Dagblaðið Vísir - DV - 17.11.2001, Side 14

14
LAUGARDAGUR 17. NÓVEMBER 2001
Helgarblað_________________________________________________________________________________________________DV
Færeyingar fá gefins daga en íslendingar kvóta:
Sögur af svindli
- og brottkasti. Sjórinn gleypir sönnunargögnin
Innlendar fréttir viku
4UJ3J-f
FÍF aflýsir verkfalli
þekkir umfangið og reikniskekkja læð-
ist inn í módel fiskifræðinganna.
ísprufusvindlið er vinsælt. Gefinn upp
meiri ís en raunverulega er og enn
kemur fram skekkja. Stór þorskur er
sagður undirmál og sleppur þannig að
hluta fram hjá kvóta en það hefur ekki
áhrif á tölur um landaðan afla. Þá er
ónefnt að landað er af báti í kvóta inn
á báta sem róa á dagakerfi. Margir
þeirra sem styðja kvótakerfið hafa
bent á þá skekkju sem felst í því að
hafa sóknarkerfi við hlið kvótakerfis
og telja að slíkt opni á spillingu.
Togararnir
Sóknarþungi togaranna jókst gríöarlega á áttunda og níunda áratugnum.
varpsins að útilokað sé að brottkastið
hafi verið sviðsett.
Umræðan um brottkast skekur und-
irstöður kvótakerfisins. Yfirvöld hafa
fram að þessu forðast að lögsækja þá
sem játað hafa brottkast til að komast
hjá þvi moldviðri sem slíkt kynni að
valda. En nú er svo að sjá að Sigurður
og Níels verði látnir gjalda synda
sinna. Mál þeirra verða kærð og veiði-
eftirlitsmenn hafa verið sendir til lang-
tímaveru um borð í skipum þeirra.
Spumingin er aðeins sú hverju slíkt
skili. Vandinn er sá að hluti sjómanna
og útgerðarmanna telur sig vera í
stríði þar sem allt er leyfilegt vegna
óvinveitts kvótakerfis. Það veldur því
að umgengnin um auðlindina er með
þeim hætti sem raun ber vitni. Módel
fiskifræðinganna virka ekki og yfirsýn
yfir fiskistofnana er sáralítfl.
Færeyska kerfið
Andstæðingar kvótakerfisins vitna
gjaman tfl færeysku leiðarinnar við
stjómun fiskveiða. í Færeyjum lifir
þjóðin í sátt við auðlind sína og brott-
kast eða svindl er nær óþekkt ef marka
má orð Auðuns Karlssonar, formanns
Meginfélags útróðramanna, í DV i gær.
Þar er veiðum stjómað með útlutun
eins og á íslandi. En það er ekki úthlut-
að kvóta á fisk heldur er dögum úthlut-
að og svæðum lokað í því skyni að friða
fisk. Þá er veiðum aö miklu leyti stjórn-
að með það fyrir augum að strjálbýlið í
Færeyjum haldi sínum hlut. Þannig er
mikið lagt upp úr því að vemda strand-
veiðiflotann og fyrirbyggja að stærri
skipin útrými þeim smærri. Veiðar í
net og snurvoð era bannaðar en stór
hluti aflans á íslandsmiðum er tekinn í
þau veiðarfæri. Snurvoðin er meira að
segja leyfð uppi í harðalandi.
Færeyingar skylda fiskiskip sín tfl
að landa þriðjungi aflans um fiskmark-
að. Slíkt hefur verið rætt á íslandi um
áratugaskeið en víst er að með fisk-
markaði er lokað á ákveðna möguleika
tfl að svindla undan kvóta. Dagamir í
Færeyjum era söluvara rétt eins og
þorskígildin á íslandi en hver dagur
kostar aðeins 10 þúsund íslenskar
krónur í leigu á sama tima og himin-
hátt verð er á veiðiheimfldum við Is-
land. Aflinn við Færeyjar er í sam-
ræmi við væntingar þannig að ekki er
að sjá að veiðikerfið skaði fiskistofn-
ana. Munurinn milli landa er sá helst-
ur að Færeyingar umgangast miðin af
virðingu en íslendingar ekki. Sóða-
skapurinn er sjálfsagður á Islandsmið-
um og það er mat margra að það sé for-
gangsverkefhi að skapa sátt um veiði-
stjómina.
