Dagblaðið Vísir - DV - 17.11.2001, Blaðsíða 40

48
LAUGARDAGUR 17. NÓVEMBER 2001
Helgarblað _______________________________________________________________________________________py
Flökkusagnir
úr samtímanum
- fjalla oft um fyrirbæri sem okkur þykja ógeöfelld eða vekja ótta.
Flökkusagnir eða flækingssögur eru
ótrúlega algengar og flestir hafa heyrt
nokkrar þannig sem sannar sögur af
raunverulegum atburðum. Sögur af
þessu tagi flakka á milli landa og taka
hamskipti eftir þörfum. Þær sögur sem
komast á virkilegt flug ferðast á ógnar-
hraða milli manna og milli landa á
Intemetinu og sumar eru sagðar sem
fréttir i Qölmiðlum.
Rakel Pálsdóttir þjóðfræðingur hef-
ur nýlega lokið við bók sem heitir
Kötturinn í örbylgjuofninum og fleiri
flökkusagnir úr samtímanum. Bókin
er afrakstur BA-ritgerðar Rakelar í
þjóðfræði og MA-verkefnis sem hún er
að vinna að.
Haldið mikiö upp á þjóðsögur
„Ég man ekki hvenær ég fór fyrst að
hafa áhuga á þjóðfræði en ég hef alltaf
lesið mikið og þjóðsögur voru i miklu
uppáhaldi hjá mér þegar ég var barn.
Þegar ég fór i háskólann ákvað ég að
prufa þjóðfræðina með mannfræðinni
sem ég hafði sem aöalfag en ég sneri
mér reyndar fljótlega alfarið að þjóð-
fræði."
Kötturinn í örbylgjuofninum.
setti smá púður á skautið, svona rétt
til að þetta yrði nú allt saman í lagi
þegar hún kæmi til læknisins. Jæja,
síðan er hún komin í stólinn og liggur
þama ber að neðan þegar læknirinn
kemur og ætlar að fara að skoöa hana.
fullkomlega skil á og okkur þykja ógeð-
felld eða vekja ótta. Sögumar geta ver-
ið um nýja tækni, framandi menningu,
plöntur eða dýr, morð, sjúkdóma, kyn-
ferðismál eða vandræðalegar uppá-
komur. Það sem sögumar eiga sameig-
inlegt er að vera uppspuni en aðdrátt-
arafl þeirra felst i því að þær gætu
hafa gerst og era haíðar eftir áreiðan-
legum heimildum.
Staðsetning, aðstæður og umhverfi,
persónur og leikendur taka breyting-
um eftir því hvar sagan er sögð og
hver segir hana en kjarni sögunnar,
sagnaminnið, breytist ekki.“
Hrópaö oj
Þegar Rakel er spurð hvort hún hafi
fallið fyrir svona sögu sjálf verður hún
eilítið vandræðaleg og fer að hlægja:
„Já, já, oft og mörgum sinnum, en það
gerist reyndar æ sjaldnar. Það gerðist
reyndar oft eftir að ég byrjaði að rann-
saka og skrá sögurnar. Meinlegasta
dæmið er þegar mér var sagt frá
köngulónni í jukkunni, ég gleypti viö
henni. Mér fannst þetta alveg rosalegt
Fordómar
„í flestum sögunum er hægt að
finna einhvers konar skilaboð eða
hreina fordóma. Marktækasta dæmið
um fordóma eru matarsögurnar sem
oft og tíðum fjalla um austurlenska
matsölustaði.
„Hópur fólks fór út að borða á aust-
urlenskum veitingastað hér í Reykja-
vík. Einn úr hópnum fann fyrir mikl-
um óþægindum í maga þegar hann
kom heim, sem ágerðust svo að hann
leitaði læknis. Var hann sendur með
hraði á sjúkrahús þar sem hann
greindist meö svæsna matareitram.
Þegar læknarnir rannsökuðu inni-
hald magans komust þeir að því að
sjúklingurinn hafði innbyrt rottu-
kjöt.“
Að sögn Rakelar heyrði hún þessa
sögu fyrir mörgum árum frá konu
sem taldi hana sanna. „Mér finnst
mjög gaman að fletta ofan af svona
sögum, þær eru saklausar á yfirborð-
inu en fela oft í sér neikvæð og jafn-
vel skaðleg skilaboð."
