Dagblaðið - 15.12.1980, Qupperneq 28

28
Í
DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 15. DESEMBER 1980
Menning
Menning
Menning
Menning
D
Hvað skyldu margir íslendingar
lesa bandaríska ljóðlist að staðaldri?
Ef marka má hinn mikla fjölda fólks
í bókmenntanámi, not á hinum tvö
hundruð Ijóðabókum Menningar-
stofnunar Bandaríkjanna og kaup á
bókum með Öandarískri ljóðlist í
bókaverzlunum bæjarins hljóta
Samtalvið
bandaríska gagnrýnandaim
Helen Vendler
Ljóð
erljóðerlióð
Helen Vendler — „Handskrifa Ijóð til að skilja þau betur.
(DB-mynd Þorri).
þessir ljóðaunnendur að hlaupa á
nokkrum tugum og kannski ná þeir
hundraðinu. A.m.k. virðist stór
hópur manna sækja bókmennta-
kynningar þær sem Menningar-
stofnunin hefur staöið fyrir öðru
hvoru.
Á þessu ári hafa enskudeild Há-
skólans og Menningarstofnun
Bandaríkjanna skipulagt nokkra
fundi og fyrirlestra um bandarískan
skáldskap og þjóðlíf og hafa þekktir
bandarískir háskólakennarar verið
til staðar og rætt hugðarefni sín við
íslendinga. Einna þekktastur þessara
kennara er án efa Helen Vendler,
höfundur ótal blaðagreina og
nokkurra bóka u'm bandariska
ljóðlist, handhafi margra styrkja og
viðurkenninga, prófessor í bók-
menntum vítt og breitt um Banda-
ríkin og er núverandi ljóðagagn-
rýnandi The New Yorker. Brezki
gagnrýnandinn John Bayley sem
hingað kom fyrir skömmu ásamt
konu sinni, Iris Murdoch, segir um
Helen Vendler í nýlegum ritdómi:
,,Hún er án efa spakvitrust og
manneskjulegust allra núlifandi
ljóðagagnrýnenda, óháð kenningum
og kerfum. . . ”
Hingað kom hún í síðustu viku til
að spjalla við enskudeildina um
skáldkonuna Sylvíu Plath og
almenning um nokkur helztu Ijóð-
skáld Bandarikjanna í dag. DB hitti
Hclen Vendler að máli við komu
hennar. Hún er kona hnellin, mælsk
og einstaklega alúðleg, eins og reynd-
ar flestir þeir sem einhverju hafa
áorkað í lífinu. DB spurði hana hver
væru helzlu áhugamál hennar í
Ijóðlist.
„Ég hef fyrst og fremst áhuga á
Ijóðrænum, persónulegum skáld-
skap, stemmningum fremur en frá-
sögnum. Mér leiðist öll frásögn i
Ijóðagerð. Mest hef ég skrifað um
írska skáldið Yeats og landa minn,
Wallace Stevens, en svo hef ég farið
lengra aftur í tímann og skrifað um
George Herbert og Keats. Þetta eru
allt ólík skáld, en hafa öll til að bera
ljóðræna hæfileika á háu stigi. En
eins og þú sérð á upplýsingunum frá
Menningarstofnuninni hér þá hef ég
skrifað ritdóma um fjölda skálda sem
þýðir ekki endilega að ég hafi á þeim
miklar mætur. Maður er beðinn um
ritdóma og fyrir þá er greitt, en auk
þess gera þeir gagnrýnandanum
kleift að gera upp hug sinn varðandi
ýmsa þætti Ijóðlistar. ”
Hvað ætlar hún að gera að
umræðuefni hér?
,,Ég ætla fyrst og fremst að tala
um nokkur Ijóðskáld sem mér er annt
um og sem mér finnst að útlendingar
ættu að kynna sér, skáld eins og
Robert Lowell, Elizabeth Bishop,
Allen Ginsberg, James Merrill og
Archie Ammons. Þetta eru allt skáld
sem reynt hafa að skilgreina mannlíf
og hugarheim Ameríkumanna, en
samt eru þau flest utangarðsfólk,
stjórnmálalega séð, kynferðislega,
andlega.”
En um yngstu skáldin?
