Dagblaðið Vísir - DV - 17.11.2001, Blaðsíða 12

12
Helgarblað
LAUGARDAGUR 17. NÓVEMBER 2001
DV
Afganskar konur sjá nú fram á bætt mannréttindi eftir áralanga kúgun undir talibönum:
Blæjurnar falla
Það er ekki annaö aö sjá en afgönsku konurnar á myndum hér aö ofan séu
ánægöar meö aö blæjan skuli fallin, en hana hafa þær skilyrðislaust þurft
aö bera síöustu árin samkvæmt skipan talibanastjórnarinnar, eöa þar til sl.
mánudag eftir aö herir Norðurbandalagsins hertóku höfuöborgina Kabúl.
Forystumenn „frelsissveita"
Norðurbandalagsins, sem undan-
farna viku hafa sótt fram með mikl-
um látum í Afganistan og náð á sitt
vald mestöllu landinu af talibönum,
hafa tilkynnt að konur geti nú aftur
snúið til vinnu og stúlkur til náms,
sem hvorutveggja var bannað í
valdatíð talibana. I yfirlýsingu, sem
gefin var út eftir hertöku Kabúl á
mánudaginn, segir að konur hafi nú
rétt til að sækja nám og vinnu sam-
kvæmt kenningum íslams og heið-
virðum afgönskum hefðum.
Afganskar konur hafa ekki látið
þar við sitja og hafa nú hver af ann-
ari látið blæjuna falia, sem þær
voru þvingaðar til að nota af vald-
höfum talibana, en ill meðferð á
konum var einmitt það sem þeir
voru hvað alræmdastir fyrir.
Andtalibanskur áróður?
Þessa kvenfyrirlitningu talibana
hefur Norðurbandalagið aftur á
móti nýtt sér til framdráttar í stríð-
inu og spurning hvort það er aðeins
andtalibanskur áróður til að vinna
fylgi I valdabaráttunni, áður en til
myndunar nýrrar ríkisstjórnar
kemur. Þegar málið er skoðað ofan
í kjölinn kemur nefnilega í ljós að
sáralítill munur hefur verið á stöðu
afgönsku konunnar á landsvæðum
talibana og norðanmanna, en á báð-
um svæðunum hafa þær þurft að
hylja allan líkama sinn frá toppi til
táar með kufli, sem á afgönsku er
kallaður „Chardari". Á norðursvæð-
unum ér það þó frekar vegna trúar-
hefðarinnar heldur en valdboðs yf-
irvalda og hefur það þá verið á valdi
hverrar Qölskyldu fyrir sig að
ákveða slíkt. En trúarhefðin og of-
stækið er ríkt með allri þjóðinni og
því hafa konur norðanmanna
einnig haft þessa byrði að bera. Eini
munurinn er að þær hafa fengið að
stunda vinnu og einnig nám, þó það
hafi verið af skornum skammti.
Ströng handleiðsla íslams
Leiðtogar talibana hafa hingað til
haldið því fram að þessi viðhorf
þeirra gagnvart konum sé einungis
hugsuð til að vernda virðingu
þeirra og séu samkvæmt kenning-
um og lögum íslams. Þeir höfðu þó
lofað að eftir að stríðinu lyki myndu
konur aftur fá leyfi til að fara út á
vinnumarkaðinn og hefja nám, en
þá undir strangri handleiðslu íslams.
Talibanar hafa einnig haldið því
fram að gæfu þeir eftir í málefnum
kvenna myndu þeir hægt og sígandi
missa völdin og vísa til þess þegar
Amanullah konungur missti völdin
á öðrum áratug síðustu aldar, vegna
þess að hann vildi gefa konum auk-
ið frelsi. Þá hafi Zahir Shah einnig
hrökklast frá völdum eftir að hafa
sýnt vilja sinn í verki, en það var
einmitt í hans stjórnartíð, árið 1959,
sem einhver hreyfing komst á rétt-
indamál kvenna í Afganistan og
einmitt hann sem lagði það í hend-
ur fjölskyldnanna að ákveða sjáifar
frelsi kvenna sinna. Það er þó nokk-
uð langsótt að kenna því um að
Shah var rændur völdum árið 1973,
af frænda sínum Mohammad Da-
oud, rétt á meðan hann skrapp til
augnlæknis á Ítalíu.
Örlögln ráðin
Þar með má segja að örlög Afgan-
istans hafi verið ráðin og upphaf at-
burðarásar hafist sem skapaði það
ástand sem ríkir í dag, en frændinn
Daoud lýsti yfir lýðveldi Afganist-
ans og skipaði sjálfan sig fyrsta for-
seta þess með stuðningi róttækra
múslíma. Eftir að hafa komist upp á
kant við eigin stuðningsmenn ving-
aðist hann við Sovétmenn, sem
leiddi til aprílbyltingarinnar árið
1978. Daoud og öll fjölskylda hans
var líflátin í kjölfarið og þar með
lauk 200 ára samfelldri valdasögu
íjölskyldu Zahir Shahs, sem nú þyk-
ir ein helsta sameiningarvon af-
gönsku þjóðarinnar, eftir tæplega
þriggja áratuga útlegð hans í Róm.
