Dagblaðið - 12.05.1980, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 12. MAÍ 1980.
...— ........
,,Elin Soffía”.
verk Piikingtons falla undir mynd-
skreytingu og fágaðan auglýsingastíl,
samkvæmt ofangreindri skilgrein-
ingu. Nú virðist hann hafa fullan hug
á að reka af sér það orð og málar stór
verk af miklum metnaði. Eg tel að
óhætt sé að segja að hann standi nú
miklum mun nær því takmarki en
áður, en samt skortir herslumuninn.
Sem fyrr er ekkert út á tækni hans að
setja, —hún er hreint ágæt, og gætu
ýmsir stórmeistarar lært ýmislegt af
þeim brögðum sem beitt er í stærri
myndunum.
Fjarri Irfsins
glaumi
En hún vill taka völdm ( Gömul
kona — 4 útgáfur, Fisksalinn ) og
fyrir vikið verða manneskjurnar
undir. Það er tæknin sem dregur að
sér athygli, ekki persónurnar. 1 öðru
lagi eimir enn eftir af þörfinni til að
gera eitthvað „sneddí” og því hættir
Pilkington til að búa til skopmyndir
af því fólki sem hann fjallar um, en
við það missir það að einhverju leyti
samúð áhorfandans. Höfum i huga
muninn á skopmynd og afskræm-
ingu, — sem t.d. kemur glöggt fram i
Francis Bacon. í þriðja lagi dregur
ýmislegt nostur við smáatriði tiðum
augað frá meginefni myndanna.
En ég held að umfram allt vanti
persónulegu hliðina í myndverk
Pilkingtons, svo aðlaðandi sem þau
oftast eru. Maður hefur á tilfinning-
unni að hann standi fjarri flestu því
sem hann kýs að fjalla um, sé ekki
þátttakandi eða könnuður af lífi og
sál. En þar sem hann málar eitthvað
sem varðar hann beint kveður við
annan tón, eins og i myndinni af
dótturinni Elínu Soffíu. 1 því mál-
verki er alvara og festa — sönnun
þess að Pilkington getur gert mark-
tæk myndverk. -Al.
Sjálfboðaliðar
við skattheimtu
— Verzlunin annast skítverkin fyrir ríkisvaldið án þess að mögla
Það hefur löngum verið ljóst að
'þegar kommar fara með stjórn á
íslandi þýðir það versnandi lífskjör
fyrir almenning og skiptir þá ekki
máli hvort kommarnir koma úr
Alþýðubandalaginu eða Sjálfstæðis-
flokknum. Þó bendir allt til þess að
sjálfstæðiskommarnir séu jafnvel
verri en sá tornæmi söfnuður sem
opinberlega berst fyrir hagsmunum
þar sem viljaleysi er glæpur en hins-
vegar getur enginn gert neitt við
heimsku.
Aldrei áður hefur skattpíning náð
því marki sem nú er og aldrei hefur
stærri hluti þjóðartekna farið til
reksturs ríkisins og til félagslegra
framkvæmda sem byggjast jöfnum
höndum á raunverulegum þörfum og
ímynduðum.
Hingað til hefur hugsandi fólk
látið sér nægja að vorkenna þeim
uppskafningum sem dúlla á Alþingi
sjálfum sér til skemmtunar en nú
virðist draga óðum að því að þing-
menn þori ekki út úr húsi enda er
víða beðið með óþreyju eftir því að
þeir standi fyrir máli sínu úti í
kjördæmunum. Jafnvel slyngustu
kjaftöskunum óar við að mæta kjós-
endum og kalla þingmenn þó ekki allt
ömmu sína í þeim efnum.
Verzlunin
hefur brugðizt
neytendum
Með hjálp verzlunarinnar í landinu
hefur ríkisstjórnum, hverri af ann-
arri tekizt að læða söluskatthækk-
unum yfir á ísl. neytendur og hefur
sú samvinna gengið svo snurðulaust
fyrir sig að nú mun vera leit að jafn
háum söluskatti og tiðkast hérlendis.
Verzlunin hefur tekið að sér að fela
söluskattinn í vöruverðinu og hefur
þannig orðið að einu virkasta hand-
bendi ríkisstjórna við að auka skatt-
píningu í landinu.
Hér á Iandi tíðkast það að verð-
merkja vörur þannig að söluskattur
er innifalinn. Vara sem kostar 426
þúsund er sögð kosta 526 þúsund og
þess jafnvel hvergi getið á nótu að af
þessum 526 þúsundum er 100 þúsund
krónur söluskattur, — skattpíning
gírugs rikisvalds sem skákar í því
skjólinu að neytandinn taki ekki eftir
henni.
