Dagblaðið Vísir - DV - 17.11.2001, Blaðsíða 10

10
LAUGARDAGUR 17. NÓVEMBER 2001
Útgáfufélag: Útgáfufélagiö DV ehf.
Útgáfustjóri: Eyjólfur Sveinsson
Framkvæmdastjóri: Hjalti Jónsson
Ritstjórar: Jónas Kristjánsson og Óli Björn Kárason
Aöstoöarritstjórar: Jónas Haraldsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson
Fróttastjóri: Birgir Guömundsson
Auglýsingastjóri: Páll Þorstelnsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift:
Þverholti 11,105 Rvík, sími: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
Græn númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.netheimar.is/dv/
• Fréttaþjónusta á Netinu: http://www.visir.is
Ritstjórn: ritstjorn@dv.is - Auglýsingar: auglysingar@dv.is. - Dreifing: dreifing@dv.is
Akureyri: Strandgata 31, sími: 460 6100, fax: 460 6171
Setning og umbrot: Útgáfufélagið DV ehf.
Plötugerö: isafoldarprensmiðja hf. Prentun: Árvakur hf.
Áskriftarverð á mánuði 2200 kr. m. vsk. Lausasöluverð 200 kr. m. vsk., Helgarblaö 300 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til aö birta aösent efni blaðsins i stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiðir ekki viðmælendum fyrir viðtöl við þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Okrið er eðlilegt
Ein af allra stærstu keðjum smásöluverzlunar í landinu
auglýsir efst á forsíðu bæklinga sinna, að hún fylgist lát-
laust með verði keppinautanna. Þetta er eðlilegt viðhorf á
frjálsum markaði og segir okkur, að verð á vöru er afstætt
og fer eftir ytri aðstæðum í umhverfi fyrirtækja.
Markaðslögmálin leiða til verðlækkana, þegar mörg fyr-
irtæki keppa og reyna hvert um sig að ná sem mestri
markaðshlutdeild. Við þær aðstæður taka einstök fyrir-
tæki sig út úr hópnum og lækka verð, en hin fylgja i
humátt á eftir til að verja markaðshlutdeild sína.
Á þessu stigi lækkar verð jafnt og þétt, verðbólga dregst
saman og hagur viðskiptavina batnar. Þannig var ástand-
ið i smásöluverzluninni, þegar Hagkaup var að ryðja sér
til rúms og siðar, þegar Bónus var að ryðja sér til rúms.
Þá höfðu keðjurnar forgöngu um að lækka verð.
Þegar samkeppnin gengur of nærri efnahag fyrirtækj-
anna, fara þau að kaupa hvert annað eða sameinast á ann-
an hátt, fyrst til að ná hagkvæmni stærðarinnar og síðan
til að draga úr samkeppni á markaði. Þannig breytist sam-
keppni i fákeppni og fákeppni í fáokun.
Markaðslögmálin leiða til verðhækkana, þegar þetta
ferli er komið á stig fáokunar. Þá sitja tvö eða þrjú fyrir-
tæki eftir með þrjá íjórðu hluta markaðarins og ráða verð-
lagi með beinu eða óbeinu samráði sín á milli. Slíkt
ástand ríkir í mörgum þáttum verzlunar á íslandi.
Stjórnendur grænmetisverzlunar urðu að hittast í
Öskjuhlíð til að hafa samráð um verð. Auðveldara er þetta
hjá olíufélögunum, þar sem hugir forstjóranna eru svo
samstilltir, að þeir ákveða allir sömu hækkun á sama and-
artaki, án þess að þurfa að vita hver af öðrum.
Þannig rikir hér á landi fáokun í smásöluverzlun, græn-
metisheildsölu, búvöruvinnslu, oliuverzlun, bifreiðatrygg-
ingum, farþegaflugi, vöruflugi, siglingum og ekki sízt í
bönkum. Á öllum þessum sviðum ráða tvö eða þrjú fyrir-
tæki yfir þremur fjórðu hlutum markaðarins.
