Frjáls verslun - 01.02.1971, Blaðsíða 19

FRJÁLS VERZLUN NR. 2 1971
GREINAR OG VIÐTÖL
19
GREIIMAR OG VIÐTÖL
Þjóðarbúskapurinn
Niðurgreiðslur eru varhugaverðar
EFTIR PÉTUR EIRÍKSSON, hagfræðing.
Ríkisstyrkir af ýmsu tagi hafa verið snar þátt-
ur í efnahagslífi okkar undanfarna áratugi.
Stundum heiur jafnvel virzt, að tæplega væri
ráð á öðrum hagstjórnartækjum. Ein tegund
þessara styrkja eru hinar svokölluðu niður-
greiðslur, sem virðast njóta mikilla vinsælda
um þessar mundir. Niðurgreiðslur hafa hér á
landi einkum verið greiddar í því augnamiði,
að halda hinni margumtöluðu vísitölu fram-
færslukostnaðar niðri. Jafnframt hefur verið lát-
ið í það skína, að niðurgreiðslur væru tilvalið
tæki til tekjujöfnunar. Minna hefur verið talað
um önnur áhrif, sem niðurgreiðslur hafa. Við
skulum nú líta nokkru nánar á hæfni niður-
greiðslna sem hagstjórnartækis og bera þær
jafnframt saman við aðrar ráðstafanir.
Niðurgreiðslur lækka vísitöluna. og draga
þannig úr verðbólgu. (?)
Þessi forsenda hefur verið grundvöllur allra
hækkana á niðurgreiðslum. Byggist hún á þeim
útbreidda misskilningi, að verðbólga og vísitölu-
hækkun sé einn og sami hluturinn. í rauninni
má segja, að auknar niðurgreiðslur til að halda
vísitölunni í skefjum, séu viðurkenning á því,
að ekki hafi tekizt að ráða við þá verðbólgu-
þróun, sem hlýtur að hafa verið undanfari vísi-
töluhækkunarinnar. Nú skal því engan veginn
neitað, að í okkar vísitölubundna þjóðfélagi hef-
ur oft tekizt að breiða yfir verðbólguna um
stundarsakir, og sérstaklega að stöðva verðhækk-
unarkapphlaupið, sem verður að teljast þjóðar-
ílþrótt okkar, með niðurgreiðslum. Fram hjá
þeirri ömurlegu staðreynd verður þó ekki kom-
izt, að niðurgreiðslur eru svipaðar uppvakningi,
sem auðveldar er að vekja upp, en koma fyrir
aftur, vegna þess fjörkipps, sem margumrædd
visitala tekur, um leið og á að koma draugsa
fyrir. Er því hætt við, að niðurgreiðslumóri
muni fylgja okkur í ókomna ættliði, eða a.m.k.
á meðan vísitölubinding verður notuð til að
tryggja kaupmátt launa.
Niðurgreiðslur stuðla að tekjujöfnun.
Þessi staðhæfing er réttmæt, þegar gengið er
út frá, að almennustu nauðsynjavörur séu nið-
urgreiddar. Fólk með lágar tekjur notar hlut-
fallslega meira af tekjum sínum til að afla sér
þessara gæða en tekjuhærra fólk. Samanborið
við önnur tæki til tekjujöfnunar, t.d. skatta og
almannatryggingar, eru niðurgreiðslur hins veg-
ar mun óheppilegri vegna þeirra hliðarverkana,
sem þær hafa. Af þessari ástæðu er því ekki
unnt að verja niðurgreiðslurnar.
Niðurgreiðslur valda röskun á verðhlutföllum
rnilli atvinnuvega.
Þegar niðurgreiðslum er beitt til að halda
niðri verðlagi á framleiðsluvörum eins atvinnu-
vegar, verka þær sem styrkur fyrir þann at-
vinnuveg, þar sem neyzla á framleiðsluvörum
hans mun að öðru jöfnu aukast á kostnað fram-
leiðsluvara annarra atvinnuvega. Nú getur verið
full ástæða til að styrkja einhvern atvinnuveg,
en heppilegra er að velja styrknum annað form
en beinar niðurgreiðslur. Með niðurgreiðslum
er unnt að breyta neyzluvenjum á þann hátt,
að heildarneyzlan verði dýrari miðað við fram-
leiðslukostnað, á meðan neytandinn gengur í
þeirri trú, að hún hafi orðið ódýrari. Til þess
að skýra þetta nokkru nánar skulum við líta á
einfalt dæmi:
Framleiðslu- og dreifingarkostnaður á einu
kg. af smjöri sé kr. 200.-, en kr. 50.-, fyrir eitt
kg. af smjörlíki.
Gerum til einföldunar ráð fyrir, að útsölu-
verð varanna sé jafnt kostnaðinum. Gerurn enn-
fremur ráð fyrir, að ársneyzla meðalheimilis sé
100 kg. af hvorri vörunni.
Ársútgjöld heimilisins vegna kaupa á þessum
vörum er þá:
100 kg. smjör á kr. 200.- = kr. 20.000.-
100 kg. smjörlíki á kr. 50,- = kr. 5.000,-
Alls kr. 25.000,-
Nú eru hafnar niðurgreiðslur á smjöri, að upp-
hæð kr. 50.- á kg. Húsmóðirin verður ákaflega
ánægð, þegar hún sér, að hún getur slegið tvær
flugur í einu höggi, þ. e. boðið fjölskyldu sinni
upp á meira smjör í stað smjörlíkis, og jafn-
framt lækkað heildarútgjöld heimilisins til
kaupa á þessum vörum. Gerum ráð fyrir, að
smjörneyzla heimilisins aukist um 25 kg. og
smjörlíkisneyzlan minnki um sama magn. Út-
gjöldin verða þá:
125 kg. smjör á kr. 150.- = kr. 18.750.-
75 kg. smjörliki á kr. 50.- = kr. 3.750.-
Alls kr. 22.500.-
Lækkun gjalda kr. 2.500,-
Almenn ánægja ríkir á heimilinu, þar til
skattreikninginn kemur. Niðurgreiðslurnar
hafa aukið útgjöld ríkissjóðs og skattgreiðend-
ur verða að borga mismuninn. Útgjaldaaukn-
ing ríkissjóðs vegna meðalfjölskyldu okkar nem-
ur:
Niðurgreiðsla á 125 kg. af smjöri kr. 50.- á
kg. = kr. 6.250.-. Skattar meðalfjölskyldunnar
hækka um þessa upphæð.
Útkoman fyrir hana verður þá:
Lækkun útgjalda kr. 2.500,-
-r- Hækkun skatta kr. 6.250.-
Mismunur H- kr. 3,750,-
Ef við deilum með 25 í niðurstöðutöluna fá-
um við út kr. 150.- þ. e. mismuninn á einu kg.
af smjöri og einu kg. af smjörlíki áður en nið-