Frjáls verslun - 01.12.1961, Page 5

Sveinn Ásgeirsson, hagír.:
Um verðlagshöft og
frjcdsa álagningu
Þau þáttaskil urðu í íslenzku viðskiptalífi eigi
alls fyrir löngu, að verðlagsákvæðum var breytt í
þá átt, að rýmkað var um þau. Var álagning gefin
frjáls á allmörgum vöruflokkum, en leyfð hærri á
sumum en verið hafði.
Það hefur verið mikið deilt um gildi hámarks-
verðs og verðlagseftirlits á síðustu árum, hér á
landi sem annars staðar. Stefnubreyting ríkisvalds-
ins í þessum efnum hérlendis hefur lítil orðið um
langt árabil, enda þótt hún væri mikil og greinileg
í flestum vestrænum löndum sl. áratug. En þessi
íhaldssemi hér var orðin svo rótgróin og rammís-
lenzk, að litlu máli skipti, hvaða flokkar fóru með
völdin. Nú hefur orðið breyting á, en deilurnar um
verðlagshöft og frjálsa álagningu eiga vaf.alaust eft-
ir að verða háværar og hatrammar á næstunni. Og
ég hygg, að það verði fremur en nokkru sinni fyrr
stórar fylkingar tveggja grundvallarsjónarmiða, sem
Ieiða saman hesta sína.
Eitt mun þó verða nákvæmlega sameiginlegt með
báðum þessum sjónarmiðum. Þau verða talin neyt-
andanum fyrir beztu, bæði borin fram og fyrir
þeim barizt hans vegna. Það verður aðeins hugsað
um hann. Það verður eins og áður engin furða,
þótt hinn almenni neytandi, sem ekki mun taka
þátt í sinni eigin frelsisbaráttu, þar eð yfirdrifið
verður af sjálfboðaliðum, verði ráðvilltur og rugl-
aður, er svo margir gáfaðir og góðviljaðir menn
leiða fram svo sannfærandi rök að því, að báðar
leiðirnar stefni í senn til batnandi og lakari lífs-
kjara eða á stríðsmáli: — velmegunar eða hruns.
Hvort viltu heldur, vinur?
í þessari grein mun ég drepa á nokkur atriði,
sem máli skipta að mínum og margra dómi, er um
hámarks- eða frjálsa álagningu er að ræða. Ég vil
leitast við að leggja á þau hlutlaust mat, þ. e. hug-
sjónalaust að öðru leyti en því, að ég vil sjálfum
mér sem neytanda allt hið bezta.
Hugtök og merldng
Sannleikurinn er sá, að inn í umræður um þessi
mál hafa fléttazt stjórnmálaskoðanir og pólitík, —
sem ekki er hið sama — og þar með hlutu hugtök
eins og verðlagshöft og -eftirlit, frjáls samkeppní,
hámarksverð, frjáls verðmýndun, óhófleg álagning,
verzlunargróði, sannvirði o. s. frv. að fá á sig þoku-
kenndan blæ. Það fór eftir því, hver notaði þau,
hvað þau áttu að tákna, ef þau voru þá ekki meira
tilfinning en hugsun, og eins og svo mörg orð í
munni ræðumanna fremur í ætt við hljómlist. eða
baráttusöng en ákveðna merkingu.
Það hefur oft verið bent réttilega á það, að verð-
lagshöft og verðlagseftirlit væru stríðsfyrirbæri.
Þess vegna ættu þau ekki við nema á tímum al-
varlegs vöruskorts, sem stafaði af óviðráðanlegum
ástæðum, ella yrðu þau til ills eins. Það er vissu-
lega rétt, að verðlagsákvæði og -eftirlit á seinni
tíma vísu eru tiltölulega nýr hlutur, en þar með
er ekki sagt, að þau myndu ekki hafa verið al-
menningi til hagsbóta á ýmsum tímum áður fyrr,
jafnvel þótt tímar friðar og góðrar uppskeru hafi
blessazt þjóðum. Það er vissulega fleira en stríð
og hallæri, sem geta réttlætt og kallað á verðlags-
höft eða setningu hámarksverðs af hálfu hins opin-
bera. En það er svo með allar mannanna ráðstaf-
anir, að þær geta valdið nýjum erfiðleikum í stað
hinna, sem leystir voru, eða haft þveröfug áhrif
við það, sem til var ætlazt. Að vera gagngert á
móti verðhagseftirliti og verðlagshöftum er eins og
að vera á móti einhverjum manni, hvað sem hann
gerir eða segir. Og að vera fylgjandi setningu há-
marksverðs af hálfu ríkisins sem allsherjar reglu
PRJALS VERZnUN