Dagblaðið Vísir - DV - 22.06.2002, Blaðsíða 38

4- 2
HeÍQorbtoö H>"V LAUGARDAGUR 22. JÚNf 2002
Rauða háríð
og ímyndin
Allir þekkja Ijóskubrandarana sem ganga
jafnan út á að gera lítið úr gáfnafari
Ijóshærðra kvenna. En rautt hár hefur enn
margslungnari merkingu og allt rauðhært
fólk veit að það er ekki bara með rautt hár.
Aðeins þrjú prósent jarðarbúa eru með þenn-
an háralit, sem þgðir væntanlega að rauð-
hærðir eru minnihlutahópur. Eins og oft
gerist með minnihlutahópa verða til hug-
mgndir um það hvert eðli þessara hópa sé.
Rauðu hári fylgir ákveðin ímgnd eða staðal-
tgpa sem hefur mótandi áhrif á sjálfsmgnd
rauðhærðra einstaklinga. I nglegri rannsókn
tveggja bandarískra félagsfræðinga, sem
birtist íhinu virta vísindatímariti Sgmbolic
Interaction, er fjallað um þessa ímgnd og
áhrif hennar á líf rauðhausa.
í SAMFÉLAGINU RÍKJA VISS VIÐMIÐ um það
hvað sé fallegt og hvað sé ekki fallegt og eiga þau ekki
síst við um líkamann. Við þurfum ekki annað en að
horfa á auglýsingar í sjónvarpinu til að átta okkur á
því að sumir þykja fallegri en aðrir. Rauðhært fólk
ratar til dæmis mjög sjaldan í auglýsingar og enn þá
sjaldnar í hlutverk hetjunnar í bíómyndum eða í sjón-
varpinu. Stundum koma tímabil sem það þykir flott
að vera rauðhærður, t.d. er símafyrirtækið Tal mjög
duglegt við að nota rauðhært fólk í sínum augiýsing-
um, væntanlega til að undirstrika sérstööu fyrirtæk-
isins. En oftar en ekki þykir ekkert voðalega flott að
vera með rautt hár.
Sagan geymir dæmi þar sem þessir fordómar höfðu
skelfilegar afleiðingar. Það þóttu til dæmis almenn
sannindi í Evrópu og Bandaríkjunum á sextándu og
sautjándu öld að nornir væru rauðhærðar. Sumir
sagnfræðingar tengja þetta við hugmyndir margra
listamanna á tímum endurreisnar í Evrópu um að
Júdas Ískaríot hefði verið rauðhærður. Með þeim
hætti vildu þeir gera hann eins ólíkan „venjulegu"
fólki og mögulegt var.
En tuttugasta öldin reyndist rauöhærðu fólki ágæt-
lega þó til séu dæmi um einstaklega illkvittnar að-
gerðir gagnvart rauðhærðum. Það birtist til dæmis
frétt í bandarísku dagblaði fyrir nokkrum árum þar
sem greint var frá því að ástæðan fyrir því að nokkr-
ir bandarískir karlmenn ákváðu aö giftast rauðhærð-
um konum væri sú að þeir væru litblindir. Þeir héldu
að konumar væru dökkhærðar!
í dag er rauðhært fólk í það minnsta ekki brennt á
báli en rannsóknir sýna samt sem áður að fólk hefur
að jafnaði mjög ákveðnar hugmyndir um rauðhært
fólk.
Rauðhært fólk er ...
í nýlegri rannsókn tveggja bandarískra félagsfræð-
inga við háskólann í Syracuse kom í ljós að hinn
dæmigerði rauðhærði einstaklingur er álitinn skap-
stór. Þetta virðist vera algengasta goðsögnin og á ekki
síst við um konur en rauðhærðar konur eiga víst að
vera alveg sérlega skapstórar. í framhaldi af þessu er
því oft haldið fram að rauðhærðar konur eigi að vera
„villtar" í mjög víðum skilningi þess orðs. Þær eru
kynþokkafullar og að sögn einstaklega góðir bólfélag-
ar. Sumum karlmönnum finnst það jafnvel meira af-
rek að komast yfir rauðhærða konu en t.d. brún-
hærða eða ljóshærða.
