Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1979, Qupperneq 10

10
HARALD L. TVETERÁS
Eins og þessir tveir svipmiklu andlegu jöfrar birtast okkur hvor
andspænis öðrum í norskri sögu síðari tíma, verður okkur að vera ljóst,
hve gjörólíkir þeir voru bæði í útliti og innra með sér. Það er skiljanlegt,
að vinátta þeirra væri þeim vart nægileg trygging á löngum lífsferli. En
þeir voru vinir, og þar sem við ætlum hér að virða fyrir okkur vináttu
þeirra frá sjónarmiði Ibsens, er óhjákvæmilegt, að ég staldri ögn við. Ef
einhver skyldi í alvöru reyna að rannsaka þetta nánar, hvernig þræðir
liggja, þá kemur kannski í ljós, að varla hefur nokkur maður, að
Súsönnu undanskilinni, haft jafn mikil áhrif á lífsstefnu Ibsens og
Björnstjerne Björnson. Ibsen vissi, hvað hann stóð í mikilli þakkar-
skuld við Björnson, og það var einmitt höfuðástæðan fyrir því, að upp
úr slitnaði. Hann sagði sundur með þeim, jafnskjótt og hann treysti sér
til að vera án vináttu Björnsons. I vináttunni við hann fólst skuld-
binding, sem hefur orkað þrúgandi á Ibsen á því tímabili, sem hann
varð að njóta fullkomins frjálsræðis til að finna sjálfan sig.
Björnson var íjórum árum yngri en Ibsen. Fyrsta bók hans Sigrún á
Sunnuhvoli kom út 1857 og vakti strax geysiathygli. Lánið lék við
hann, sjálfsöryggi lýsti af honum, hann var fyrirmannlegur og vígreif-
ur. Hvar sem hann fór, flykktust menn að honum.
Leið Ibsens lá hins vegar frá auðmýkingu bernsku og æskuáranna,
skugginn af gjaldþroti föður hans hvíldi yfir honum með fátækt og
stéttarútskúfun. Hann gaf út fyrstu bók sína 1850, það var Catilina,
leikrit um uppreisnarmann, sem á í innra stríði, efni sem Ibsen var
mjög hugleikið. Leikhús og bókaforlög höfnuðu því, en það var þó um
síðir gefið út á kostnað eins af vinum hans. A næstu árum fylgdu í
kjölfarið fleiri leikhúsverk, en ekkert þeirra vakti athygli. Hann gerði
sér miklar vonir um Víkingana á Hálogalandi, en efnið sótti hann í
Islendingasögur. Ut af því spunnust deilur, þar sem leikhúsið í Krist-
ianíu hafnaði leikritinu. Auk þess snerist Björnson gegn þeim furðu-
lega sögustíl, sem verkið er samið í, skáld verður umfram allt að byggja
á lifandi máli, sagði hann. Æðstiprestur Norðurlanda í fagurfræði,
Johan Ludvig Heiberg, hélt því fram, að persónunum væri lýst á svo
óheflaðan og taumlausan hátt, að slíkt bryti í bág við almennan
fagurfræðilegan og bókmenntalegan smekk. Hann hafnaði verkinu
fyrir hönd Konunglega leikhússins í Kaupmannahöfn með þessum
óvarlegu ummælum: „Framgangur norsks leiklistarlífs veltur tæplega
á tilraunum af þessu tagi, það danska þarf þeirra ekki með, sem betur
fer.“
Tíu árum síðar voru aðstæðurnar orðnar allt aðrar, þá veitti dönsku