í Bandaríkjunum jru skattar lágir,
þ.m.t. söluskattur sem þó er mismun
-andi á milli rikja. Þar i landi annast
verzlunin það hlutverk að upplýsa
neytendur hverju sinni um þann skerf
sem ríkið tekur af neyzlu þeirra. Þar
er söluverði og söluskatti haldið
aðskildum og verðmerking þannig úr
garði gerð að kaupandinn sér hve
mikið varan kostar og hve mikill
söluskattur er á hana lagður. Hér
tíðkast það aftur á móti að merkja
vörur þannig að á þeim stendur
ekkert annað en upphæð, en inni í
þeirri upphæð er 23,5% söluskattur.
Neytandinn hefur ekki fyrir framan
sig rányrkju ríkisins í krónum talið
og því enga tilfinningu fyrir henni. í
einstaka tilfellum er þess getið á verð-
miða að þetta sé verð með söluskatti.
Tæknilega er ekkert því til fyrir-
stöðu að vörur séu verðmerktar og
auglýstar þannig að kaupandi geti
sjálfur séð hve mikið varan kostar
hve há upphæð sé söluskattur og
hvað þurfi að greiða fyrir vöruna.
Það er heldur ekkert tæknilegt
vandamál að gera upp sölu, t.d. í
kjörbúðum, eftir þannig verðmerk-
ingu, það er þegar gert víða erlendis.
En slík verðmerking kostar að sjálf-
sögðu einhverja viðbótarvinnu en um
leið er það augljóst mál að verzlunin
verður að gera það upp við sig i hvers
þágu hún vinnur: Er hún á mála hjá
ríkisvaldinu við að fela skattpíningu
þess í vöruverðinu eða er hún i
þjónustu neytenda—kjósenda sem
þurfa á upplýsingum að halda til þess
að geta staðið gegn þessu lúalega
laumuspili?
Verzlunin og
neytendur snúi
bökum saman
Það er staðreynd að verzlunin
stendur höllum fæti. Henni er t.d.
skömmtuð svo naum álagning að
ekkert svigrúm er til þess að auglýsa
margar vörur og þannig er sjálfsögð
upplýsingaþjónusta höfð af neyt-
endum í landinu. Sömu sögu er að
segja um ýmsa þjónustu sem þykir
sjálfsögð í nágrannalöndum
þjónustu sem íslenzkir ne^-iidur
væru reiðubúnir að greiða fyrir og
kæmi þeim vel, hún er útilokuð
vegna þröngsýni þeirra nátttrölla sem
ganga undir nafninu verðlagsyfirvöld
og bera höfuðábyrgðina á því
að vöruverð er nú hærra á íslandi en
víðast hvar annars staðar.
Verzluninni er nauðsynlegt að fá
stuðning frá neytendum eigi hún að
fá sín mál leiðrétt þannig að hún geti
staðið undir nafni sem þjónustu-
iðnaður. Það er mun líklegra til
árangurs fyrir verzlunina að leila lii
neytenda eftir stuðningi heldur en að
vera sífellt að auglýsa vanmátt sinn i
samningum við steinrunnið Báknið á
sama tima og hún hefur tekið að sér
það hlutverk að slá ryki i augu
neytenda þannig að ríkisvaldið geti
óáreitt sótt peninga í vasa neytandans
með söluskattsokri — í trausti þess
að verzlunin feli það í vöruverðinu.
En það er ekki einungis sölu-
skatturinn sem speglar þá ógnar
skattheimtu sem heldur niðri lifskjör-
um í landinu. Nú er svo komið að
þegar fluttar eru inn vörur sem ekki
er greiddur nema 35% tollur af og
siðan 24% vörugjald af innkaups-
verði og tollum, þá hirðir ríkið í
aðflutningsgjöldum og söluskatti um
16% meira en erlendi framleiðandinn
fær fyrir að búa vöruna til. Fólk
getur svo ímyndað sér hvernig dæmið
litur út þegar flutt eru inn heimilis-
tæki, þar sem tollurinn er 90—100%.
Er Rafha hættir
að f ramleiða
eldavélar?