Rauðhærðir karlmenn þykja að sama skapi ekkert
sérlega kynþokkafullir. Fólk tengir saman karlkynja
rauðhaus, með þykk gleraugu og oftast nær starandi
á tölvuskjá. í daglegu tali er þessi týpa kölluð „nörd“
á vondri íslensku. Ef marka má rannsóknina fmnast
einungis um tveim prósentum bandarískra kvenna
rauðhærðir karlmenn kynþokkafullir. Einn rauð-
hærður karlmaður sem rætt var við í tengslum við
rannsóknina sagði það sérlega pirrandi að einu kon-
umar sem dáðust að rauðu hári voru í eldri kantin-
um og oftar en ekki náskyldar viðkomandi rauðhaus.
Rauðhært fólk á einnig að hafa góða kímnigáfu og
ef til viU er það engin tilviljun að flestir trúðar hafa
rautt hár. Og þessu tengist önnur hugmynd, þ.e.a.s.
að rauðhært fólk sé að öllu jöfnu skrýtið, í það
minnsta ekki eins og fólk er flest. Fleira er tínt til í
rannsókn félagsfræðinganna, t.d. að rauöhært fólk
þoli ekki sól, að það sé óvenju gáfað og að það sé að
öllum líkindum af írsku eða skosku bergi brotið.
Rauðhaus, rauðhaus!
Sumt af því sem nefnt hefur verið kann að hljóma
fyndið en staðreyndin er sú að margir rauðhærðir
einstaklingar líða fyrir hárið. Það er ekki óalgengt að
rauðhærð börn séu lögð í einelti vegna háralitarins
og uppnefnd, t.d. kölluö „rauðhaus". Þetta líður hjá
eftir því sem börnin eldast en rannsóknin sýnir að í
mörgum tilfellum biöur sjálfsmyndin skaða.. Eins og
áður sagði vekur rautt hár oft aðdáun eldra fólks en
sjálfsmyndin mótast í miklu meira mæli af samskipt-
um við jafningjahópinn. Afleiðingin er sú að stríðnin
sem rauðhærðir einstaklingar verða fyrir sem börn
leiðir smám saman til minna sjálfstrausts, þeim
finnst þeir vera öðruvísi og að athyglin beinist oft
fullmikið að þeim.
Rannsóknin sýnir að rauöhærðir einstaklingar eru
sér mjög meðvitandi um sitt rauða hár enda eru jafn-
ingjarnir stöðugt að minna á þennan „galla“. Ein
rauðhærð kona lýsti þvi hvernig henni varð brugðiö
þegar hún eignaðist stúlkubarn með rautt hár. Henni
fannst erfitt að sætta sig við að barnið myndi hljóta
sömu örlög og hún. Nokkrum árum síðar þegar dótt-
ir hennar var orðin stálpuð reyndi hún að fá hana til
aö bera á sig andlitsfarða til draga úr áhrifum rauða
hársins. Þetta er aöeins eitt dæmi um hve djúpt að-
kastið snertir fólk með rautt hár.
Margrét Vilhjálms-
dóttir leikkona er
dæmi um hinn kyn-
þokkafulla rauð-
haus.
Ég er stoltur!
í mörgum tilfellum lærir rauðhært fólk seinna á
ævinni að meta hárið. Það fer að meta að hárið gerir
það öðruvísi og sumir fara jafnvel að kunna vel við
athyglina sem þeir fá einungis vegna hársins. „Ég
man að ég gekk oft með hatt eða litaði hárið á mér
sem unglingur. Þegar ég fór í háskóla varð mér smám
saman ljóst að ég var stolt af því að hafa rautt hár. Ég
gekk um bein í baki og horfði framan i fólk,“ sagði
kona á þrítugsaldri sem félagsfræðingarnir ræddu
við i tengslum við rannsóknina.
Annar karlmaður lýsti því hvernig rauða hárið
hefði smám saman orðið eitthvað jákvætt og hluti af
hans sjálfsmynd sem sjálfstæðs og öðruvísi einstak-
lings. Hann sagði einnig frá því að þegar vinkona
hans eignaðist rauðhært barn hefði hann sagt við
hana að barnið væri blessað með þennan háralit.
Hann bjóst aldrei við því að segja eitthvað í þessum
dúr.
í stuttu máli: þótt rautt hár geti oft reynst börnum
illa verða þessi sömu böm oft stolt af hárinu síðar á
ævinni og ánægð með hvemig hárið hefur mótaö þau
sem persónur. Þau læra að nýta sér þá staðreynd að
rautt hár er sérstakt og einstakt. Hárið gerir þau
öðruvísi en annað fólk. Er ekki oft sagt að enginn
verði óbarinn biskup? -JKÁ