500
400
300
200
Bjarmi og Bára
Nýleg dæmi um brottkast frá skip-
unum Bára og Bjarma hafa vakið
mikla athygli. Skipstjóramir Níels Ár-
sælsson og Sigurður Marinósson
leyfðu sjónvarpsmönnum að fylgjast
með veiðunum þar sem stór hluti afl-
ans lenti í hafinu aftur. Á Bjarma var
öflu undir þremur kilóum fleygt fyrir
borð. Skipstjóramir höfðu loforð um
að ekki yrði hægt að þekkja skip
þeirra á myndunum. Engum sem
þekkja til skipanna duldist að um var
að ræða umrædda báta. Enda fór svo
að báðir skipstjóramir játuðu í samtöl-
um við DV að eiga hlut aö máli. Reynd-
ar hefúr Níels slegið úr og 1 og sagt að
hann hafi sviðsett atburðinn. Það er þó
vafasöm fullyrðing því heimildir DV
herma að hann hafi hent allt að sex
kflóa fiski undir ákveðnum kringum-
stæðum og án þess að sjónvarpstöku-
vélar væra nærri. Þá
staðhæfa fréttamenn
Fiskistofhar á íslandsmiðum era
flestir í alvarlegri kreppu þrátt fyrir að
veiðum hafi verið stjómað með kvóta í
hartnær tvo áratugi. Ráðgjöf fiskifræð-
inga hefur síðustu ár verið fylgt í hvf-
vetna en eigi að síður standa menn
yfir þorskstofni sem er í kreppu. Á síð-
ustu öld komst þorskafli á íslandsmið-
um upp i háifa milljón tonna en nú er
ekki talið ráðlegt að veiða meira en 200
þúsund tonn og fiskifræðingar virðast
ekki hafa haldbærar skýringar á því af
hverju svo illa árar.
Umræða um brottkast á íslandsmið-
um gýs upp með reglulegu millibili.
Árlega koma fram játningar sjómanna
sem telja að kvótakerfið hafi knúið þá
til að fleygja fiski. Aðrir telja að brott-
kast sé síst meira nú en var fyrir daga
kvótans og sagðar eru hryllingssögur
af miðunum allt frá því í upphafi tog-
araldar. Stórfellt dráp átti sér stað á
smákarfa við Grænland og Nýfundna-
land svo ekki sé talað um tslandsmið
þar sem smáfiski var mokað í hafið
um árabil.
Svört vika
Þegar skuttogaraöldin hófst á átt-
unda áratugnum og hvert byggðarlag
fékk sinn togara í skiptum fyrir af-
kastalitla báta jókst sóknarþunginn
gríðarlega. Sífellt fullkomnari tæki
vora sett í skipin tfl að finna fisk og
veiðarfæri tóku stórvirkum framfór-
um. Þar kom að togarar á íslandsmið-
Reynir
Traustason
ritstjórnarfulltrúi
var hefði náð 5 kílóa þyngd þá var
fórnarkostnaður veiðanna þessa
svörtu viku við Reykjafjarðarál 35 þús-
und tonn. Leiða má getum aö því að
verðmæti slíks afla upp úr sjó sé um 4
milljarðar króna. En þetta dæmi er að
sjálfsögðu fremur undantekning en
regla og engar tölur era heilagar því
svo vifl til að sjómenn sem kasta fiski
í sjóinn aftur vigta ekki aflann. Þeir
áætla rétt eins og fiskifræðingamir.
Fleiri dæmi um brottkast af toguram
og bátum eru tiltæk en sjórinn gleypti
sönnunargögnin. Skoðanakannanir
sem Kristinn Pétursson á Bakkafirði
og seinna sjávarútvegsráðuneytið létu
gera og benda til þess að tugum þús-
unda tonna sé árlega kastað í hafið aft-
ur era á jafnveikum granni byggðar og
hverjar aðrar getgátur um brottkast.
