Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1979, Blaðsíða 51

RIT EGGERT ÓLAFSSONAR UM TRÚARBRÖGÐ FORNMANNA
51
myndum fornmanna um vætdr himinsins: Rætt er um nornir og dísir,
þ. e. verur sem ákveða mönnum örlög (§§ 83-97), valkyrjur
(§§98-110), dísir, sem fylgja einstökum ættum (§§111-115), og dísir,
sem fylgja einstaklingum (§§ 116-123); loks er sagt frá ljósálfum (§
124). Hér er enn leitað heimilda í Eddu, en samt ber mikið á tilvitnun-
um í önnur fornrit, t. a. m. Eglu og Víga-Glúms sögu (dísablót), Njálu
(sýn Darraðar), Þiðranda þátt (dísir drepa Þiðranda Síðu-Hallsson)
og Gísla sögu (draumkonurnar).
I þriðja hluta fjallar Eggert um vættir, sem á eða í jörðu búa. I fyrsta
kafla (§§ 125-153) segir hann frá landvættum í alllöngu máli - enda af
ýmsu að taka. Vitnar hann víða í heimildir, t. a. m. Landnámu (um
Hafur-Björn og bergbúann, Ulfljótslög, Þórólf Mostrarskegg), Eglu
(Egill reisir níðstöng, o. fl.), Eyrbyggju (Þorsteinn þorskabítur gengur
í Helgafell) og Ólafs sögu Tryggvasonar (landvættir Naumudals);
,,landvættasagan“ er sögð í viðbót í bókarlok. Því næst fjallar hann um
álfa, sem búa í jörðu, þ. e. svartálfa(§§ 154—164). Að því er varðar
uppruna álfa, er vitnað til Snorra-Eddu, en aðrar helztu heimildir eru
Ólafs saga Tryggvasonar, Kormáks saga og Landnáma. Loks ræðir
Eggert karlverur þær, sem svipað og valkyrjur birtast fyrir miklar
orustur (§§ 165-178). Vitnar hann í Njáls sögu (draumur Gilla jarls í
Suðureyjum; draumur Flosa), Sturlungu og Hrafns sögu Sveinbjarn-
arsonar.
I fjórða hluta er fjallað sérstaklega um anda mannsins - eða hin
ýmsu hlutverk sálarinnar. Sálinni er skipt í hinn æðri og hinn óæðri
hluta — þann sem á bústað sinn í líkamanum og þann sem fylgir
líkamanum eftir. Eftir nokkurn inngang er fyrst rætt um þann hluta
sálarinnar, sem æðri er (§§ 179-193). Vitnað er í Völuspá og Eddu,
Njálu og Eyrbyggju (um forspár) og íleiri rit. Síðan kemur alllangt mál
um hamfarir, álög o. þ. h., sem tengist staríi æðri hluta sálarinnar utan
líkamans (§§ 194—250). M. a. er vitnað í Völsunga sögu (úlfshamirnir;
Signý skiptir hömum við seiðkonuna), Ólafs sögu Tryggvasonar (um
Finna), Landnámu (Ingimundur gamli sendir Finna til Islands;
Steinröður og Geirhildur) og Eddu (Loki flýgur í Jötunheima í vals-
hami). Þá er fjallað um hinn óæðri hluta sálarinnar, sem heldur sig
utan líkamans, þ. e. fylgjur (§§ 251-263). Eggert segir frá hjátrú í
sambandi við fæðingar og fylgjuna, sem enn sé við lýði á Islandi (§
256), en annars vitnar hann í Njáls sögu (fylgjur Svans sækja að
honum; Njáll sér fylgjur óvina Gunnars), Þorsteins þátt uxafótar
(fylgja Þorsteins) o. fl. Loks segir frá möru (§§ 264—280), og vitnar