Óendanlegt viðfangsefni
„Mér líður vel að vera búinn með
bókina. Fyrst þegar ég fékk hana í
hendurnar sat ég bara og horfði á
hana og trúði því ekki að þetta væri
bókin mín.“
Rakel segir aftur á móti að hún sé
engan veginn hætt að rannsaka
flökkusagnir. „Ég er að skrifa MA-.
ritgerð um efnið þar sem ég tek á því
á mun fræðilegri hátt. Þar ætla ég
meðal annars að rekja sögu þjóð:
Hrópaöi oj
Rakel Pálsdóttir þjóöfræöingur segir aö hún hafi oft falliö fyrir flökkusögnum og aö meinlegasta dæmiö sé þegar
henni var sagt frá köngulónni í jukkunni. „Éggleypti viö sögunni, mér fannst þetta alveg rosalegt og hrópaði:
„Oj, bara“.“
Rakel er alin upp í Reykjavík og hef-
ur verið sjálfstætt starfandi fræöimað-
ur í ReykjavíkurAkademíunni frá 1999
auk þess sem hún starfar sem ballett-
kennari.
íslenskir heimildarmenn
Rakel segist fyrst hafa heyrt um
flökkusagnir á námskeiði hjá Ólínu
Þorvarðardóttur. „Mér fannst efnið
áhugavert og skifaði fyrstu ritgerðina
mína um efnið á námskeiðinu og hef
verið að vinna með flökkusagnir síðan.
Sögurnar í bókinni era allar fengn-
ar frá íslenskum heimildarmönnum þó
þær séu í eðli sinu alþjóðlegar. Sumar
sögurnar hafa greinileg íslensk sér-
kenni en ég þekki enga sögu sem getur
talist sér íslensk. Þetta á reyndar við
alls staðar þvi að eitt af einkennum
flökkusagna er að þær aðlaga sig að-
stæðum."
Sem dæmi um flökkusögn sem er
staðbundin á íslandi segir Rakel sög-
una um bamið sem var skilið eftir sof-
andi í bil í bílageymslu Kringlunnar og
kafnaði vegna útblásturs. I erlendum
útgáfum af sömu sögu deyr bamið yf-
irleitt vegna of mikils hita.
Með glimmer og allt
Eftirfarandi sögu heyrði Rakel hjá
konu á fertugsaldri. Rakel segist eiga
söguna í nokkram útgáfum og að hún
njóti fádæma vinsælda meðal kvenna.
„Ung stúlka hér í Reykjavík var að
fara til kvensjúkdómalæknis i fyrsta
sinn. Hún var töluvert stressuð og fór
í sturtu áður og þvoði sér vandlega.
Þegar hún var að hlaupa út úr dyran-
um sneri hún við og fór inn á baö og
Hann lítur upp kímleitur og segir:
„Nob . . . bara glimmer og allt!“ Þá
hafði stelpugreyið óvart sett á sig
glimmerduft í öllum flýtinum."
Gæti hafa gerst
Að sögn Rakelar er efni flökkusagna
sótt í samtímann. „Þetta eru sögur sem
eiga hljómgrann í okkar veruleika og
fólk segir þær aftur og aftur vegna þess
að því finnst þær fyndnar, skemmtileg-
ar eða ógeðslegar. Þær fjalla gjaman
um fyrirbæri sem við kunnum ekki
Lœknirinn kíkti á borg-
arann og sá að það var
einhvers konar œxli í
honum sem strákurinn
hafði bitið í og haldið að
væri sósa.
og hrópaði: „Oj, bara“. Það bráði
reyndar fljótlega af mér og ég áttaði
mig á hvemig á öllu stóð.“
Kjúklingakrabbameinsæxlið
„Það var strákur sem fór á
kjúklingastað og keypti sér kjúklinga-
borgara með engri sósu. Þegar hann
var að borða borgarann fann hann allt
í einu sósu uppi í sér. Hann hætti að
borða og pakkaði hamborgaranum
saman. Stuttu seinna fékk hann heift-
arlegan magaverk og fór beint til lækn-
is. Læknirinn skoðaði hann og spurði
hvort hann hefði verið að borða eitt-
hvað sérstakt. Strákurinn sagði hon-
um frá kjúklingaborgaranum og svo
heppilega vildi til að hann var ennþá
með afganginn úti í bfl og fór og sótti
hann. Læknirinn kíkti á borgarann og
sá að það var einhvers konar æxli í
honum sem strákurinn hafði bitið í og
haldið að væri sósa.“
Að sögn Rakelar komst þessi saga á
kreik í Bandaríkjunum í kringum 1990
og hefúr farið viða síðan. Hér á landi
mun atburðurinn eiga að hafa átt sér
stað á McDonald’s, Subway eða Kent-
ucky Fried Chicken, allt eftir því hver
segir söguna.
sagnafræðinnar og hvernig fræði-
menn hafa tekið á flökkusögnum. Ég
ætla einnig að fjalla um þær í tengsl-
um við íslenskt samfélag og hvernig
þær koma fyrir.“
í síðasta kafla bókarinnar er fjallaö
um sögur sem tengjast atburðunum í
New York 11. september síðastliðinn.
