Dagblaðið Vísir - DV - 16.11.2002, Blaðsíða 30

30
Helqarblctcf DV LAUGARDAGUR 16. NÓVEMRER 2002
Fyrstur
yfir jökulinn
William Lord Watts var breskur ferðaqarp-
ursem vandi komur sínar til Islands á síð-
asta fjórðungi nítjándu aldar. Hann var
harðfglginn og óvæginn ferðamaður og
varð fgrstur manna til þess að ferðast
þvert gfir Vatnajökul.
í dag þykir ekkert tiltökumál aö þeysa á sérút-
búnum bílum þvert yfir stærstu jökulskildi lands-
ins á dagparti. Jöklar eru í nútímanum leikvöllur
vel útbúinna ferðamanna. Það er hins vegar stutt
síðan enginn óbrjálaður maður vogaði sér að ferð-
ast yfir jökul og þótt enn lifi frásagnir í munnmæl-
um um ferðir vermanna að norðan suður yfir
Vatnajökul til sjóróðra í öræfum þá eru það ein-
ungis munnmæli.
íslendingar lögðu það lengst af ekki í vana sinn
að ferðast um sitt eigið land umfram það sem um-
stang og eltingaleikur við búsmala krafðist af
þeim. Þegar enginn átti öflugri skó en úr skinni og
vaðmálsföt hefði þurft brýna ástæðu til þess að
leggjast í eitthvert jöklasprang. Þess vegna þarf
það ekki aö koma á óvart þótt það hafi verið út-
lendingur sem varð fyrstur manna til þess að ferð-
ast yfir Vatnajökul. Það var breski ferðamaðurinn
William Lord Watts sem átti þennan heiður. Watts
kom hingað til lands þrisvar sinnum og kom i
fyrsta sinn árið 1871 þegar hann var aðeins tvítug-
ur að aldri. Watts hreifst mjög af landinu og nátt-
úru þess og fékk meðal annars mikinn áhuga á
jöklum. Sumarið 1874 kom hann til íslands og ferð-
aðist austur í Fljótshverfi og gekk á Vatnajökul
rétt við Grænalón. Líklegt er að þá hafi fæðst hug-
myndin um að fara þvert yfir jökulinn.
Sumarið eftir kom Watts síðan aftur og var nú
mjög heppinn með aðstæður. Hann fór fyrstur
manna norður yfir þveran Vatnajökul í fylgd fimm

ijMBfjmHfflL- tr-t s • ‘'Vlill •
íslendinga og varð sjónarvottur að Öskjugosi og
miklum eldsumbrotum á Mývatnsöræfum. Watts
lést aðeins 26 ára að aldri en skildi eftir sig ferða-
bækur sem lýsa vel harðfylgi hans og dugnaði og
ást á landinu. Ferðabækur hans komu út í ís-
lenskri þýðingu Jóns Eyþórssonar 1962.
Blásliínandi armóður
Þetta er bráöskemmtileg bók sem lýsir bæði að-
búnaði þessara tíma og viðhorfi manna til ferða-
laga. Við skulum glöggva okkur lítillega á ferð
Watts þetta sumar en ferð hans hefst í Reykjavík.
Hann leggur síðan af stað austur á bóginn og fyrst
grípum við niður i alveg sérlega óvægna lýsingu
hans á sveitabæ í nágrenni Reykjavíkur.
„Um hádegi bar okkur að örreytiskoti sem kall-
ast Lækjarbotnar. Þar var ekkert að sjá nema ör-
birgð, harðfisk og óhreina krakka. Ég veit ekki
hverju það sætir að öll býli í næsta nágrenni
Reykjavíkur eru fátæklegri og niðurníddari en
nokkru tali tekur. Að vísu eru heimalönd þeirra lé-
legri en gengur og gerist í öðrum héruöum en fólk-
ið er líka allt öðruvísi.
