felldu tjóni“. Hann minntist ekki á
tjón samfélagsins upp á hundruð
milljóna vegna fjölda campylobacter-
sýkinga í neytendum.
LAUGARDAGUR 25. ÁGÚST 2001
11
Skoðun
ósvífni hinna þöglu félaga sinna, sem
ruddust inn á hans svið, ákvað hann
að grípa til aðgerða. Framan af reyndi
hann að gefa nærstöddum olnboga-
skot en sökudólgarnir héldu sínu
striki. Svo rann upp sá söngtími að
honum var nóg boðið. Við hlið hans
var stór rumur sem mæmaði nú eins
og vitlaus maður á meðan fylgitónar
Hamraborgarinnar fylltu stofuna. Fé-
laginn gapti i þögn svo ógurlega að
sást ofan í kok. Drengurinn leitaði
ákaft lausna á vandanum. Að baki
hans var handlaug og á henni var
sápa. í þögulli reiði og hefnigirni
teygði hann sig í sápuna og stakk
henni ákveðið upp í ruminn sem
skellti saman gómum og klippti
sápuna í sundur. Munnur hans laukst
aftur upp og úr barka hans barst ösk-
ur sem var allt að því ómennskt. Kór-
inn og kennarinn fóru samtímis út af
laginu og þeim opinmynnta svelgdist
á og hann ýmist hrækti sápuspæni
eða blés sápukúlum sem svifu um
stofuna og sprungu. Algjört uppnám
var í bekknum og þegar síðasta sápu-
kúlan var sprungin hófust vitnaleiðsl-
ur. Rumurinn fékk málið og við sak-
bendingu benti hann á hinn þögla
söngfugl. Rekistefnan sem varð í kjöl-
far söngtímans var óþægileg, bæði
drengnum og foreldrum hans. Hann
varð að lofa því að víkka út söngsvið
sitt og hætta að mæma. Hann valdi
þann kost frekar en vera rekinn tíma-
bundið úr skóla.
Mæmaö á ný
Fyrsta skóladaginn fylgdi faðirinn
með fortiðina syni sínum til skóla.
Drengurinn var enn að biðja um fal-
legar sögur frá skólagöngu pabbans
sem enn hafði ekki fundið sögu sem
hentað gæti til uppbyggingar. Hann
sagði barninu frá þjóðsöngnum en lét
annarra söngtíma ógetið. Þá ákvað
hann að hrista af sér spurningarnar.
Eiginkona hans og móðir drengsins
var einstaklega kyrrlát og yflrveguð.
Á samleið þeirra hafði hún annað
veifið lýst skólagöngu sinni sem ein-
staklega sléttri og felldri. Konan hafði
að eigin sögn alltaf fylgt reglum og
ekki mundi hún eitt dæmi um að hún
hefði staðið að uppreisn í skóla sín-
um. Maðurinn dáði mjög konu sína og
þegar hann lét hugann reika til baka
sá hann fyrir sér einstaklega settlega
skólastúlku með fléttur, rauðan
skúf í peysu. Þegar sonur
hans ýjaði enn að skóla-
sögum leit hann ábúðar-
fullur á hann. „Talaðu
við mömmu þína um
þessi mál. Skólamálin
eru hennar deild.“
Hann hugsaði með sér
hve snilldarleg tæklun hefði
átt sér stað á vandamálinu.
Hann gat ekki logið að barninu um
skólagöngu sína og gat auðvitað ekki
heldur sagt sannleikann. Strákurinn
fengi nú verðuga fyrirmynd. Hann
raulaði lagstúf fyrir munni sér en
barnið greip fyrir eyrun. „Æi, pabbi,
hættu þessi gauli,“ sagði barnið og all-
ur harmur æsku hans braust fram.
Hann hætti umsvifalaust að syngja.
hægt var. Við hlið hans voru félagar
hans sem framan af vetri sungu hver
með sínu nefi. Beint framan við
kennarann stóðu fyrirmyndarnem-
endurnir sem flestir voru stúlkur.