Fyrra blæjufallstímabilið
Á þessum tíma urðu nokkrar
breytingar á lífsháttum kvenna, sér-
staklega í borgunum, en öllu minni
í afskekktari fjallahéruðunum og
má segja að fyrra blæjufallstímabil-
ið hafi þar með hafist. Konur tóku í
auknum mæli þátt í þjóðfélagsmál-
um og streymdu inn á skólana til
náms. Eftir innrás Sovéthersins ár-
ið 1979, varð frelsi kvenna síðan það
mesta sem þekkst hefur í landinu til
þessa, eða þar til ríkisstjóm Dr.
Najibullah hrökklaðist frá völdum
árið 1992 og frelsissveitir Mujahed-
in-skæruliða tóku völdin eftir að
hafa hrakiö Sovétherinn úr landi
eftir áralangt stríð. Eftir valdatöku
talibana í Kabúl árið 1996 hefst síð-
an svartasta tímabil í sögu af-
ganskra kvenna sem náði hámarki
árið 1998 þegar þær, eins og áður
segir, voru útilokaðar frá allri
vinnu og bannað að afla sér mennt-
unar.
Hluti af þjóðarmenningunni
Þótt sumar konur í Afganistan
líti á kuflana sem hálfgerða fanga-
búninga eru aðrar sem klæðast
þeim með miklu stolti, líkt og þegar
ömmur okkar hér á landi klæddust
peysufótum í gamla daga. í Norður-
héruðunum, þangað sem lög tali-
bana náðu ekki, hafa konur sjálfar
kosið að ganga í kuflunum og litið
á það sem hluta af þjóðarmenning-
unni. í sumum tilfellum er jafnvel
litið á kuflana sem stöðutákn, þar
sem það er ekki aflra að eignast þá
vegna fátæktar, en auðvitað eru
þeir eins og aðrar flíkur saumaðir
úr misdýrum efnum með mismikl-
um íburði. Heyrst hafa dæmi um
það að í fátækustu fjölskyldunum
geti konurnar jafnvel ekki látið sjá
sig utan dyra þar sem þær hafa
ekki haft efni á því að koma sér upp
kufli og ekki hætt á það að láta sið-
gæðislögreglu talibana góma sig, en
í höfuðborginni Kabúl hefur
lögreglan verið ein íjölmennasta
starfsstéttin. Hegningin við því að
ganga ekki í kufli með tilheyrandi
blæju, er hýðing á almannafæri og
hana vilja flestar konur losna við.
Á fyrrum yfirráðasvæðum tali-
bana, þ.e.a.s. í borgunum og á fjöl-
býlissvæðunum í suðurhluta lands-
ins, þar sem nálægðin við nútim-
ann er meiri, er þó ólíklegt að ung-
ar konur hafi klæðst „peysufótun-
um“ af fúsum og frjálsum vilja
heldur hafi það verið vegna skip-
ana stjómvalda. Það er því liklegra
að kuflinn hafi sjálfkrafa orðið tákn
kvenkúgunarinnar, heldur en að
konur hafa hafnað honum sem slík-
um.
Athygli heimsins
Á yfirráðasvæðum talibana í suð-
urhluta landsins hefur andstaða
kvenna gegn kúguninni skiljanlega
verið hvað mest, en neyðaróp þeirra
þó ekki borist hinum siðmenntaða
heimi, nema að litlu leyti, fyrr en at-
hygli heimsins beindist að landinu
eftir hryðjuverkaárásirnar á Banda-
rikin hinn 11. september sl. Nokkur
umræða hafði þó farið fram vegna
málsins á alþjóðavettvangi og i júlí
í fyrra, eftir að talibanastjórnin
hafði bannað konum að sinna störf-
um við neyðarhjálp á vegum Sam-
einuðu þjóðanna, var Eric de Mul,
einn aðalskipuleggjenda hjálp-
arstarfsins, sendur til viðræðna við
talibanastjórnina í Kabúl, en varð
frá að hverfa án árangurs. Þar við
sat þar til hersveitir Norðurbanda-
lagsins hertóku Kabúl á mánudag-
inn og afléttu í kjölfarið vinnubann-
inu sem valdið hafði miklum vand-
ræðum vegna hungursneyðar og
hörmunga í landinu, en konur
höföu verið i meirihluta starfs-
manna.
Byltingarsamtök kvenna
Strax árið 1977 stofnuði afgansk-
ar konur byltingarsamtök af-
ganskra kvenna, RAWA, og var
megintilgangur þeirra að auka
áhrif og þátttöku kvenna í stjórn-
og þjóðmálum. Það er enn þá meg-
in langtímatilgangur samtakanna,
en vegna ástandsins heima fyrir
hafa samtökin neyðst til að fiytja
aðsetur sitt til borgarinnar Quetta
í Pakistan, þaðan sem þau einbeita
sér að hjálparstarfi í flóttamanna-
búðunum við landamæri Afganist-
an. Þær hafa líka haldið uppi
leynilegri starfsemi innan
Afganistans og hefur barátta
þeirra fyrir auknum réttindum
kvenna valdið heimsathygli, sér-
staklega eftir að breska sjónvarps-
konan Saira Shah upplýsti heim-
inn um störf þeirra, eftir að hafa í
haust læðst um lendur talibana
með falda myndavél.