„Ætli ég geri meir en að nefna
nokkur ung skáld, þ.e. milli þritugs
og fertugs, sem ég hef sérstakar
mætur á, fólk eins og Louise Gliick,
John Peck, Dave Smith o. fl. Þér
finnst þau kannski engin unglömb en
gallinn er sá að það tekur svo
óhemjulega langan tíma fyrir
Ijóðskáld að skapa sér nafn í Banda-
ríkjunum, a.m.k. tvær-þrjár bækur
og margar ljóðabirtingar í tíma-
ritum.”
Hvað með Ijóðsöngvara, fólk eins
og Cohen, Dylan, Paul Simon og
fólk af því sauðarhúsi?
„Þeir tilheyra ballöðunni og frá-
sagnarkveðskapnum og eins og ég hef
sagt, finnst mér sjálfri ekki eins
mikið til þeirra koma og margra
annarra, þó ég vilji ekki lasta þá á
nokkurn hátt. Þeir eru hluti af mjög
sterkri og mikilvægri hefð í Banda-
ríkjunum. Ef ég ætti að nefna eina
ástæðu fyrir þessu áhugaleysi mínu á
söngvum þá er það einfaldleiki
þeirra. Ballöður hafa yfirleitt ekki þá
tilfinningalegu dýpt, það margræði,
sem ég finn í mörgu nútímaljóðinu.
Er fólk utan Bandarikjanna mót-
tækilegt fyrir því sem Helcn Vendler
hefur um skáldskap að segja?
„Já, veiztu það, ég varð alveg
steinhissa þegar ég var í Englandi
nýlega. Þar vildi ungt fólk vita
bókstaflega allt um Bandarikin, kvik-
myndir, ballett, skáldskap, tónlist.
Mest vildi fólk tala um skáld eins og
Sylvíu Plath og Robert Lowell, enda
voru þau bæði tengd Englandi mjög
náið. Svo varð ég vör við mikinn
áhuga á Frost og Stevens en Eliot og
Pound eru löngu komnir inn í
kennsluefni íEnglandi.
Ég hef ekki verið annars staðar á
Norðurlöndunum en í Osló og þar
varð ég vör við mikinn áhuga á
amerískum bókmenntum og Norður-
landabúar virðast tala svo góða
ensku hvar sem maður kemur, —
mun betri en stúdentar í rómönsku
löndunum.”
Hefur hún kynnt sér íslenzka
Ijóðlist í þýðingum?
„Nei, ekki enn, en ég ætla að
verða mér úti um það sem til er af því
tagi. Ég hef lesið þýðingar Roberts
Bly á norrænum skáldum,
Södergran, Tranströmer, en ekkert
frá íslandi. Annars hef ég yfirleitt
ímugust á þýðingum, nema þegar
upprunalegi textinn er prentaður við
hlið þýðingarinnar. Þá getur maður
gengið úr skugga um trúnað þýðand-
ans við frumtextann, greint
hrynjandi og uppbyggingu. Ég hef
éiginlega meira gaman af eftir-
líkingum eða frjálslegum út-
setningum á erlendum kveðskap, eins
og Robert Lowell gerir í Imitations.”
Helen Vendler hefur skrifað um
margar bandariskar skáldkonur.
Hvaða skoðun hefur hún á svo-
kölluðum kvennabókmenntum?
„Rannsóknir á ýmiss konar
„kvenlegum” viðhorfum og
viðfangsefnum í skáldskap eiga að
sjálfsögðu fullan rétt á sér, frá
sjónarmiðum félagsfræðingsins, sál-
fræðingsins, sagnfræðingsins
o.s.frv. En ég veit satt að segja ekki
hvað slíkar rannsóknir koma sjálfum
bókmenntunum við. Ég hef hins veg-
ar áhuga á því hvernig og hvers vegna
ákveðið ljóð, hending eða Ijóðlína
virka eða virka ekki sem bókmenntir.
Ég reyni að skýra fyrir sjálfri mér og
lesendum mínum hvers konar ánægju
ljóðið getur veitt, sem aðrar greinar
lista veita manni ekki. Ég hef áhuga á
bókmenntum sem bókmenntum,
ekki sem pólitík, félagsfræði,
mannkynssögu.”
Hvaða hlutverki gegna bók-
menntatímaritin í Bandaríkjunum?
„Slík rit eru sífellt að koma og fara
og oft erfitt að henda reiður á þeim.
Tímarit Ijóðskálda eru sérstaklega
skammlíf, en þó er t.d. hið gamla rit
Ezra Pounds, Poetry, enn gangandi.