Þegar söngvararnir á jaðrinum þögn-
uðu einn af öðrum fann hann að í
óefni stefndi. 1 reiði sinni vegna
Úr barka hans barst ösk-
ur sem var allt að því
ómennskt. Kórinn og
kennarinn fóru samtímis
og þeim op-
svelgdist á og
t hrœkti sápu-
blés sápukúl-
sem svifu
um stofuna og
sprungu.
Margir viðmælendur DV, þar á
meðal sveitarstjórnarmenn á Suður-
landi, hafa bent á nauðsyn þess að
„Um þetta snýst barátta
heilbrigðisfulltrúanna í
hnotskurn, virkt heil-
brigðiseftirlit, neytenda-
vernd og tjáningarfrelsi. “
taka heilbrigðiseftirlitið og þar með
starfsmannamál úr höndum heilbrigð-
isnefndarinnar og setja undir ríkið.
Þar með geti heilbrigðiseftirlitið starf-
að óháð hagsmunum einstakra sveit-
arstjórna.
Guðni Ágústsson landbúnaðarráð-
herra hefur sett fram þá hugmynd að
færa allt matvælaeftirlit í landinu á
eina hendi í landbúnaðar- og mat-
vælaráðuneyti. Þá væri allt undir ein-
um hatti, yflrdýralæknir, heilbrigðis-
eftirlit og HoOustuvernd. Ekki leikur
vafi á að slíkt kerfi yrði miklu skil-
virkara heldur en það sem nú er við
lýði.
Mikill árangur
Enda þótt heilbrigðisfuUtrúarnir á
Suðurlandi hafi ekki fengið starfsfrið
síðustu tvö árin hafa þeir fengið
miklu áorkað. Þrátt fyrir að þeir hafl
þurft að mæta í yfirheyrslur hjá lög-
reglu og viðtöl í umhverfisráöuneyti
að undirlagi heObrigðisnefndarinnar,
svara ítrekuðum bréfum hennar og
ávirðingum, starfa við sifeUt áreiti
hennar, þá hafa þeir komið ýmsu til
leiðar.
Umræðan um þá vágesti sem
campylobacter og salmonella eru opn-
aðist vegna baráttu þeirra tU að fá að
koma upplýsingum til neytenda. Um-
ræðan átti stóran þátt í því að
kjúklingabændur vönduðu sig. Það
var allra hagur, því enginn neytandi
kaupir vöru sem kemur úr sýktu búi.
Um þetta snýst barátta heilbrigðisfuU-
trúanna í hnotskurn, virkt heilbrigð-
iseftirlit, neytendavernd og tjáningar-
frelsi.
Stjórnsýsla og pólitík
Nú hefur Davíð Oddsson tjáð sig í
tvígang um Kárahnjúkamálið, fyrst í
„Skriðuklaustursræðunni", sem ein-
hver kaUaði svo og flutt var í ríkis-
sjónvarpið, og síðan í sérstakri
„stjórnarráðsræöu" sem flutt var á
Stöð 2 í fyrrakvöld. í stjórnarráðsræð-
unni ítrekaði Davíð aUt það sem hann
hafði sagt á Skriðuklaustri og bætti
við athyglisverðum skýringum. For-
sætisráðherra telur að Skipulagsstofn-
un hafl ekki einvörðungu verið hlut-
dræg í umfjöllun sinni um mats-
skýrslu Landsvirkjunar heldur hafi
hún beinlínis brotið lög. Það sæi hann
í hendi sér sem lögfræðingur og það
ættu menn að geta séð, jafnvel þótt
þeir væru ekki lögfræðingar. Hins
vegar sagði hann líka að hann teldi
óeðlilegt að fara að tjá sig meira um
þessi lögbrot á meðan málið væri í
kærumeðferð. Þetta er merkileg nið-
urstaða því ef það er ekki viðeigandi
að forsætisráðherra tjái sig um hvaða
lögbrot verið er að fremja hvernig get-
ur það þá verið viðeigandi að hann sé
yfirleitt að tjá sig um að hann telji að
verið sé að fremja lögbrot?! Þessi
málatilbúnaður gengur iUa upp og
sennilega veit forsætisráðherra sjálf-
ur að þessi málatilbúnaður er með því
veikara sem frá honum hefur komið
og að hann er að gefa á sér höggstað
með honum.