Á þessu stigi hækkar verð jafnt og þétt, verðbólga eykst
og hagur viðskiptavina versnar. Nýjasta dæmið um þetta
er, að olíufélögin hafa notað tiðar sveiflur á olíuverði til
að klípa meira til sín af kökunni við hverja sveiflu. Fólk
kveinar og kvartar og talar um okur á benzíni.
Eins og annað okur er þetta okur olíufélaganna eðlileg-
ur þáttur í markaðshagkerfinu, þegar stigi fáokunar er
náð. Lítið og tiltölulega lokað hagkerfi eins og ísland get-
ur ekki brotizt út úr þessari gildru markaðshagkerfisins
nema að fá erlend fyrirtæki til að hlaupa i skarðið.
Því miður eru íslendingar upp til hópa svo þýlyndir og
tryggir innlendum kvölurum sínum, að tilraunir erlendra
fyrirtækja til að brjótast inn á markað hafa lítinn árang-
ur borið. Þannig hefur ekki tekizt að rjúfa fáokun bíla-
trygginga, olíuverzlunar og farþegaflugs.
Eftir þá reynslu bíða erlend fyrirtæki ekki í röðum eft-
ir að komast inn á þröngan markað íslands. Ef stjórnvöld
vilja, að markaðslögmálin styðji fremur en hamli'gegn
viðleitni þeirra til að minnka verðbólgu og bæta hag al-
mennings, verða þau að opna hagkerfið betur.
Ýmislegt má gera í lögum, reglugerðum og stjórnsýslu
til að auðvelda erlendum fyrirtækjum að hefja starfsemi
hér á landi og taka upp samkeppni við innlend fyrirtæki,
sem eru komin á svo hátt stig fáokunar, að þau fylgjast
látlaust með verði keppinautanna upp á við.
Okrið mun samt áfram blómstra sem eðlileg afleiðing
þess, að stór hluti þjóðarinnar vill fremur skipta við
okrarana en að reyna viðskipti við nýja aðila.
Jónas Kristjánsson
I>V
Blótað á Kirkjustétt
„Fokk,“ æpti táningurinn þegar
móðir hans bað hann allra náðar-
samlegast að fara út með ruslið.
Hann sá svip móður sinnar að
henni var ekki skemmt. „And-
skotastu út með ruslið, strákur,"
kallaði faðir hans þar sem hann
hálflá í Lazy boy-húsbóndastól
heimilisins. Strákurinn lét undan
og með stórfelldum móðgunarsvip
hélt hann af stað út með ruslið.
Faðirinn hafði um hríð haft
áhyggjur af orðbragði sonarins.
Strákurinn var á fermingarárinu
og um það bil að ganga Guði á hönd
með því að staðfesta skírnarheit
sitt. í tíma og ótíma notaði ungi
maðurinn blótsyrði sem voru af
sama stofni. Ensku orðskrípin fokk
eða fokking tengdi hann ýmsum
óþægindum i lífi sínu. Á hátiðar-
stundum sagði hann „sjitt“ og þeg-
ar honum var mikið niðri fyrir
sagði hann „sjiiiitttt". Sjálfur hafði
sá miðaldra faðir þann arf frá ára-
tugasjómennsku að bregða fyrir sig
blótsyrðum á ólíklegustu stundum.
Þau voru þó á hreinni og tærri ís-
lensku og þar skildi i milli
feðganna.
Guðhrædd húsmóöir
Húsmóðirin var afskaplega guð-
hrædd kona sem í hæsta falli not-
aði orðið árans. Henni var annt um
að þau orð sem hún lét falla stæðu
ekki i vegi fyrir því að hún kæmist
til himnaríkis í fyllingu tímans og
lækkaði gjaman í útvarpinu þegar
leikritið Píkusögur var auglýst. Oft
hafði hún áminnt feðgana um að
gæta að orðbragði sínu en báðir
daufheyrðust þeir við frómum ósk-
um hennar. Og áfram var bölvað á
ensku og íslensku. Þegar ensku
blótsyrðin voru farin að heyrast
oftar en góðu hófi gegndi ákvað
maðurinn að nú yrði að gera eitt-
hvað í málinu. Steininn tók úr þeg-
ar litla barnið á heimilinu tók sér í
munn orð sem sæmdu betur á
enskri hafnarkrá en virðulegu
heimili í hverfi þar sem Guð var á
hverju götuhorni. Göturnar voru
nefnilega allar með nöfnum sem
höfðu tilvísun í kristna trú.