Svo er fjöldinn allur af þessum ritum
bundinn við ákveðin héruð eða fylki í
Bandarikjunum, — Yale Review,
Praire Schooner, Salmagundi. Öll
þessi rit og fleiri til birta ágætan
skáldskap öðru hvoru. Þó vil ég
halda því fram að The New Yorker
birti yfirleitt bezta skáldskapinn. ’ ’
Skrifar hún Ijóð sjálf?
„Nei, alls ekki. Ég fiktaði við
ljóðagerð sem unglingur en hætti því
þegar ég vitkaðist. Hins vegar hef ég
vanið mig á að handskrifa ávallt þau
ljóð sem ég er að lesa. Þannig finnst
mér ég skynja hvernig þau voru
skrifuð, hrynjandina í þeim,
áherzlurnar, tóninn.”
-AI.
Menningar-
mál
AÐALSTEINISf
INGÓLFSSON
HeildiölublrgAir.
KRISTJÁNSSON HF.
Ingólfsitrsll 12, slmar: 12800 - 14878
BLOSSOM
Frábært shampoo
ÐLOSSOM shampoo Ireyölr vel, og er láanlegt
I 4 gerfium.
Hver og einn getur lengifi shampoo vifi sitt hœli.
Reyndu BLOSSOM shampoo, og þér mun vel lika.
Tónlist
hinu staðlaða formi margra píanista
hann er. Debussy átti ekki siður vel
við hans stíl. En hápunktur tónleik-
anna var snilldarleikur Lewenthals í
Ungverskri rapsódíu nr. 6, eftir Liszt.
Hann er svo innilega óháður öllum
þesssum þrætömdu og ofskóluðu
hugmyndum um konsertflutning á
píanóverkum Liszts. Hann lét gamm-
inn geysa þegar svo bar undir, en lék
einnig blítt, angurvært og trega-
blandið þegar það átti við.
Það mætti halda að
það væri hátíð
Mín vegna hefði hann gjarnan
mátt skipta á þeim báðum tveimur,
Mozart og Beethoven, fyrir Liszt og
er það ekki á hverjum degi að maður
biður um að gera þá félaga hornreka.
Að lokinni auglýstri efnisskrá reynd-
ist snillingurinn Lewenthal óðfús að
þóknast ánægðum áheyrendum með
fjölda aukalaga og endaði með því
að leika gamanútsetningu eftir
sjálfan sig af Hringekju Jóhanns
Strauss. Annar píanósnillingurinn á
hljómleikum í Reykjavík i einni og
sömu vikunni.— Það mætti halda að
það væri komin listahátíð.
Tónloikar Raymond Lowonthal pianóloikara, á
vogum Tónlistarfólagsins ( Austurfaæjarfaíói 6.
desember.
Efnisskrá: Mozert: Rondo íe-moll K. 511; Beet-
hoven: Sónata ( C-dúr, op. 53 (Weldstein);
Frenck: Prolúdla, kórall og fúga; Chopin:
Noktúrna (c-moll op. 48, nr. 1 og Impromptu (
Ges-dúr, op. 51; Debussy: La terasse des oudi-
ence du clair de luno; Liszt: Ungversk rapsódía
nr. 6.
Raymond Lewenthal píanóleikari
var gestur Tónlistarfélagsins á þess-
um tónleikum. Efnisskrá hans hófst
með Rondói Mozarts. Leikurinn var
einhvern veginn mildi, mýkt og
glettni Mozarts i flutning þennan.
Jafnvel mátti líkja því við að Lewen-
thal væri ekki búinn að ná sér á strik,
því að leikur hans verkaði líka eilítið
stirðbusalegur í Waldstein sónötunni,
að minnsta kosti framan af, og
reyndar tókst honum ekki að skapa
heilsteypta mynd í flutningi hennar.
En svo kvað við annan tón þegar
kom að Prelúdíu, kóral og fúgu Ces-
ars Franck. Þar fór Lewenthal á kost-
um og var greinilega í essinu sínu. Þá
sá maður og heyrði að allt sem maður
hafði heyrt um þennan töframann
hafði við rök aðstyðjast.
Raymond Lewenthal pianóleikari.
Engin stöðlun
Seinnihluti efnisskrárinnar átti
greinilega betur við hörpu herra
Lewenthals. Þannig var meðferð
hans á Chopin og Liszt eftirminnileg
oy undirstrikaði hversu langt frá
lifandi og frísklegur, en náði samt
aldrei að skapa neina teljandi hrifn-
ingu i mínum eyrum. Það vantaði
LEWENTHAL HJA TONUSTARFELAGINU