Frjáls verslun - 01.12.1961, Page 14

Stjórninni var hins vegar ekki um það gefið að
láta einkaaðila annast slíka gæzlu í sínu nafni og
þótti það ekki heldur svara kostnaði að gera út
gæzluskip sjálf, svo að ekkert varð úr framkvæmd-
um. Henni virtist Janson líka gera langtum meira
úr tapi því, sem kaupmenn hlytu af þessari laun-
verzlun en ástæða gat verið til, og var það vitan-
lega rétt.
Deilur kaupmanna í Björgvin við tollstjórann þar
Fyrr var á það minnzt, að kaupmönnum þeim,
sem verzluðu á íslandi, var fyrst um sinn í tuttugu
ár lofað tollfrelsi í löndum konungs á vörum þeim,
er þeir flyttu til og frá íslandi. Voru þetta afar-
mikil fríðindi, ekki hvað sízt þegar á það er litið,
að um þetta leyti giltu enn í Danaveldi ákaflega
margbrotin tollalög, sem voru verzluninni þar mikill
fjötur um fót.
Svo er að sjá sem sumir tollembættismenn hafi
litið þetta tollfrelsi íslandskaupmanna heldur illu
auga og þá einkum tollstjórinn í Björgvin, sem
virðist hafa verið kaupmönnum þar, sem ráku
verzlun á Islandi, ærið þungur í skauti og reynt að
gera þeim tollfrelsisákvæðin eins gagnslítil og fram-
ast mátti verða. Gekk því ekki á öðru en sífelldum
kærum þessara kaupmanna til sölunefndar út af
framferði tollstjórans, og reyndi nefndin eftir
fremsta megni að tala máli þeirra við stjórnina,
þar sem ekki væri aðeins um hagsmuni þessara
kaupmanna að ræða, heldur fullt eins mikið um
það að koma lögunum um hið nýja verzlunarfyrir-
komulag á íslandi í framkvæmd.
Kaupmenn þóttust þó ekki ná rétti sínum að
neinu gagni, og töldu Janson og félagar hans erfið-
leika þá, sem tollstjórinn olli þeim, meðal helztu
orsaka þess, að þeir uppgáfust á fyrirtæki sínu á
ísafirði. Sú fullyrðing nær þó engri átt, eins og
nánar mun verða sýnt fram á, heldur héldu þeir
þessu fram sér til afsökunar og til að vekja andúð
sölunefndar á tollstjóranum, en nefndin bar fram-
kvæmdir Björgvinjarmanna á íslandi mjög fyrir
brjósti, eins og áður hefir komið fram.
Altonamenn og Björgvinjarmenn hverfa fró ísafirði
Af því, sem komið hefir fram hcr á undan um
aðstöðu Jansons og félaga hans og fyrirtækis þeirra
á ísafirði, virðist hiklaust mega ætla, að hún hafi
verið góð í öllum meginatriðum. Hinar miklu bygg-
ingarframkvæmdir þeirra á árunum 1787—91 sýna
líka, að þeir hugðust þá reka þar verzlun og útgerð
til frambúðar og horfðu ekki í kostnaðinn, að
minnsta kosti ekki til að byrja með. Reyndar
kvartar Janson, þegar árið 1790, yfir því í bréfi
til sölunefndar hve útgjaldafrekt ]>etta fyrirtæki
reynist þeim félögum og þeir verði að hætta við
sumt af þeim framkvæmdum, sem Heideman hafi
viljað ráðast í, svo sem smíði allstórrar bryggju á
ísafirði og byggingu nokkurra húsa, sem hann hafi
talið nauðsynlegt að koma upp. Kveður Janson sig
og félaga sína iðra þess mjög að hafa byrjað nokkr-
ar teljandi framkvæmdir á fslandi, því að annars
hefði verið auðvelt fyrir þá hætta við allt saman,
þegar það kom í Ijós við hve mikla erfiðleika var
að etja.
Það stingur þó allmikið í stúf við þessar kvart-
anir, að Björgvinjarmenn héldu miklum byggingar-
framkvæmdum áfram allt þetta ár og hið næsta,
þótt vera megi, að það hafi að sumu leyti verið
dugnaði Heidemans að þakka. Barlómur virðist
annars hafa verið í tízku hjá kaupsýslumönnum
þessa tíma, að minnsta kosti í öllum viðskiptum
þeirra við stjórnina og aðra, sem máttu sín mikils,
og á þann hátt reyndi Janson að fá aukna aðstoð
hjá sölunefnd. Svo reyndum kaupsýslumönnum sem
þeim félögum, hefir líka áreiðanlega verið ljóst, að
það myndi taka nokkurn tíma að koma þessu fyrir-
tæki á þann rekspöl, að það gæfi góðan arð, enda
þótt markaður fyrir íslenzkar afurðir, einkum sjáv-
arafurðir, væri harla góður, þegar þeir hófust handa
á ísafirði.
Upp úr 1792 urðu hins vegar breytingar á verzl-
unaraðstæðunum með hinum langvinnu styrjöld-
um, sem þá brutust út í Evrópu vegna frönsku
stjúrnarbyltingarinnar. Og þó að styrjaldirnar hefðu
yfirleitt hagstæð áhrif á verzlun og siglingar Dana-
veldis, varð þetta að ýmsu leyti öfugt að því er
varðaði íslenzku verzlunina. Sumir markaðir, sem
íslenzkar vörur höfðu haft á ineginlandi Evrópu
lokuðust, vegna þeirra miklu erfiðleika, sem styrj-
aldirnar ollu öllum samgöngum. Þetta kom þó
einkum hart niður á þeim íslandskaupmönnum,
sem ekki höfðu nægan skipakost til að senda sjáv-
arafurðirnar til Miðjarðarhafslanda, og á það við
um flesta fyrrverandi starfsmenn konungsverzlun-
arinnar, sem gerzt höfðu kaupmenn á íslandi, þar
eð þeir voru yfirleitt fátækir menn.
Að þessu leyti var aðstaða Altonamanna og
Björgvinjarmanna öll önnur. Þeir höfðu næg skip,
14
FR.IÁUS VEHZLUN