Kristnibraut, Ólafsgeisli, Maríu-
baugur og Guðríðarstígur vörðuðu
leið fjölskyldunnar til og frá heim-
ili. Sjálft heimilið stóð við Kirkju-
stétt og það mátti auðvitað öllum
vera ljóst að í slíku umhverfi var
ekki við hæfi að bölva, jafnvel ekki
góðlátlega.
Faðirinn veitti strákn-
um tiltal og áminnti hann
um að nú ætti hann að
bæta orðbragð sitt. Sá
yngri brást illa við: „Það
er fokking málfrelsi í
landinu," sagði hann.
Maðurinn bölvaði í
hljóði en hélt áfram að
reyna að sannfæra dreng-
inn um að það væri ljótt
og óviðeigandi að blóta á
útlensku. Samtalinu lauk
þegar sá yngri minnti hinn
á að orðaforði hans væri
lítið skárri. „Ég bölva á ís-
lensku," sagði sá eldri í
hálfum hljóðum í sömu
svifum og sá yngri hélt til
herbergis sins til að fara yfir trú-
arjátninguna.
Samningur
Faðirinn hugsaði ákaft sitt ráð
án þess að komast að niðurstöðu.
Hann taldi sig hafa reynt allt til að
koma drengnum út af hinu óheilla-
vænlega spori blótsyrðanna. Þrátt
fyrir að hafa beitt allri sinni mildi
í að sannfæra táninginn um að orð-
bragðið væri ekki við hæfi gekk
hvorki né rak. Meira að segja hafði
hann sjálfur lagst í ensku blótsyrð-
in í þeirri von að drengnum fyndist
hallærislegt að beita fyrir sig sömu
orðum og faðirinn. Árangurinn var
enginn og maðurinn sat uppi með
þann ávana að bölva á sama tungu-
máli og sonurinn. Það var svo á
Kristnibrautinni að maðurinn fékk
opinberun. Feðgarnir voru að aka
heim þegar sá yngri bar fram þá
ósk að fá að bregða sér í kvik-
myndahús: „Pabbi, má ég fara i
bíó?“ spurði hann. Fjárhagurinn
var bágur og fyrirvinnan minnti
drenginn á að hann hefði nokkrum
dögum fyrr farið í kvikmyndahús.
„Sjitt,“ sagði strákurinn og þá kom
opinberunin sem leiftur í höfuð
mannsins. Hann bauð stráknum
samning. „Ef þú notar ekki ljótu
orðin næstu vikuna færðu tvö þús-
und kall. í hvert sinn sem þú segir
fokk eða sjitt dragast þrjú hundruð
krónur frá höfuðstólnum," sagði
hann við afkvæmi sitt. Drengurinn
var hugsi þar sem þeir óku fram
hjá Ólafsgeisla. Síðan tók hann til
máls: „Ég skal gera við þig díl,“
sagði hann loksins. „En það meikar
engan sens að gera þetta eins og þú
talar um,“ bætti hann við og út-
færði eigin hugmynd að
samkomulagi.
„Þú borgar mér
300 kall ef þú bölvar á ein-
hverju tungumáli en ég borga
hundraðkall ef mér verður á í
messunni," sagði hann og uppskar
virðingu fóður síns fyrir vandað
málfar. „Verður á í messunni.
Strákurinn er að koma til,“ hugsaði
Steininn tók úr þegar
litla barnið á heimilinu
tóik sér í munn orð
sem sœmdu betur á
enskri hafnarkrá
en virðulegu heimili
í hverfi þar sem Guð
var á hverju götuhorni.
faðirinn stoltur. Hann sá litla fjár-
hagslega áhættu í að ganga til
samninga á nótum unga mannsins.