Enginn kemst hjá því að taka eftir hinni sinnu-
lausu nægjusemi í svip þess enda er vart við öðru
að búast eins og högum þess er háttað en hvergi
hef ég séð eins bláskínandi armóð og á þessu heim-
ili.“
Watts og félagar halda svo áfram austur að
Núpsstað við Lómagnúp og gista þar i bænhúsinu
sem þá er aflagt og notaö jöfnum höndum sem
skemma og gistihús og situr Watts við altarið og
færir dagbók sína. Á Núpsstað kaupir Watts bola-
kálf sem hann ætlar í nesti og slátrar honum og
leggur í salt. Eftir ferðalög austur í Suðursveit og
til baka aftur koma leiöangursmenn að Kálfafells-
stað í Fljótshverfi en þaðan búast þeir til ferðar á
jökulinn. Stærsta verkefnið er að sjóöa kæfu eða
pemmíkan úr nautakjötinu og er þvi verki svo lýst:
Heilt naut í pottinn
„Eldur er kveiktur, vatn hitað í heljarstórum
potti og kjötið soðið. Þvi næst var allt kjötið brytj-
að í bita á stærð við flöskutappa. Páll eldri og ég
hófum verkið á því að taka beinin úr. Við notuðum
beitta hnífa og unnum af kappi í nokkrar klukku-
stundir og höfðum þá brytjað 78 pund af kjöti. Því
næst voru 20 pund af söltu smjöri og hálft pund af
salti brætt í pottinum og kjötið vandlega hrært
saman við. Að vörmu spori var kæfan tilbúin og
skyldi því næst setja hana í skjóður til flutnings.
Skjóðurnar voru hafðar I köldu vatni meðan þær
voru fylltar svo eigi skyldi leka með saumum. Þeg-
ar þær voru fullar var bundið fyrir opið og síðan
voru þær settar út í læk og borið á grjót til að
fergja kjötið. Þegar kæfan var orðin nægilega köld
var hver skjóða sett í venjulegan poka til þess að
gera þær meöfærilegri því fitugar skjóður fullar af
kæfu eru fremur sleipar í hendi og miður geðsleg-
ar viðkomu.“
Með níu lítra af viskíi
Watts var svo búinn að hann hafði sérhannaðan
svefnpoka sem rúmaði alla sex leiðangursmenn-
ina. Fróðlegt er að líta á nesti leiðangursins en auk
kæfunnar voru það 50 pund af smjöri, 100 pund af
skonroki, 15 pund af harðfiski, 15 pund af hangi-
kjöti, 12 pakkar af kraftsúpu, 2 staukar af „Sopue
Julienne", 6 staukar súkkulaði og mjólk, 2 pund af
kakói, 4 pund af sýkri, 2 gallon af ósviknu viskíi, 1
gallon af spritti til brennslu, 5 pund af tóbaki og 3
staukar af Peek and Freans kjötkexi. Þeir höfðu
meðferðis lítinn ofn til að hita vatn og bræða snjó
en miklar áfengisbirgðir hljóta að vekja athygli nú-
tímamanna. Hvert gallon er ríflega fjórir lítrar svo
samtals hafa verið nær níu lítrar af viskíi með í
för.
Þeir sem fylgdu Watts yfir jökulinn voru Páll
Pálsson úr Vestmannaeyjum, Kristófer Þorvalds-
son frá Fossi á Síðu, Olgeir Þorsteinsson frá Króki
í Meðallandi, Eyjólfur Bjarnason frá Hörgsdal á
Síðu og Sigurfinnur Ketilsson frá Bólstað í Mýrdal.
Þeir voru allir á aldrinum 21-28 ára gamlir.
Þessi leiðangur lagði síðan á jökul rétt austan
við Djúpá 24. júní 1875. Aðbúnaði þeirra á jökli er
svo lýst að þeir grafa aö kvöldi stóra holu, tjalda
yfir og breiða svefnpokann stóra á gólfið. Eftir
nestisát er hitað grogg, kveikt í pípu og svo taka
menn lagið. Ferðalag þeirra gengur nokkuð þrátt
fyrir hnédjúpan snjó á köflum og misjafnt veður en
þeir ferðast gangandi og draga farangur sinn á