Frjáls verslun - 01.12.1961, Síða 6

um verðlagningu er líkast vantrausti á andlegri
heilbrigði ])jóðfélagsþegnanna. En hvort tveggja er
mannlegt og furðu algengt.
Inn og út —það er eitt og samt
1 hugum margra — og það er mjög eðlilegt hér
á landi — táknar verðlagseftirlit og hámarksverð
hið sama og lágt verð eða lægsta mögulega verð
eða a. m. k. trygging gegn mun hærra verði en
annars væri. Setningarnar, „að hert verði á verð-
lagseftirliti" og „að tekið verði upp strangt verð-
lagseftirlit“ hafa hljómað vel i margri stefnuskránni
og fundarályktuninni. Þær og fleiri slíkar eru orðnar
góðir kunningjar, sem engum koma á óvart.. Vegna
ástandsins í efnahagsmálum þjóðarinnar töldu
stjórnmálaflokkarnir ógerlegt að draga. úr verðlags-
höftum að óbreyttu ástandi, og því var þessum
„stríðsfyrirbærum“ lítt mótmælt heldur almennt
lýst sem hinni einu vörn almennings. Meira var
deilt um, hverjir væru hinir réttu til að halda henni
uppi.
En það getur orðið erfitt að berja það úr höfðinu
á mönnum, sem lengi og vel hefur verið barið inn.
Þess vegna hefur það ekki reynzt álitlegt til vin-
sælda meðal almennings að heita honum að leggja
niður að meira eða minna leyti þau höft og boð
og bönn, sem hingað til hafa átt að verja hann
gegn óhóflegri álagningu. Og að snúa blaðinu við
og reyna að sannfæra fólk um það, að ráðstafanir
sem þær sem gerðar hafa verið því til góðs, geti
orðið því til tjóns, haldið uppi verðlagi, en gæðum
niðri, það hlaut að taka sinn tíma, áður en menn
gætu fellt sig við það. Það er ekki svo ýkja langt
síðan trúin á verðlagshöftin var almenn og einlæg
hér á landi. Það má í því sambandi minna á hið
undarlega ástand fyrir rúmum áratug, cr það miklar
vörubirgðir voru fluttar inn í landið, að þjóðin
hefði ekki þurft að líða neinn verulcgan skort á
innfluttum vörum, — en vörurnar fengust bara
hvergi í verzlunum. Það var margur búralegur í
þá daga, og einhvern veginn dreifðust vörurnar
undir yfirborðinu. En ekki varð þess vart, að verð-
lagshöftum væri kennt um þetta að neinu marki.
Mönnum var tamast að tala um gjaldeyri'sskort.
En í stað þess að lækka gengið, var reynt að
halda vísitölunni niðri, og til þess þurfti verðlags-
höft, þótt þau létu vörurnar hverfa eins og sjón-
hverfingamaður. Úr þessari sjálfheldu var erfitt að
komast, meðan kaupgjald og vísitala voru bundin
tryggðaböndum.
Áxás og vöm
En fullyrða má, að þeim liafi undanfarin ár
mjög aukizt fylgi, sem mótfallnir eru orðnir verð
lagshöftum almennt eða teknir mjög að efast um
mátt þeirra. Kynni af ráðstöfunum annarra þjóða
hafa eitthvað stuðlað að þessari breyttu afstöðu
manna, og svo hitt, að mönnum dylst ekki, að hægt
er að fara í kringum flestar óraunhæfar ráðstafanir
og reglur, er stjórnarvöldin setja, og reyndar marg-
ar raunhæfar líka. Því bæri sem mest að forðast
hinar fyrri, og í þeim efnum er af nógu að taka hér
á landi. Það er mikið gleðiefni, að tollalöggjöfin
skuli hafa verið tekin til rækilegrar endurskoðunar,
en hún hefur vart átt sinn líka í nokkru menn-
ingarlandi, og verður hvorki fátækt né mannfæð um
kennt né heldur hinni vítt rómuðu sérstöðu íslands
í efnahagslegu tilliti. Það, sem alvarlegast er í þjóð-
lífi okkar, er það, hve hávaðasöm og vægðarlaus
stjórnmálabaráttan er og hefur verið, en afleiðingin
er vantrú og tortryggni á ráðstafanir stjórnarvalda
í efnahagsmálum, sem verða undantekningarlaust
skoðaðar sem ,,árás“ á vissar stéttir eða hópa, sem
hljóta því að svara með „vörn“ á viðeigandi liátt.
Og alltaf skulu vera slíkar hættur á ferðinni, að
þjóðin þurfi að mynda „órofa fylking“ til að bægja
henni frá.
Nú er mikið í húfi, þegar stefnubreyting er tekin,
að það sannist, að hún sé rétt. Það má benda á
fjölda mörg dæmi þess, hve hámarksverð og verð-
lagshöft geta verið neytendum tvíeggjuð vörn, og
hve truflandi áhrif þau geta haft á þjóðarframleiðsl-
una, beint henni inn á óhagstæðar brautir og dregið
úr hinum eðlilegu og nauðsynlegu víxláhrifum milli
framleiðslu og neyzlu. Verðmeðvitund neytandans,
ef svo má kalla, sljóvgast, þegar verðákvarðanir
koma „að ofan“. Þá er ekkert við neinu að gera,
þetta kostar þetta bara. Erlendis hafa stórfelldar
verðlækkanir átt sér stað, hvað ýmsa vöruflokka
snertir, sérstaklega þá sem áður voru í „lúxus“-
flokki, á undanförnum árum, og hefur það mjög
orðið til að styrkja rnenn í trúnni á mátt frjálsrar
samkeppni og í vantrúnni á verðlagshöftum. Hér
þarf hið sama að eiga sér stað. Vissulega þarf verð-
lækkun alls ekki að byggjast á samkeppni, þótt
hún fái þakkirnar fyrir það, en í hinu flókna efna-
hagskerfi nútímans er þess ekki að vænta, að hinir
verðugu fai avallt þakklæti almennings og hinir
seku skömmina. En séu menn þeirrar skoðunar, að
reglur og höft skuli sem minnst ráða gerðum manna
í þjóðfélaginu, þau skuli aðeins setja af illri nauð-
6
FRJÁLS VERZLUN