Engin læknisþjónusta
í umfjöllun bresku fréttakon-
unnar, sem er af afgönskum upp-
runa, kom vel fram við hvaða
aðstæður afganskar konur hafa
þurft að lifa í tíð talibanastjórnar-
innar, svo að segja án allra mann-
réttinda. Þær fengu til dæmis enga
læknisþjónustu, þar sem þeim var
ekki leyft að leita til karlkyns
lækna og þar sem kvenlæknar
máttu ekki vinna var ekki um
neina læknishjálp að ræða. Enda
hefur heilsufar afganskra kvenna
versnað til muna og samkvæmt
könnum sem mannréttindasamtök
lækna gerðu fyrir nokkru, taldi 71
prósent kvenna sem spurðar voru í
höfuðborginni Kabúl, að þær hefðu
hlotið varanlegan skaða af.
Með aukinni mnræðu hafa
ýmis samtök kvenna um víða
veröld loksins látið til sín heyra og
nú síðast hópur sextán kvenkyns
utanríkisráðherra, sem skorað
hafa á Kofi Annan, aðalritara SÞ,
að beita sér fyrir því að konur
verði valdar í fyrirhugaða
þjóðstjóm.
Norðurbandalagið í Kabúl
Hersveitir Norðurbandalagsins
náðu Kabúl, höfuðborg Afganistans,
á vald sitt á þriðjudagsmorgun. Her-
menn talibanastjórnarinnar veittu
enga mótspyrnu enda höfðu þeir
flestir flúið um nóttina. Stöðugar
loftárásir Bandaríkjamanna á víg-
línu talibana við Kabúl urðu til að
veikja mótspyrnu þeirra. Norður-
bandalagið háfði áður lofað að taka
Kabúl ekki svona fljótt en þar sem
talibanar voru flúnir af hólmi var
ekki um annað að ræða til að koma
í veg fyrir að pólitískt tómarúm
myndaðist í borginni.
Flugvél hrapaði á Queens
Tæplega 270 manns týndu lífi þeg-
ar Airbus-þota frá bandaríska flug-
félaginu American Airlines hrapaði
niður á íbúðarhverfi i Queens í New
York á mánudagsmorgun að staðar-
tima, skömmu eftir flugtak frá
Kennedyflugvelli. Ljóst þykir að um
hörmulegt slys hafi verið að ræða,
en ekki hryðjuverk eins og margir
óttuðust i fyrstu. Talið er að vind-
sveipir frá annarri þotu hafi jafnvel
valdið slysinu.
Hringurinn þrengist
Talsmaður
Bandaríkjahers
sagði á fimmtudag
að hringurinn
væri farinn að
þrengjast um
Osama bin Laden
og hryðjuverka-
samtök hans í
Afganistan. Tals-
maður talibana í Afganistan sagði
hins vegar fyrr í vikunni að bin
Laden myndi aldrei iáta Banda-
ríkjamenn eða bandamenn þeirra
ná sér lifandi. Undir lok vikunnar
höfðu talibanar aðeins þrjár borgir
enn á valdi sínu, þar á meðal höfuð-
vígi sitt í Kandahar en hart var sótt
að þeim úr öflum áttum.
Hugað að nýrri stjórn
Öryggisráð Sameinuðu þjóðanna
samþykkti á miðvikudag tillögu að
myndun bráðabirgðastjórnar í
Afganistan, eftir óvænt fall höfuð-
borgarinnar Kabúl í hendur her-
manna Norðurbandalagsins. Gert er
ráð fyrir að fulltrúar allra þjóðar-
brota i landinu fái sæti i stjórninni.
Stefnt að auknu frelsi
Viðskiptaráð-
herrar Heimsvið-
skiptastofnunar-
innar (WTO)
komust að sam-
komulagi eftir sex
daga fundahöld í
arabíska fursta-
dæminu Katar að
boða til viðræðna
um aukið frelsi í heimsviðskiptum
á næsta ári. Formælendur slíkra
viðræðna segja að þær muni hafa
örvandi áhrif á efnahagslíf ríkja
heims og leiða til þess að milljónir
manna geti brotist úr fátækt.
Forsetar ekki sammála
George W. Bush
Bandaríkjaforseti
bauð Vladimír
Pútin Rússlands-
forseta á búgarð
sinn i Texas og
gaf honum að
borða ekta
kúrekamat. Þótt
forsetunum hafi
orðið vel til vina gátu þeir þó ekki
komið sér saman um eina skoðun á
ABM-eldflaugasamningnum frá
1972, sem Bush vill fafla frá, og
áformum Bandaríkjamanna um
varnir gegn eldflaugaárásum óvin-
veittra ríkja sem Rússar eru mjög
andvígir. Forsetamir hafa þó ekki
gefist upp og ætla að ræða aftur
saman. -gb