Stimplað sem lögbrot
Nú er það náttúrlega rétt hjá Davíð
að málið er enn í kærumeðferð og sá
hluti ummæla hans sem snýr að því
að óeðlUegt sé að hann tUgreini sér-
stakar lögfræðilegar ástæður fyrir
skoðunum sínum er fuUkomlega eðli-
legur. Það er hins vegar óeðlUegt, eða
að minnsta kosti óheppUegt, að hann
sem löglærður forsætisráðherra sé að
stimpla málið sem lögbrot. Slíkt eru í
rauninni stjórnsýsluleg og tæknileg
afskipti æðsta manns framkvæmda-
valdsins af máli sem er stjórnsýslu-
lega séð á ábyrgð annars ráðherra,
umhverfisráðherra. Á hinn bóginn
liggur fyrir að málið er líka pólitískt
stórmál og því er ekki óeðlUegt að
Davíð hafi á því almenna pólitíska
skoðun, enda er jú yfirlýst stefna rík-
isstjórnarinnar að byggja Kára-
hnjúkavirkjun og fyrr mætti nú vera
ef sjálfur forsætisráðherra mætti ekki
tala fyrir þeirri stefnu. Hann hlýtur
því að geta fjahað um úrskurð skipu-
lagasstjóra undir pólitískum for-
merkjum með almennum hætti og
undrast eins og hann viU á þvi hve
stjórnarandstaðan var snögg að lesa
hann og móta sér skoðanir. Hann get-
ur jafnvel látið uppi þá skoðun að
honum finnist úrskurðurinn almennt
hlutdrægur - eins og hann gerði í
stjórnarráðsræðunni - en hann fór
hins vegar yfir strikið þegar hann
blandaði lögfræðinni í málið. Kára-
hnjúkamálið er nefnilega í eðli sínu
tvíþætt og báðir hlutar þess eru í
gangi samtímis. Annars vegar er það
pólitíska hitamálið og svo er hins veg-
ar í gangi lögformlegur kæruferiU
sem á eftir að fara til umhverfisráð-
herra til stjórnsýslulegs úrskurðar.
Faglegt og pólitískt
Vitaskuld tengjast þessir þættir og
enginn getur í raun ætlast til þess að
pólitískur ráðherra geti IjaUað með
fullkomlega ópólitískum hætti um úr-
skurðinn þegar þar að kemur, ekki
frekar en hægt er að tala um það að
úrskurður Skipulagsstofnunar sé í
eðli sínu ópólitískur. Allar ákvarðan-
ir og allir úrskurðir hljóta að taka
mið af þeirri hugmyndafræði og við-
horfum sem sá sem úrskurðar byggir
á. Þannig gæti pólitískur umhverfis-
ráðherra feUt fullkomlega eðlUegan og
faglegan úrskurð sem gengi gegn úr-
skurði Skipulagsstofnunar einfaldlega
vegna þess að sjónarhomið er annað
og nýjar upplýsingar liggja fyrir. Til
þess er jú málskotsrétturinn til ráð-
herra settur inn í lögin. Sá sem þess-
ar línur ritar hefur áður bent á það
hér á þessum vettvangi að úrskurður
Skipulagsstofnunar er í raun stórpóli-
tískur þó hann geti jafnframt talist
vera fuUkomlega faglegur. Varúðar-
reglan sem þar er beitt er í eðli sínu
pólitísk afstaða, en það er jafnframt
pólitísk afstaða sem bundin var í lög í
fyrra, og nú reynir einfaldlega á túlk-
un þessara laga. En þótt óhjákvæmi-
lega séu margir snertifletir miUi hinn-
ar lögformlegu og stjórnsýslulegu
hliðar málsins og málsins sem póli-
tísks hitamáls er ekki þar með sagt að
menn verði ekki að leitast við að
halda þessu tvennu aðskUdu. Geri
menn það ekki er einfaldlega verið að
gengisfeUa aUa stjórnsýslu og sérstak-
lega það stjórnsýsluferli sem tengist
kærum varðandi mat á umhverfis-
áhrifum. Telji stjórnvöld að lögin um
umhverfismat séu á einhvern hátt
gölluð og virki ekki í samræmi við
pólitískan meirihlutavUja þjóðarinn-
ar er miklu hreinlegra að breyta lög-
unum en að vera að sveigja þau til
með pólitískum þjösnaskap.