Skaðinn af brottkastinu er annars veg-
ar líffræðilegur þar sem fiskurinn vex
ekki og stofninn veikist. Hins vegar
raglar brottkastið fiskifræðinga í rim-
inu því fiskurinn kemur ekki inn á
aflaskýrslur. En það er fleira sem hlýt-
ur að hafa raglað vísindimennina.
Þjóðaríþrótt
Svindl á kvóta hefur verið þjóðar-
íþrótt. Þeir sem slíkt hafa stundað telja
sig eiga fullan rétt á að vinna gegn
fjandsamlegu kerfi með þeim hætti.
Þetta viðhorf er mörgum áhyggjuefni
en svindlið var réttlætt með því að
annars hefði fiskinum verið fleygt eng-
um tfl gagns nema kannski múkkan-
um. Á sínum tíma var talað um frí-
hafnir víðs vegar um land. Þar var um
að ræða staði þar sem víðtækt samráð
var um að landa fiski fram hjá vigt.
Samráðið náði frá skipshlið, tfl vigtar-
manna og upp á kontór forstjórans.
„Þeir sem ekki kunna að fela, þeir eiga
ekki að stela,“ er haft eftir þekktum út-
gerðarmanni sem stóð á bryggjusporði
um nótt þar sem verið var að landa úr
báti hans fram hjá vigt. Enginn getur
náð utan um það hve mikið er og hef-
ur verið svindlað á íslandsmiðum.
Lengi var vinsælt að tegundir skiptu
um nafh. Þannig hefur ómældu magni
af þorski verið landað sem tegundum
sem vora utan kvóta. Þar var á tíma-
bfli vinsælt að breyta þorski í steinbít
eða ýsu. Niðurstaðan er að tvöfóld
skekkja kemur fram í bókhaldi fiski-
fræðinganna. Of mikill steinbítur eða
ýsa er skráð en of lítið af veiddum
þorski.
Fiskvinnslustöðvar sem keyptu
Rússafisk skráðu gjaman minna af
hráefni inn í hús sín en raun bar vitni.
Fengju menn 100 tonn af Rússafiskin-
um var afar hentugt aö skrá inn 200
tonn en lækka meðalverð á móti.
Þannig varð til „gat“ í fiskbirgðunum
sem fyllt var upp með
600
Þorskafli á íslandsmiöum
ÍOO
um urðu yfir 100 og flestir sóttu þeir á
uppeldisstöðvar þorsks á Vestfjarða-
miðum og út af Norðurlandi. Sam-
keppni milli skipstjóranna var gríðar-
leg og oft komu upp átakanleg dæmi
um rányrkju. Eitt sinn sem oftar voru
um 20 togarar við veiðar í Reykjar-
fjarðarál út af Norðurlandi þar sem er
óvenjulega mikið um smáfisk. Þetta
dæmi sem hér er tekið var árið 1992,
skömmu áður en óheft framsal veiði-
heimilda var leyft. Sá þorskur sem
veiddist var allt niður i 700 grömm að
þyngd og upp í 2,5 kíló. Það var mat
þeirra sem veiddu á umræddum tíma
að einungis fjórðungur aflans hefði far-
ið niður í lest en restin aftur í hafið. I
veiðilotunni má gera ráð fyrir að um
20 skip hafi veitt að meðaltali 120 tonn
hvert. Það þýðir að umræddur floti bar
að landi 2400 tonn af fiski. Rúmlega 7
þúsund tonnum af smáfiski hefur
væntanlega verið fleygt í hafið aftur.
En sú tala ein og sér segir ekki neitt.
Þama var um að ræða fisk af stærð
sem gat verið að meðaltali rúmt kíló.
