Frjáls verslun - 01.06.1942, Qupperneq 55

Um vorið fór ég heim til Islands. Lá þá fyrst fyrír
að ferðast á milli allra verzlunarstaða Gránufélagsins.
Á þeirri ferð kom ég úr Siglufirði og Fljótum ofan í
Svarfaðardal. Af fjallsbrúninni sá ég að blíðalogn var
á Eyjafirði og Hrísey lá þar svo fögur. Kom mér þá í
hug að nú skyldi ég finna Jörund.
Þegar ég kom að Krossum bað ég bóndann þar, sem
var kunningi minn, að flytja mig út í Hrísey, því að
ég ætti þangað erindi. Þegar ég kom til eyjarinnar hitt-
ist eins á og í fyrra skiptið, að þar voru bátar að koma
að landi hlaðnir fiski og sami var maðkurinn í fjör-
unni sem fyrr.
Jörundur tók mér jafn vel sem áður. Ég fór að tala
við hann um sleifarlagið á fiskverkuninni norðan- og
austanlands og spurði hann hvort hann vildi ekki hjálpa
mér til að kippa henni í lag. Hann tók vel undir það.
Á syðri enda eyjarinnar, í landi Syðstabæjar, þar
sem Jörundur bjó og sjóbúð hans og bátauppsátur var,
var löng eyri og sjóbarinn malarkambur. Var hann
ágætlega fallinn til fiskþurrkunar. Ég bað nú Jörund
að leigja mér eða Gránufélagi granda þennan. Var
hann fús til þess, sagðist ekki nota grandann til neins.
Ég sagði að ég þyrfti að leggja talsvert í kostnað til
þess að geta komið þar á fiskverkun og reist hús. Yrði
ég því að fá grandann leigðan um nokkurn tíma, til
þess að eiga það ekki á hættu að byggingar þær og
önnur mannvirki, sem ég yrði þar að gera, yrðu mér
þar að engu eftir stuttan tíma. Talaðist svo til milli
okkar, að hann leigði mér grandann um 30 ár fyrir 30
kr. á ári. Var hann hinn ánægðasti, þegar ég var bú-
inn að skrifa samninginn, og þótti þetta vera fundið fé
fyrir sig.
Að þessu búnu fór ég inn til Akureyrar. Þegar þang-
að kom var Gránufélagsskip þar, tilbúið til siglingar.
Settist ég þegar niður, skrifaði Holme, umboðsmanni
Gi-ánufélagsins í Kaupmannahöfn, og bað hann að
senda félaginu hið bráðasta skip með trjávið, sem ætti
að losa farminn í Hrísey. Stærðir allar á viðum skrif-
aði ég. Ur honum ætlaði ég að smíða stórt hús. Átti
annar endinn að taka fullan skipsfarm af salti, en hinn
endinn fullan skipsfarm af verkuðum fiski. Því næst
bað ég Holme að senda þrem vikum síðar annað skip
með saltfarm, sem ætti einnig að losa farminn í Hrísey.
Allt gekk þetta vel. Skipin komu eins og ákveðið var.
Jón Stefónsson skipa- og húsasmiður á Akureyri reisti
fyrir mig húsið í Hrísey. Höfðum við lært saman tré-
smíði hjá Olafi Briem á Grund.
Um þessar mundir kostaði salttunnan 7 kr. hjá kaup-
mönnum á Akureyri, og þegar þar við bættist flutn-
ingskostnaður heim til bænda, þá var því nær frágangs-
sök að kaupa það til að salta fisk.
Nú skrifaði ég Gránufélagsmönnum, og lét þá vita
að þeir gætu fengið salt hjá félaginu fyrir 4 kr. tunn-
una, og eins hitt, að félagið væri fúst á að kaupa af
þeim fisk þeirra fyrir ákveðið verð flattan. Þeir mættu
velja á milli að selja fiskinn gegn borgun þegar í stað
eða kaupa tunnu af salti á 4 kr. Fór svo að menn vildu
heldur selja fiskinn óverkaðan.
Um sömu mundir kom fiskverkunarmaðurinn frá
Hjálmari kaupmanni Johnsen frá Önundarfirði. Þar og
á Bíldudal var þá talinn beztur saltfiskur. Var nú tekið
að verka saltfisk í Hrísey, og hafði slíkt eigi þekkzt
fyrr við Eyjafjörð.
