Frjáls verslun - 01.12.1961, Page 19

samtök þeirra geta stuðlað að aukinni framleiðni
með bættu fyrirkomulagi á vinnustöðum, með því
að taka upp ákvæðisvinnu og á margvíslegan ann-
an hátt. Hluti þess ávinnings, sem af þessu ieiðir,
fellur launþegum í skaut í hækkuðum tekjum, og
það er einmitt eitt meginhlutverk launþegasamtak-
anna að gæta þess, að þessi hluti verði ckki of lítill.
En með því að stuðla að aukinni framleiðni ern
launþegar ekki aðeins að bæta sinn hag. Þeir eru
jafnframt að stuðla að velgengni alls þjóðfélagsins,
því að hluti framleiðniaukningarinnar kemur fram
í lækkuðu vöruverði og auknum vörugæðum, auk
þess sem aukin velmegun launþega hefur margvís-
þegar afleiðingar öðrum til hagsbóta.
A verðbólgutímum horfir málið öðruvísi við. Þá
er auðvelt að fá framgengt. miklum launahækkunum
án þess að um jafnhliða aukningu framleiðni sé að
ræða. Forystumenn samtakanna geta státað af
launahækkunum, sem fengizt hafa með litlum eða
engum fórnum. Áhugi á að skila góðri vinnu
dvín eftir því sem tengslin á milli launa og gæða
vinnunnar minnka. Það er ekki fyrr en eftir langan
tíma, að launþegarnir sjálfir og forystumenn þeirra
smátt og smátt uppgötva, að þær kjarabætur, sem
verðbólgan í fyrstu virtist færa, var aðeins stund-
arhagnaður, sem byggðist á því, að aðrar stéttir
þjóðfélagsins, eða jafnvel önnur launþegasamtök,
voru ekki nógu viðbragðsfljót í upphafi. En á með-
an launþegar og samtök þeirra einbeita sér að
launahækkunum verðbólgunnar, er æ minna hirt
um aukningu framleiðninnar, sem er þó sá grund-
völlur, sem varanlegar kjarabætur hljóta að byggj-
ast á.
Skynsamur neytandi ráðstafar fé sínu af kost-
gæfni. Hann festir aðeins kaup á þeim hlutum, sem
hann telur sig hafa raunverulega þörf fyrir, og at-
hugar verð og gæði gaumgæfilega áður en hann
gerir kaupin. Hann sparar hluta af tekjum sínum
bæði til þess að skapa sér fjárhagslegt öryggi og
til þess að verja þcim til sérstakra þarfa síðar meir.
Hann forðast að safna skuldum, nema þá um
skamman tíma og í hóflegum rnæli. Með slíku hátt-
erni vinnur neytandinn ekki aðeins sjálfum sér
gagn, heldur og öllu þjóðfélaginu. Aðgát lians um
vöruverð og gæði knýr framleiðendur til að lækka
kostnað við framleiðsluna og vanda hana betur.
Sparnaður hans rennur til atvinnufyrirtækja eða
opinberra aðila, annaðhvort beint eða fyrir milli-
göngu banka og sparisjóða. Þar er sparnaðurinn
hagnýttur til kaupa á atvinnutækjum eða til opin-
berra framkvæmda, sem stuðla að aukinni fram-
leiðslu eða auknum lífsþægindum.
Verðbólgan breytir öllu þessu. Þá er ekki lengur
aðalatriðið að kaupa það, sem bezt hentar á sem
lægstu verði, lieldur að kaupa sem fyrst það, sem
fáanlegt er, áður en það hækkar í verði eða hverf-
ur af markaðnum. Sparnaður skapar ekki lengur
fjárhagslegt öryggi, nema því aðeins, að honum sé
jafnóðum beint til kaupa á föstum fjármunum, sem
sparandinn sjálfur ræður yfir. Þannig knýr verð-
bólgan neytandann til hátternis, sem er andstætt
hagsmunum þjóðfélagsins og þar með að sjálfsögðu
hans eigin hagsmunum, þegar dýpra er skyggnzt
og yfir lengri tíma litið.
En hvers krefst það þá, að ná framvindu án verð-
bólgu? Það krefst í aðalatriðum þrenns: I fyrsta
lagi skilnings almennings, forystumanna samtaka
og stjórnmálamanna á skaðsemi verðbólgunnar; í
öðru lagi nokkurs þroska samtaka og þjóðfélags-
legra stofnana; og í þriðja lagi vissrar tækni á sviði
peningamála, fjármála og launamála. Það er ein-
mitt vegna þess, að þessi þrjú atriði eru nú æ víðar
að verða til staðar, að horfur eru á því, að næstu
tuttugu ár vcrði ekki verðbólguár á þann hátt, sem
síðastliðin tuttugu ár hafa verið.
Um fyrsta atriðið þarf ekki að fjölyrða. Skilning-
urinn á skaðsemi verðbólgunnar er fyrst og fremst
ávöxtur verðbólgunnar sjálfrar. Undanfarandi verð-
bólgutímabil er orðið nógu langt til þess að færa
mönnum heim sanninn í þessu efni.
Þroski samtaka og þjóðfélagslegra stofnana bygg-
ist að mestu á þeim tíma, sem liðinn er síðan þjóðir
fengu sjálfsstjórn eða gengu í gegnum meiri háttar
jijóðfélagslegar umbyltingar. Hann er því að sjálf-
sögðu ærið misjafn í vcröldinni, en utan nýjustu
ríkjanna í Afríku og Asíu er hann þó yfirleitt nógu
mikill til þess að skapa grundvöll að árangursríku
viðnámi gegn verðbólgunni. Að þessu stuðlar einnig
sívaxandi alþjóðleg samvinna og vaxandi styrkur
alþjóðlegra samtaka. Jafnframt því sem þjóðernis-
stefnan nær fullum sigri með myndun hinna nýju
þjóðríkja í Afríku og Asíu er hafið skeið alþjóð-
legrar samvinnu og alþjóðlegra stofnana. Sú þróun
hefur náð lengst í hinum grónu ríkjum Vestur-
Evrópu og Norður-Ameríku, en hennar gætir einn-
ig meir og meir í öðrum hlutum heims. En alþjóð-
leg samvinna á sviði efnahagsmála felnr í sér sam-
ræmingu á stefnu og aðgerðum, sem ekki næst nema
með fastri stjórn þessara mála í hverju landi um
sig. Jafnframt verða þær alþjóðlegu stofnanir, sem
10
FKJÁLS VERZLUN