Dagblaðið Vísir - DV - 22.06.2002, Blaðsíða 16

16
Helgarblað
LAUGARDAGUR 22. JÚNÍ 2002
DV
Jack London. Hver var hann raunverulega? Honum hefur iöulega veriö lýst sem drykkjumanni með
sjálfseyöingarhvöt en þeim lýsingum hafnar einn ævisagnahöfunda hans alfariö.
Hver var Jack
London?
Jack London var á sínum t!ma tekjuhæsti rithöfundur
heims, sagöur fyrsti rithöfundurinn sem varö milljóna-
mæringur. Gagnrýnendur sýndu verkum hans fálæti en
London er enn einn vinsælasti rithöfundur heims og verk
hans hafa veriö þýdd á rúmlega fjörutíu tungumál.
Hann fædddist árið 1876 í San Francisco og hét
John Chaney, en tók sér nafnið Jack á unglingsárum.
Hann var óskilgetinn. Faðir hans var írskur stjömu-
íræðingur sem neitaði faðeminu og móðirin var af
velskum ættum og hafði ákafan áhuga á dulrænum
málefhum. Hún var heilsuveil þegar Jack var dreng-
ur og hann ólst upp hjá konu sem var fyrrverandi
þræll og hafði varanlega áhrif á hann. Móðir Jacks
giftist ekkjumanni, John London, sem átti tvær dæt-
ur og Jack litli tók eftimafh stjúpa síns.
Fjölskyldan var á miklum ferðalögum og í sífelldri
leit að arðvænlegri vinnu. Þau fengust við kartöflu-
rækt, ráku gistiheimili, ræktuðu ólifutré en ekkert af
þessu gekk verulega vel. Jack var öllum stundum les-
andi: „Ég las á morgnana, á daginn og á nóttunni. Ég
las í rúminu, ég las við matarborðið, ég las á leið í
skólann og á leið úr skólanum," sagði hann seinna.
Martröð vinnudýrs
Sautján ára fór hann á sjóinn og dvaldi í erlendum
höfnum ásamt félögum sínum við drykkju. Hann
vann í myllu og við kolavinnslu en strauk úr vinnu
og gerðist gullleitarmaður með engum árangri. Hann
var handtekinn fyrir flæking og settur í fangelsi. Sú
reynsla varð til þess að hann tók að hallast að sósíal-
isma. Hann sagði seinna um þennan tíma: „Ég las
ekki lengur bækur. Ég vann og borðaði og svaf með-
an hugurinn svaf allan tímann. Þetta var allt eins og
martröð."
London ákvað að verða eitthvað annað en vinnu-
dýr. Hann hætti að drekka og gekk í háskóla og skrif-
aði í skólablaðið. Hann skrifaði smásögur sem hann
sendi tímaritum sem höfnuðu þeim jafnharðan. Hann
fór aftur á sjóinn og var á ferðalögum í ár en sneri sfö-
an heim og vegna hvatningar móður sinnar settist
hann enn á ný niður við að skrifa. Á tveimur árum
birtust fimmtán smásögur hans á prenti en áttatíu og
átta þeirra var hafhað samtals fjögur hundruð sinn-
um. En skyndilega fékk hann tilboð frá tveimur virt-
um bókaforlögum. Hann var á góðri leið með að verða
þekktur rithöfundur.
Maður þverstæðna
Hann kvæntist Bess, ungri konu sem hann hafði
kynnst í háskóla. Hann var á þeim tíma ástfanginn af
Önnu Strunsky sem var baráttuglaður sósíalisti en
taldi að hjónbandið með Bess myndi færa honum jafn-
vægi og ró. Hann hafði þó ekki verið lengi i hjóna-
bandi þegar hann fór enn á ný að eltast við Önnu.
Árið 1903 skrifaði hann Óbyggðimar kalla á sex
vikum. Hann seldi söguna tímariti fyrir 2000 dollara
og útgáfúfyrirtæki fyrir sama verð. Hann fór ekki
fram á neinar prósentur. Bókin seldist í milljón ein-
tökum og hann varð af stórfé. Hann keypti sér bát þar
sem hann dvaldist löngum stundum, tók þar á móti
vinum sínum og skrifaði. Það var um borð í bátnum
sem hann skrifaði Sæúlfmn, eina þekktustu bók sína.
Eftir henni var gerð fyrsta bandariska kvikmyndin i
fullri lengd. London var orðinn frægur.
