Frjáls verslun - 01.12.1978, Side 37

skotfun
Peningabandalag Evrópuþjóöa:
Draumur eða veruleiki?
Grein eftir
Geir Haarde,
hagfræöing
Höfundur, sem veitir alþjóða-
deild Seðlabankans forstöðu,
fjallar um hugmyndir um gjald-
eyris- eða peningabandalag
Evrópuþjóða, sem ræddar hafa
verið undanfarið
Efst á baugi í evrópskum stjórnmálum undan-
farna mánuði hefur verið hugmyndin um gjald-
eyris- eða peningabandalag Evrópuþjóða (Euro-
pean Monetary System), en fyrirætlarnir um slíkt
víðtækt samstarf komust aftur á dagskrá á leið-
togafundum Evrópuríkja í Kaupmannahöfn og
Bremen fyrr á árinu eftir að hafa legiö í láginni í
nokkur ár. Nú er fyrirhugað að fyrstu skrefin í
þessu samstarfi verði stigin þegar í ársbyrjun 1979
eins og samkomulag náðist um á leiðtogafundi,
sem haldinn var dagana 4.—5. desember sl. í
Brussel.
Mál þetta er ekki nýtt af nálinni og er í þessari
grein ætlunin að segja nokkuð frá viðleitni
Evrópuþjóða undanfarin ár og áratugi til að koma
á samræmdu gjaldeyriskerfi og peningabandalagi
og útskýra, hvað við er átt með slíku samstarfi og
hvað það hefði í för með sér. í upphafi verður í
stuttu máli rakin saga þessa máls, en hún er þegar
orðin alllöng og á sér ýmsar forsendur, en áður en
greíninni lýkur verður með nokkrum orðum reynt
að meta hugsanleg áhrif þessarar þróunar fyrir
íslendinga og hvort ástæða sé til þess fyrir íslensk
stjórnvöld að gefa þessum málum gaum.
Sögulegur aðdragandi
í augum þeirra manna, sem harðast börðust fyrir
samvinnu Evrópuþjóða eftir síðari heimsstyrjöld,
stofnun Efnahagsbandalags Evrópu ( og fyrir-
rennara þess, Kola- og stálbandalags Evrópu og
raunar einnig varnarsamtaka Evrópu, sem aldrei
urðu þó að veruleika) var gjaldeyrisbandalag ríkj-
anna (European Monetary Union) eðlilegur áfangi
á leiðinni í átt til Sameinaðrar Evrópu, efnahags-
legs og pólitísks samruna ríkja Evrópu. I kenn-
ingakerfi þessara manna, en fremstan í hópi þeirra
er eflaust rétt að telja Frakkann Jean Monnet,
tekur peningabandalagið við af sammarkaði
vinnuafls og fjármagns í samstarfskeðju, er hefst
með fríverslunarsamstarfi, síðan tollabandalagi og
sammarkaði, en lýkur með algjörum efnahagsleg-
um samruna og pólitískri sameiningu. Áhrifin
flæða m.ö.o. úr einum geira efnahagsstarfsem-
innar til annars, þar til fullum samruna er náð.
Efnahagsbandalagsríkin stukku yfir fyrsta þrep-
ið í þessari þróun og komu á bandalagi, þar sem
komið var á sameiginlegum ytri tolli samhliða niö-
urfellingu innri tolla og jafnframt sett á laggirnar
sameiginleg landbúnaðarstefna. Unnið hefur
verið að sameiginlegri stefnumótun á hinum ýmsu
sviðum síðan, t.d. orkustefnu, iönaðarstefnu og
stefnu ífiskveiðimálum með misjöfnum árangri, en
samkvæmt ráðagerðum Monnets og fylgismanna
hans er röðin fyrir löngu komin að gjaldmiðlinum.
Aðrir aðilar, sem ekki höfðu pólitíska samein-
ingu að endanlegu markmiði, eins og t.d. stjórn
Frakklands á síðari hluta síðasta áratugs höfðu
fullan áhuga á peningabandalaginu, þegar hér var
komið sögu til að vinna gegn þeim mikla óstöðug-
leika, sem færst hafði yfir gjaldeyrismarkaði í kjöl-
far þess að Bretton Woods gjaldeyriskerfið var að
leysast upp og dollarafóturinn undir því að bresta.
Þessi óróleiki olli erfiðleikum og óvissu í alþjóða-
viðskiptum og útflutningsframleiðslu margra
landa og gróf jafnframt undan hinni sameiginlegu
landbúnaðarstefnu EBE, sem er hliðholl frönskum
bændum, en stefna þessi byggist mjög á stöðugu
gengi viðkomandi gjaldmiðla eigi hún að ná
markmiðum sínum. Óstööugleikinn á gjaldeyris-
mörkuðunum, sem var að miklu leyti upprunninn
utan Evrópu hafði óheillavænleg áhrif á utanríkis-
37