Samkvæmt kenningum
fiskifræðinga hefði fisk-
urinn vaxið í kjör-
stærð ef hann
hefði verið lát-
inn í friði af
mönnum. Að
1.800
1.600
1.400
1.200
þvi gefnu að
þorskur-
inn sem
i veidd-
ur
1.000
800
600
Stærd þorskstofnsins aö mati Hafrannsóknarstofnunar.
ÞÚS.
tonn
400 Þorskstofninn
200 - meðalstofnstærð í þús. tonna
0 frá 1950 til 2000
'50 '60 '70
Félag íslenskra flugumferðar-
stjóra aflýsti boðuðum verkföllum
16.-30. nóvember sem áttu að koma
til framkvæmda síðastliðið mánu-
dagskvöld eftir að slitnað hafði upp
úr viðræðum þeirra og samninga-
nefndar ríkisins. Verkfallshótunin
var farin aö skaða Flugleiðir og
fiöldi fyrirspurna hafði borist fyrir-
tækinu vegna yfirvofandi verkfalls
og dæmi um að fólk væri farið að af-
panta ferðir vegna þess.
Eftirlitsmaður skipaður
Fiskistofa hefur skráð veiðieftir-
litsmann á Bjarma BA frá Tálkna-
firði vegna ummæla skipstjórans
þar sem hann sagðist hafa kastað
fiski og átti hann þar við ferðina
þar sem fréttamenn RÚV voru með
í fór. Sjávarútvegsráðherra sagði
hins vegar að vandinn yrði ekki
leystur með lögregluaðgerðum ein-
um. Hann boöaði aukið eftirlit sem
sjómenn gætu hugsanlega sjálfir
tekið þátt í á kostnað lögbrjótanna.
Samfylkingin vill í ESB
Undirbúningur
fyrir landsfund
Samfylkingarinnar
var í umræðunni í
vikunni og voru
Evrópumálin í
brennidepli. Tvær
ólíkar tillögur
komu fram um að-
ild að Evrópusambandinu, önnur
sem unnin var af sérfræðingum fyr-
ir tilstuðlan flokksins en hin frá
ungum jafnaðarmönnum sem vilja
keyra það í gegn að sótt verði um
aðild að ESB og tryggja íslenska
langtímahagsmuni.
Málefni útlendinga
Málefni útlendinga voru til
umræðu á Alþingi í vikunni. Taliö
er að um 600 erlendir ríkisborgarar
starfi hérlendis án dvalar- og
atvinnuleyfa. Þingmenn voru sam-
mála um að þetta væri vandamál
sem byði ákveðinni hættu heim og
að taka þyrfti á málinu af mikilli al-
vöru. Mikilvægt væri að komið yrði
að málum með aðkomu stéttarfé-
laga, bæði varðandi tilskilin leyfi og
ráðningarskilmála.
Verkfall sjúkraliða
Sjúkraliðar fóru í þriggja sólar-
hringa allsherjarverkfall í vikunni.
Af þeim sökum þurfti að senda rúm-
lega 50 aldraða sjúklinga heim af
öldrunardeild Landspítalans auk
þess sem raskanir urðu vegna þessa
á öörum deildum. Verkfallið var að-
eins það fyrsta af þremur boðuðum
og náði það til ríkis, sveitarfélaga
og sjálfseignarstofnana. Um 1200 fé-
lagsmenn eru i Sjúkraliðafélaginu
og náði verkfallið til þeirra allra.
Rafmagnstruflanir
Rafmagnstruflarnir urðu á Vestur-
landi og settu þær strik í reikning
Viðskiptaháskólans á Bifröst sem
varð að fresta prófum rúmlega hund-
rað nemanda. Miklar rafmagnstrufl-
anir urðu svo einnig á Suðurlandi
vegna seltu sem sest hafði i raflínur
í hvassviðri síðustu helgar. Grípa
varð til þess ráðs að láta slökkviliðs-
menn á Hvolsvelli þvo seltuna af
linuendunum í aðveitustöðvum og
bar það góðan árangur. Rafmagn
komst svo á allt landið þegar leið á
vikuna enda með eindæmum hlýtt í
veðri og mældist hitinn hæst 18
gráður á Akureyri. -ÁB