Hann virðist hafa verið maður þverstæðna. Hann
var sósíalisti sem kom fram I auglýsingum og aug-
lýsti meðal annars fót og ávaxtasafa. Hann studdi
kvenréttindahreyfmguna en var ansi ráðrikur þegar
eiginkona hans og tvær dætur áttu í hlut. Hjónaband-
ið var óhamingjusamt og hjónin skildu. Hann kvænt-
ist Charmian Kittridge sem var fimm árrnn eldri en
hann og varð fyrirmynd að mörgum sterkustu kven-
persónum hans. Þau settust að á búgarði í Kaliforníu.
Hann smíðaði skútu og lagði upp 1 hnattferð ásamt
konu sinni. Eftir tveggja ára ferðalag var London
kominn með malaríu og gulu og lagðist inn á sjúkra-
hús í Sidney. Hann jafnaði sig aldrei á þessum veik-
indum. Hjónin sneru aftur til Kalifomíu þar sem
London hóf að reisa þeim stórhýsi. Hann gaf út skáld-
söguna Martin Eden sem gagnrýnendur rifu í sig en
bókin seldist eins og heitar lummur. Húsið sem hann
hafði reist brann og hjónin héldu til Mexíkó þar sem
London veiktist alvarlega. Hjónin fóra til Hawaii en
sneru síðan aftur til Kalifomiu. Þar lést London árið
1916, fertugur að aldri.
Ósannar ævisögur?
Eftir dauða hans spruttu upp alls kyns sögur um
drykkjusýki hans, kvennafar og skapgerðarbresti.
Fullyrt var að hann hefði framið sjálfsmorð með því
að taka rnorfrn. Hann var mjög veikur síðustu árin og
ekki er hægt að útiloka að þjáningamar hafi reynst
honum svo óbærilegar að hann hafi kosið að svipta
sig lífi. Nokkrar ævisögur hans hafa verið skrifaðar
og f þeim er dregin upp mynd af þjáðri sál. Nýjasti
ævisagnahöfundurinn, Russ Kingman, fer hörðum
orðum um fyrri ævisögur sem hann segir byggja á
slúðri og óskhyggju um raunaleg örlög. Hann segist
hafa eytt fjórtán árum af lífi sínu í að rannsaka líf
Londons og komist að því að hann hafi verið blíðlynd-
ur maður, lítt áfengisglaður, haft glöggt fjármálavit,
verið góður bóndi, tryggur eiginmaður og sannur
mannvinur. Og vitaskuld rithöfundur á heimsmæli-
kvarða.
Ljóð vikunnar
Sumar
- eftir ÖlafJöhann Sigurösson
Söfnum sólskini af grasi,
tínum tunglsljós af vöfnuml
Guðir gróðurs og birtu
eru gengnir að leikum:
aka eldrelð um himin,
draga dagstjörnu úr moldu,
rótt í lágnœttislogni
lyfta gullskildi bleikum.
Flýgur fiðrildi í kjarrl,
llðasf lœkur um engjar,
óma söngvar í sefi,
sœklr angan að vitum:
Fyllum forðabúr hjartans,
grípum gelsla og hljóma.
þar sem óflekkuð œttjörð
unir björtustu lltum.
Senn mun fiðrildum förlast,
dögg á dagstjörnu kólna,
leggir lyngjurta svigna,
iaufið mœðast og blikna:
Söfnum sólskinl af grasi,
tínum tunglsljós af vötnum,
meðan hrímnœtur hvíla
handan Jökla og vikna.
Hverf alltaf til
gamalla vina
Svanfríður Jónasdóttir alþingismaður segirfrá uppáhaldsbókunum sínum.
„Ég er jafnan með fjölbreytt lesefni
i takinu, skýrslur, fræðibækur, skáld-
sögur og ljóð. Og líður ekki vel nema
ég eigi stafla af ólesnum bókum. Samt
hverf ég alltaf til gamalla vina. Núna
er ég til dæmis að lesa mikla uppá-
haldsbók, Woman on the edge of time,
eftir bandarísku skáldkonuna Marge
Piercy. Ég heillaðist af þessari bók
þegar ég las hana fyrir rúmum einum
og hálfum áratug og er búin að kaupa
hana oft síðan því ég hef gefið mitt
eintak jafnharðan. Þetta er sem sagt
ein af þessum „þú verður að lesa
hana“-bókum. Önnur bók sem ég set í
þann flokk er The Group eftir Mary
McCarthy, bók um örlög kvenna úr útskriftarár-
gangi 1931 frá Vassar. Þriðja bandaríska skáldkonan
sem ég vil nefna er Sara Paretsky sem skrifar fem-
inískar glæpasögur þar sem kvenhetjan V.I. Wars-
hawski, leysir málin. Þær eru, eins og allar góðar
glæpasögur, merkar samfélagslýsingar og upplögð
sumarfríslesning.