Umræðan
Spyrja má líka hvort það spiUi ekki
fyrir hinni pólitísku umræðu að
menn blandi þessum málum mikið
saman. Ljóst er af viðbrögðunum við
ummælum Davíðs að stjórnarand-
stæðingar benda réttUega á að staða
Sivjar Friðleifsdóttur umhverfisráð-
herra sem stjórnsýsluvalds sé veik
þegar forsætisráðherrann í rík-
isstjórninni sem hún situr í hafi lýst
þvi yfir að úrskurður skipulagsstjóra
fari á svig við lög. TU viðbótar þessari
stjómsýslulegu gagnrýni forsætisráð-
herra kemur pólitískur þrýstingur frá
flokkssystkinum umhverfisráðherrra,
en bæði HaUdór Ásgrímsson, formað-
ur Framsóknarflokks, og Valgerður
Sverrisdóttir iðnaðarráðherra hafa
verið með miklar yfirlýsingar í mál-
inu. Þó að þeirra ræður hafi fyrst og
fremst snúist um pólitískt mat á úr-
skurði skipulagsstjóra, en ekki stjórn-
sýslulegt eða lögfæðilegt mat eins og
hjá forsætisráðherra, þá er þar óneit-
anlega líka bein gagnrýni á úrskurð-
inn sjálfan. Fyrir vikið beinist hin
pólitíska umræða að stjórnsýslulegum
þáttum og stjórnsýsla og pólitík renna
saman í eitt. Hin pólitiska umræða
hættir þá að snúast um kosti og gaUa
Kárahnjúkavirkjunar og möguleika
íslendinga í virkjunar- og atvinnumál-
um og fer að verða umræða um stjórn-
sýslu og lagatæknUeg atriði, rétt eins
og umræðan um Eyjabakka snerist á
köflum minnst um kosti og gaUa fram-
kvæmdanna sjálfra heldur um ágæti
þess að fara í framkvæmd án um-
hverfismats á grundveUi gamals virkj-
unarleyfis.
Skipt um hest?
Þess vegna er það merkilegt að
sjálfur forsætisráðherra skuli hafa
forgöngu um að koma umræðunni i
þennan blandaða farveg og vekur í
raun nokkra furðu því það þjónar í
raun ekki hagsmunum hans sem
virkjunarsinna. Þvert á móti hefur
hann nú gert umhverfisráðherra sín-
um stjórnsýslulega eftirleikinn mun
erfiðari en eUa og gefiö pólitískum
andstæðingum færi á að draga hæfi
hans í efa í þessu máli. Pólitískt hefur
hann ekkert unnið. Stjórnarráðsræða
Davíðs í fyrradag, þar sem hann segir
ekki við hæfi að útlista frekar meint
lögbrot Skipulagsstofnunar, bendir tfl
að hann sjái sjálfur að það var mál-
stað hans ekki til framdráttar að
blanda í umræðuna þessum ásökun-
um um lögbrot. Það gæti líka verið
skýringin á því að forsætisráðherr-
ann lætur frá sér fara þessa sérkenni-
legu yfirlýsingu um að það sé viðeig-
andi að saka Skipulagsstofnun um
lögbrot á meðan úrskurður hennar er
í kæruferli, en að það sé ekki viðeig-
andi að segja í hverju lögbrotið felist
á meðan málið sé í kæruferli. Það geta
jú komið upp skrýtnar stöður ef menn
lenda í því að skipta um hest í miðju
straumvatni. En spurningin er bara
sú hvort það sé ekki of seint að skipta
um hest og reyna að halda pólitíkinni
og stjórnsýslunni aðgreindum. Skað-
inn sé skeður og þetta haustið í það
minnsta muni menn grauta öllu sam-
an og setja samasemmerki milli póli-
tíkur og stjórnsýslu.
Telji stjómvöld að lögin
um umhverfismat séu á
einhvern hátt gölluð og
virki ekki í samrœmi við
pólitískan meirihluta-
vilja þjóðarinnar er
miklu hreinlegra að
breyta lögunum en að
vera að sveigja þau til
með þjösnaskap.