Gekk þetta allt vel og gat Gránufélagið flutt út af
vel verkuðum saltfiski næsta sumar tvo skipsfarma.
Þegar gangur var kominn á blautfisksöluna og fisk-
verkunina segi ég við Svarfdæli, að það sé allt of mikil
tímatöf fyrir þó og erfiði, að verða að flytja blautfisk
sinn til Hríseyjar og bauð þeim að byggja fyrir þá fisk-
tökuhús í Böggversstaðalandi. Varð þetta til að auka
fiskkaup Gránufélagsins og næsta ár flutti félagið út
þrjá saltfisksfarma.
Allir tóku nú að keppast við að afla sem mest fiskj-
arins, og jókst verzlun félagsins stórum við allt þetta.
Kaupmenn gerðu fyrst í stað gys að öllu þessu
braski mínu, en þegar svona fór og menn, sem verzlað
höfðu við þá, fóru óðum að dragast frá þeim til Gránu-
félagsins, þar sem þeir gátu selt fiskinn sinn fyrir pen-
inga eða peningaigildi — þá fóru þeir að hugsa um að
fara líka að byggja fiskhús, en þeir horfðu þó í kostn-
aðinn og varð ekki úr því að sinni.
— En haustið 1879 kom afspyrnurok á Eyjafirði.
Þá lá fjöldi norskra skipa við Hrísey. Norðmenn höfðu
þá fyrir nokkru tekið að stunda síldveiðar við Norður-
og Austui'land. Síld hafði sjólfsagt um langan aldur
gengið inn á Eyjafjörð, en menn orðið hennar lítt
varir og litil not haft hennar. Þó höfðu menn, þegar
smásíld gekk inn á Akureyrarpoll og upp í landsteina,
veitt töluvert af henni með ádrætti í smávörpur, en sú
veiði var stopul og skannnvinn.
Þegar Norðmenn komu notuðu þeir allt aðra veiði-
aðferð. Þeir leituðu síldarinnar út á djúpið. Þeir
hleyptu lóði ofan í sjóinn í fínu bandi, reru síðan
áfram með það og drógu eftir sjónum. Með þessari að-
ferð urðu þeii' þess varir hvar síld var undir, þótt henn-
ar yrði ekki vai't ó yfirborði sjávar. Hleyptu þeir svo
niður vörpum sínum þar sem þeir urðu síldarinnar var-
ir og lokuðu hana inni í ,,lása“ upp við land. Þannig
veiddu þeir oft kynstrin öll. Einu sinni hittu þeir svo
mikla síldartorfu, að þeir urðu að tengja saman tvær
vörpur. í þennan stóra ,,lás“ komu 6600 tunnur af síld
og ein hrefna. Þótt síldin veiddist svona mikil sögðu
kunnugir menn, að eigi bæri meir á henni ofansjávar
en oft áður.
Þessi veiði vakti lif og fjör í veiðistöðvunum og
færði landsmönnum mikið fé. Þannig var goldinn land-
hlutur af síldinni, þar sem hún var á land dregin, króna
af tunnunni, og gat það orðið stórfé, þegar vel aflaðist.
Einu sinni t. d. kom Baldvin bóndi á Böggversstöðum
til mín með fimm hundraðkrónuseðla danska, músétna,
og bað mig að skipta þeim fyrir sig. Ég spurði hann
hvernig stæði ó því að þeir væru svona útleiknir. Hann
kvaðst hafa fengið þá í landhlut hjá Norðmönnum og
lagt þá frá sér upp ó skemmuloft, en þar hefðu mýs
komist í þá. Þetta er dæmi þess að peningar gótu verið
fljótir að bei-ast í hendur mönnum, og að þeir fóru
ekki sérlega varlega með þá. Ég tók við seðlunum og
fór með þá til Hafnar og fékk fulla borgun fyrir þá í
Þjóðbankanum, þótt músétnir væru. —
Eftir þennan útúrdúr hverf ég aftur að óförum
Norðmanna í rokinu haustið 1879. Það voru ein 36
skip, sem annaðhvort ráku á land eða sukku fyrir þeim.
FRJÁLS VERZLUN
55