Auðvitað hafa allar góðar bækur áhrif á mig, ann-
ars þættu mér þær ekki góðar. Ég held þó að engin
einstök bók hafi hreyft jafn mikið við mér og Þrúg-
ur reiðinnar eftir Steinbeck, en ég las hana um tví-
tugt. Ég skalf beinlínis þegar ég lagði seinna bindið
frá mér. Og sama má segja um fleiri
bækur hans þó áhrifm hafi ekki ver-
ið jafii líkamleg. Ég nefni Mýs og
menn og East of Eden sem menn
verða að lesa á ensku. Það er ekki
hægt að þýða sumar pælingarnar í
henni.
Mér hefur fúndist afar gaman aö
lesa bækurnar hennar Dorisar Less-
ing. Hún er líka svo áhugaverð kona.
Síðast las ég fyrsta hluta ævisögu
hennar og bíð eftir að hún haldi
áfram. Skáldsögur hennar byggja
reyndar mikið á hennar eigin
reynslu sem á víst við um flesta rit-
höfunda. Önnur eftirlætisskáldkona
bresk er Fay Weldon sem líka er byrjuð að skrifa
ævisögu sina. Ein besta bók hennar er The Pres-
ident’s Child sem hefur fallið í skugga Praxis og
Kvendjöfulsins. Og þær eru fleiri góðar þótt bækur
Weldon séu afar misjafhar að gæðum.
Og svo ein frábær íslensk, Svava Jakobsdóttir.
Veisla undir grjótvegg hafði mikil áhrif á sínum
tíma og sögur úr þeirri bók eru mér enn hugleiknar.
Sama má líklega segja um allar bækur hennar.
Og af því það er skylda að hafa skoðun á Laxness
þá finnst mér Gerpla skemmtilegust. Hún er óborg-
anlega fyndin."
Umsjón:
Kolbrún
Bergþórsdóttir
Bókasíðan
Líf og fjör
á Saltkráku
Á Saltkráku
er einstaklega
lífleg og
skemmtileg bók
eftir Astrid
Lindgren. Bók-
in kom fyrst út
í þýðingu Silju
Aðalsteinsdótt-
ur árið 1979 og
er nú endurút-
gefin. Óhætt að fullyrða að allir sem
lesa hana aftur muni fagna endur-
fundunum og nýir lesendur munu
sömuleiðis skemmta sér konung-
lega. Faðir og fjögur böm hans
koma til sumardvalar á Saltkráku
og upplifa ævintýri. Bók fyrir öll
böm - og þá sem vilja varðveita
bamið í sér.
Lífinu verður að lifa með
því að horfa fram, en það
skilst ekki nema með því
að horfa aftur.
Sören Kierkegaard
Allar bækur
1. LEGGÐU RÆKT VIÐ SJÁLFAN ÞIG.
Anna Valdimarsdóttir
2. (SLENSKA VEGAHANDBÓKIN.
Bókaútqáfan Stönq
3. STANGAVEIÐIHANDBÓKIN.
Eiríkur St. Eiríksson
4. KOKKUR ÁN KLÆÐA.
Jamie Oliver
5. KORTABÓK (SLANDS.
Mál oq menninq
6. HANN VAR KALLAÐUR ÞETTA.
Dave Pelzer
7. HÁLENDISHANDBÓKIN.
Páll Ásqeir Ásqeirsson
8. KOKKUR ÁN KLÆÐA SNÝR AFTUR.
Jamie Oliver
9. SAGA HEIMSPEKINNAR.
Bryan Maqee
10. KONAN I KÖFLÓTTA STÓLNUM.
Þórunn Stefánsdóttir
Skáldverk
1. DAUÐARÓSIR.
Arnaldur Indriðason
2. ANNA, HANNA OG JÓHANNA.
Marianne Fredrikson
3. MINNINGAR GEISHU.
Arthur S. Golden
4. DAGBÓK BRIDGET JONES.
Helen Fieldinq
5. ALVEG DÝRLEGT LAND.
Frank McCourt
6. NAPÓLEONSSKJÖLIN.
Arnaldur Indriðason
7. ASKA ANGELU. Frank McCourt
8. NUNNUR OG HERMENN.
Iris Murdoch
9. ÆVINTÝRI GÓÐA DÁTANS
SVEJK. Jaroslav Hasek
10. BALZAC OG Kl'NVERSKA STÚLKAN.
Dai Sijie
Metsölulisti Eymundsson
Kiljur
1. FACE THE FIRE. Nora Roberts
2. DIVINE SECRETS OF THE YA-YA
SISTERHOOD. Rebecca Wells
3. „P" IS FOR PERIL. Sue Grafton
4. LEAP OF FAITH. Danielle Steel
5. THE SUM OF ALL FEARS. Tom Clancy
Listinn er frá New York Times