Allar götur síðan aðildin að
EFTA/EBE varð virk í áföngum
hefur það verið deginum ljósara að
neytendur og íslenzkur iðnaður hafa
átt sameiginlegra hagsmuna að gæta
gagnvart óptrúttnu ríkisvaldi. Þetta
er örugglega einsdæmi meðal þjóða í
V-Evrópu, enda trúðu fulltrúar
EFTA ekki talsmönnum iðnaðarins
á sinum tíma þegar þeir voru að
reyna að skýra afstöðu íslenzka
ríkisins til iðnaðarins, — EFTA full-
trúunum fannst algjörlega fráleitt að
Kjallarinn
Leó M. Jónsson
ríkisstjórn gætti ekki hagsmuna síns
eigin iðnaðar gagnvart erlendum
samkeppnisaðilum. En á íslandi er
rikinu nákvæmlega sama hverrar
þjóðar iðnaður á í hlut, — aðal-
atriðið er að sá stofn sem gjöld þess
leggjast á sé nógu hár. í EFTA
samningunum er kveðið á um að ekki
skuli greiða toll af innfluttum
iðnaðarvörum séu sambærilegar
vörur framleiddar i landinu. Á
þennan hátt er samkeppnisstaða
erlendu keppinautanna að nokkru
tryggð og þeirra innlendu á einhvern
hátt i mynd „fjarlægðarverndar”.
Ástæðan fyrir því að eldavélar kosta
ekki nema rétt liðlega 400 þúsund er
ákvæðið um niðurfellingu tolla og
það er eitt íslenzkt iðnfyrirtæki.
Rafha í Hafnarfirði, sem tryggir
neytendum þetta lága verð a svo
nauðsynlegum heimilistækjum, og
þetta gerir Rafha með því að fram-
leiða eldavélar. Hætti Rafha fram-
leiðslu á eldavélum getur ríkið
umsvifalaust nýtt sér ákvæði EFTA-
samningsins og hækkað tolla á elda-
vélum í 90—100% sem þýddi að
neytandinn yrði að greiða meira en
helmingi hærra verð fyrir vöruna. Ég
er ekki í minnsta vafa um að það
verður fyrsta verkið í fjármálaráðu-
neytinu að hækka þessa tolla hætti
Rafha að framleiða eldavélar.
Þetta dæmi sýnir það svart á hvítu
að hagsmunir neytenda og iðnaðarins
fara saman — dæmið sýnir einnig í
hnotskurn, hversvegna stjórnmála-
menn, sem lifa á skattheimtunni í
öllum myndum, hvorki geta né vilja,
taka til hendinni í málefnum iðnaðar-
ins í landinu.
I.eó M. Jónsson
tæknifræðingur.
nefndar (júlí 1979) er gerð grein fyrir
launatengdum gjöldum. Listinn er
langur, en skal látinn fljóta með til
fróðleiks. Launatengd gjöld eru
þessi: Veikindagreiðslur, slysagreiðsl-
ur, fæðingarstyrkur kvenna, orlof,
sjúkrasjóður, orlofsheimilasjóður,
lífeyrissjóður, slysatrygging I, slysa-
trygging II, atvinnuleysistrygginga-
sjóður, lífeyristrygging, launa-
skattur, félagsgjald atvinnurekenda,
Iðnlánasjóðsgjald og aðstöðugjald.
Samtals eru þetta þvi 17 gjöld og
skattar.
Flest launatengdu gjöldin eru
þannig til komin, að launþegar láta
sér nægja minni launahækkanir en
kaupkröfurnar segja til um gegn því,
að stjórnvöld beiti sér fyrir félags-
legum aðgerðum. Þannig eru, oftast
með lagaboði, lögð alls kyns gjöld og
skattar á atvinnurekendur auk launa-
hækkana, sem fjármagna eiga hina
ýmsu félagsmálapakka.
Eftir því sem stærri hluti launa-
kostnaðar fer í slíka skatta og gjöld
til hins opinbera, verður minna svig-
rúm til beinna launahækkana.
Margir hljóta þvi að velta fyrir sér
spurningunni um þann beina hag,
sem launþegar almennt hafa af
hinum margvíslegu félagsmálapökk-
um, sem ríkisstjórnin leggur í sívax-
andi mæli á fyrirtæki í stað launa-
hækkana.
Ætla má, að þorra launþega séu
alls ekki ijós öll þau gjöld, sem tengd
eru launum þeirra og kaupgreið-
andinn þarf að inna af hendi. A.m.k.
fer lítið fyrir þessum þætti, þegar
talað er um kaup, kjör eða kaupmátt.
Það er því full ástæða til að hvetja
launagreiðendur til að sýna allan
launakostnaðinn á launaseðlinum.
Ætti slíkt að vera auðvelt mál, þegar
bókhald er fært í skýrsluvélum.
Beinir og
óbeinir skattar
Hér á landi eru beinir skattar
tiltölulega lítill hluti skatttekna rikis-
sjóðs. Síðastliðið ár lætur nærri, að
þeir hafi verið um 22% skatttekna.
