Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1945, Blaðsíða 48

48
PÁLL EGGERT ÓLASON
sýslumanns Espólíns. Eigi gætti miður þessarar stefnu hjá fornritafélaginu eða forn-
fræSafélaginu, sem stofnaS var í Kaupmannahöfn á þriSja tugi aldarinnar. Og þó aS
þaS félag ætti aSsetur í Kaupmannahöfn, réSu íslendingar lengi miklu um stjórn þess.
Islenzk tunga fekk og vettvang sinn, er tímaritiS Fjölnir var stofnaS (1834). Aftur í
móti verSur ekki sagt; aS höfundar sneru sér aS marki aS þjóSsagnafróSleik fyrr en
um miSja 19. öld. Má í öllum þessum viSburSum sjá merki hinnar útlendu stefnu,
sem getiS var aS framan, og öSru fleira, sem ekki er hér tóm aS telja.
Arin 1814 og 1815 var hér á ferS um landiS brezkur maSur, Ebenezer Henderson.
Mun sjaldan göfugri maSur hafa vitjaS þessa lands. Lýsir hann af miklum skilningi
og vinsemd þjóS og landi, hefir ýmsar tillögur uppi til hagsbóta þjóSinni, vill veita
stuSning kröfum íslendinga til endurreisnar alþingi o. s. frv. ÞaS tekur hann berum
orSum fram, aS vísindamenn NorSurálfu hafi haft geysilega mikiS gagn af fornritum
íslendinga, enda hafi þeir nú í vörzlum sínum hin dýrmætu handrit þeirra. Þykja
honum þeir því manna skyldastir til þess aS birgja íslendinga aS prentuSum bókum
á íslenzku, slíkum bókum er kynnt geti þeim hinar markverSustu greinir mannlegrar
þekkingar. Reyndar kom ferSabók Hendersons eigi út fyrr en 1818, en hugsuS er hún
og samin áSur. Tveir merkir Englendingar (Hooker og Stuart Mackenzie) höfSu
skömmu fyrr, hvor í sínu lagi, birt merkar ferSabækur frá Islandi og lagt gott til
íslendinga. En eigi aS síSur er þaS sannanlegt, aS bók Hendersons hafSi geysimikil
áhrif á forustumenn Dana Islendingum í vil, enda er bók hans óvenjulega lipurlega
og prúSmannlega samin.
Samtímis því eSa um svipaS leyti sem þetta fór fram, kom fram fyrsta tillaga, svo
aS kunnugt sé, um stofnun eiginlegs þjóSbókasafns á íslandi. Var hún runnin frá
þýzkum vísindamanni FriSrik von Schlichtegroll (f. 1765, d. 1822), og var hann þá
aSalritari í vísindafélaginu í Miinchen. Þessi tillaga kom fram í bréfi hans til FriS-
riks Sj álandsbyskups Múnters, dagsettu 28. ágúst 1817. Schlichtegroll var mjög hrif-
inn af íslenzkum menntum, íslenzkri þjóS og menningu (vitnaSi um þetta í ferSa-
bók Mackenzies) og vænti sér mikils um framtíS þjóSarinnar. Hann hvetur Múnter
byskup í bréfinu til þess aS beita sér fyrir íslenzkan félagsskap (societas Islandica),
er hafi aSalaSsetur í Kaupmannahöfn, og bókmenntafélag (societas litteraria) á Is-
landi, og sé þaS deild sér. Félag þetta skyldi vinna aS því aS stySja íslenzk vísindi og
aS auSga andlegt líf og menning íslendinga í öllum greinum. ÞaS skyldi fyrst og
fremst setja á fót bókasafn, og var því ætlaS aS taka yfir allar greinir vísinda og
fræSa, enn fremur safn eSa stofnun í þágu náttúruvísindanna, eSlisfræSi, lista og þjóS-
minja. AS öSru leyti ætlaSist liann til þess, aS í stórbæjum NorSurálfu, einkum í
Þýzkalandi, slægju menn sér saman í hópa og söfnuSu bókagjöfum til hins væntan-
lega íslenzka bókasafns.
Eins og bent hefir veriS á, var bókmenntafélagiS stofnaS árinu fyrir. En aSrar
vísindastofnanir höfSu menn þá naumast látiS sér til hugar koma á íslandi. Múnter