Rakel segir að á hverjum degi verði
tfl nýjar sögur og að eðli síns vegna
sé rannsóknarefnið óendanlegt.
„Þegar ég var að klára bókina
dundu hörmungamar í New York
yfir og um leið urðu tO sögur tengdar
atburðinum. Ég hafði því hraðar
hendur og kom nokkrum þeirra inn á
síðustu stundu."
Miskunnsami arabinn
„Vinkona vinkonu minnar var með
strák frá Afganistan þangað tO fyrir
u.þ.b. mánuði. Hún átti stefnumót við
hann 6. september en hann mætti
ekki. Hún komst skOjanlega í upp-
nám, fór heim tO hans og sá þá að
hann var búinn að tæma íbúöina.
Þann 10. fékk hún bréf frá kærastan-
um þar sem hann sagðist óska þess að
hann gæti sagt henni af hverju hann
hefði farið og að honum þætti þetta
mjög leitt. Áhugaverðasti hluti bréfs-
ins er að hann sárbændi hana um að
fljúga ekki þann 11. september og
ekki fara í neinar verslunarmiðstöðv-
ar á hrekkjavökunni. Þegar atburð-
imir geröust þann 11. fór hún með
bréfið til FBI. Þetta er ekki tölvupóst-
ur sem ég er að senda áfram heldur
frétti ég þetta í gærkvöldi hjá vini
mínum til margra ára.“
Word Trade Center
Þegar Rakel var að klára bókina dundu hörmungarnar í New York yfir og
um leið uröu til sögur tengdar atburöinum. Henni tókst aö koma
nokkrum þeirra inn í þókina á síðustu stundu.
Rottan í barnavagninum
Það gerðist einu sinni í
Reykjavík fyrir mörgum árum
að rotta komst upp í bamavagn
með sofandi ungbarni í. Rottan
boraði sér undir sængina og nag-
aði sig inn í barnið. Það dó.
Óreglufólk í Laugarnesinu
Á jólunum 1990 fannst tveggja
ára gamalt barn eitt á heimili í
Laugarásnum. Foreldrar barns-
ins voru óreglufólk og höfðu far-
ið á fyllirí og skilið barnið eftir
heima. Nágrannarnir höfðu
heyrt mikinn barnagrát en ekki
orðið varir við neinar manna-
ferðir. Þeir létu lögregluna vita
og þegar hún braust inn sat
barnið á gólfinu og nagaði hráa
rjúpu sem líklega hefur átt að
vera í jólamatinn.
Líffræði 103
í líffræði 103
voru nemar látnir
taka úr sér munn-
vatnssýni og skoða
undir smásjá. Þegar
munnvatnið úr
einni stúlkimni var
skoðað sáust greini-
lega sæðisfrumur
spriklandi í sýninu.
Spangirnar til vandræða
Það var einu sinn kærustupar
sem var nýbyrjað saman. Þau
voru mjög skotin og kysstust
meira og minna allan daginn.
Einu sinni þegar þau voru í
sleik kræktust spangirnar sam-
an og þau urðu að fara á neyðar-
vaktina til að láta losa sig.
Ollu má ofgera
Einu sinni var stúlka sem var
alltaf i ljósum. Hún fór á hverj-
um einasta degi og lá alltaf tvö-
faldan tíma. Dag einn kom hún
ekki fram þegar tíminn var bú-
. inn. Starfsfólkið
hélt að hún
hefði sofnað og
kallaði til henn-
ar. Hún svaraði
ekki köHum þeirra
og þegar betur var að gáð var
hún látin. Við krufningu kom í
ljós að innyflin í henni voru soð-
in í mauk.
Velkominn í AIDS-klúbbinn
Ungur maður var úti að
skemmta sér í Reykjavik og náði
sér í hjásvæfu á einum skemmti-
staðnum. Morguninn eftir vakn-
aði hann aleinn í rúminu og fór
fram á bað. Á speglinum stóð
skrifað með varaUt: „Velkominn
í AIDS-klúbbinn“.
Kóngulóin í jukkunni
Einu sinni var kona sem
keypti sér jukku í blómabúð og
kom henni fyrir í stofunni
heima hjá
sér. Kon-
unni fannst
eins og
jukkan
hreyfðist
annað slagið og stundum heyrði
hún einkennileg hljóð frá plönt-
unni. Dag nokkurn rétt fyrir jól
var konan að þurrka ryk af
blöðum jukkunnar þegar stór,
mikil og loðin tarantúla hleypur
upp eftir handleggnum á henni.
Hótel
Ég þekki strák sem var að
vinna á hóteli. Einu sinni þegar
haldin var veisla fyrir sex hund-
ruð manns pissuðu alUr þjón-
amir í súpuna áður en hún var
borin fram.
kip@dv.is
-Kip