Óbeinir skattar eru þannig tæp 80%
allra skatttekna og hefur hlutdeild
þeirra farið sívaxandi hin síðari ár.
Má að sumu leyti telja þetta eðlilega
þróun miðað við að beinir skattar eru
eftirágreiddir og brenna þvi upp í
verðbólgubálinu, gagnstætt því sem
óbeinu skattarnir fylgja verðbólg-
unni.
í dæminu, sem myndin sýnir, eru
forsendur almenns eðlis. Gert er ráð
fyrir fjögurra manna fjölskyldu, þar
sem annað hjóna er fyrirvinna
heimilisins. Tekjur síðastliðins árs
voru 5.400.000. Tekjur fjölskyld-
unnar eru notaðar til almennra
neyzlu og óbeinir skattar miðaðir við
það. Útkoman verður sú, að af 10
A „Útkoman verður sú, að af 10 milljóna
króna verðmætasköpun standa 45%
eftir, þegar hið opinbera hefur fengið sitt.”
HVAÐ VERÐUR
UM LAUNIN ÞÍN?
Heildarlauna-
kostnaöur
fyrirtækis
vegna starfs-
manns á árinu
1980
10 000 000 kr
Launatengd
gjöld
2 300 000 kr
Arslaun
7 700.000 kr.
Stéttarfélagsgj
liteyrissjóöur og
beinir skattar v/
tekna1979
1.000.000 kr.
Óbeinir
skattar
2 2 00 000 kr.
Éftirstöövar
til skatt-
frjálsrar
einkaneyzlu
4.500.000 kr.
Um leið og þú færð launin þín greidd, þarf launagreiðandi þinn að
standa skil á ýmsum launatengdum gjöldum, svo sem trygginga-
gjöldum. launaskatti og sínu framlagi til jifeyrissjóðs þíns.
Af laununum þarft þú að greiða til stéttarfélags þíns, í lífeyrissjóð og
greiða skattana af tekjum s.l. árs. Þegar þú getur loks ráðstafað
tekjum þínum til kaupa á vöru og þjónustu þarft þú enn að greiða
fjölda óbeinna skatta svo sem aðflutningsgjöld, söluskatt, skemmt-
anaskatt og þannig mætti lengi telja. Þegar allt er talið standa ein-
ungis 4.500.000 kr eftir af 10.000.000 króna verömætasköpun til
skattfrjálsrar ráðstöfunar í einkaneyzlu, eða 45%, aðrir taka 55%
millj. króna verðmætasköpun standa
45% eftir, þegar hið opinbera hefur
fengið sitt.
Eins og áður sagði er í dæminu hér
að framan miðað við meðaltalsút-
komu. Skattlagning er mjög mis-
munandi eftir tekjum, eða neyzlu og
útkoman úr sérgreindum dæmum þvi
mismunandi. Utkoman verður t.d.
sláandi í eftirfarandi dæmi:
Fjölskyldan hér að framan aflar sér
viðbótartekna sem nægja til kaupa á
bíl sem kostar 4.5 millj.:
Verðmætasköpun 7.900.000
— Launat.gjöld 1.400.000
Útborguðlaun 6.500.000
Beinir skattar 2.000.00
Söluverð bifreiðar 4.500.000
Óbeinir skattar 2.600.000
Söluverð án opinb. gjalda 1.900.000
Hér ráðstafar hið opinbera 76%,
aðrir fá 24%.
Lokaorð
Nú er svo komið, að 45% þjóðar-
tekna íslendinga fara i skatta og
gjöld til ríkis og sveitarfélaga. Auk
þess stjórnar hið opinbera neyzlu
landsmanna að meira eða minna leyti
með því að skattleggja sumar vörur
úr hófi, en leggja ekki skatt á aðrar.
Tími er til kominn að staldra við og
endurskoða þessa útþenslustefnu.
Skattheimta sem þessi leiðir til aftur-
farar í atvinnulifinu og dregur úr
sjálfsbjargarhvöt almennings, og má
telja, að þegar sé farið að bera á
slíku. Ef ekki á að hljótast illt af,
verður að snúa við af þessari skatt-
heimtubraut og skapa aukið svigrúm
fyrir þjóðina til að bæta lífskjör sín.
Einnig þarf að auka frelsi almennings
til að ráðstafa tekjum sínum á þann
\eg, sem kemur honum bezt. Slíkt
'erður ekki gert nema dregið verði úr
skattheimtu og þ.eirci alhliða ríkisfor-
siá, sem nú fer stöðugt vaxandi.
Bjarni Snæbjnrn Jónsson
hagfræðinpur
Verzlunarráðs Islands