„Samþykkt," sagði hann glað-
beittur og sagði eitt „sjitt“ til að
gefa stráknum forgjöf. Drengurinn
ljómaði af ánægju. „Þú skuldar mér

Tilfinningagreind
Tilfinningagreind er orð sem fest
hefur í sessi á íslandi. Eins og felst
í hljóðan orðsins vísar það til
greindar sem tengist tilfmningum.
Sérfræðingar nútímans eru á einu
máli um að gömlu greindarprófm
séu úrelt þar sem greind sé miklu
flóknara fyrirbæri en svo að hægt
sé að vega hana og meta með ein-
földu krossaprófi.
Kannanir sýna að mjög er mis-
munandi hvort fólki vegnar vel í
lífinu þótt það mælist með góða al-
menna greind. Hins vegar hefur
reynst sterk fylgni milli góðrar til-
finningagreindar og farsældar í til-
verunni. Tökum klassískt dæmi:
Barn er skilið eftir inni í herbergi
ásamt skál með sælgætismolum og
sagt að það megi borða 5 mola. Ef
það hins vegar geti setið á sér og
verið einhvem ákveðinn tíma inni
í herberginu eftirlitslaust og án
þess að snerta nammið fái það 10
mola í verðlaun.
Þarna er erfitt val og skiptast
börnin því í 2 hópa. Sum fá sér
nammið strax og velta því varla
fyrir sér að þau hefðu getað tvöfald-
að skammtinn. Önnur hugsa með
sér að þau hagnist á aganum og
gera það með glöðu geði þvi verð-
launin verða tvöföld. Síðari hópur-
inn er líklegur til að skara fram úr
i þjóðfélaginu en hinir krakkarnir
gætu lent í erfiðleikum síðar á lífs-
leiðinni. Þarna er munur á tilfinn-
ingagreind.
íslendingar hafa enga hefð fyrir
greindarprófum sem er ágætt að
mati flestra. Hér hefur verið jöfn-
uður á meðal þjóðarinnar og
heimsmet í almennu stéttleysi - þó
reyndar ekki algjöru þar sem prest-
ar voru t.d. landshöfðingjar miklir
hér á árum áður og misnotuðu tíð-
um aðstöðu sína til að stunda lesti
í skjóli fákunnáttu almúgans. En
heilt yfir hefur bara veriö ein stétt
á íslandi. Hún kallast almenningur
- og er ekki greindarmæld.
Glæpur gegn mannkyni
í umræðunni um brottkastið á
sjó skýtur orðið tilfinningagreind
hins vegar upp kollinum. Vitað er
að fjöldi sjómanna kastar fiski á
meðan stór hluti heimsins sveltur.
Brottkast er því ekki minni háttar
afbrot heldur glæpur gegn gervöllu
mannkyni.
Hvers vegna kasta sjómenn fisk-
inum? Að einhverju leyti vegna
hins óréttláta kerfís, að þeirra
sögn, og skal sú röksemd ekki dreg-
in í efa. Stærri hluti skýringarinn-
ar er þó að úti á sjó komast menn
upp með eitt og annað í skjóli ein-
angrunarinnar. Þar eru engar lögg-
ur sem koma og taka menn fasta
líkt og almennir borgarar geta átt
von á ef þeir stunda afbrot. Sam-
tryggð þögn hjá áhöfn er það eina
sem þarf.
Áður en lengra er haldið er rétt
að taka fram að stór hluti sjó-
manna virðist heiðarlegur í starfi
og vonandi langflestir þeirra. En
það er hinn brotlegi minnihluta-
hópur sem vakið hefur reiði hjá
þjóðinni. Þar hugsa hinir brotlegu
ekki um langtímahagsmuni auð-
lindarinnar, þjóðarinnar eða
heimsins alls, heldur eigin skamm-
tímagróða. Þeir stinga sælgætis-
molanum upp í sig líkt og börnin í