Frjáls verslun - 01.04.1993, Blaðsíða 22

FORSIÐUGREIN
eigin fjár og aðrar stærðir. Þá getur
komið í ljós að þetta sé mjög lélegur
árangur, hægt hefði verið að gera
miklu betur. Enn væru mjög vannýtt-
ir möguleikar í starfseminni og auka-
kílóin of mörg.
DÝRT BANKAKERFI
Bankakerfið á Islandi er til dæmis
mun dýrara og afkastaminna en geng-
ur og gerist erlendis. Kostnaður er of
mikill, starfsmenn of margir, útibú of
mörg og samkeppni of lítil. Hættan
við þessar aðstæður er sú að banka-
ráð ákveði frekar að hækka útlána-
vexti til að ná hagnaði en að draga úr
kostnaði. Hjá fyrirtæki sem skuldar 1
milljarð í banka þýðir 1% hækkun út-
Iánsvaxta 10 milljónir hjá þessu fyrir-
tæki á ári sem jafngildir launum 5 til 6
starfsmanna á ári. Ef þetta fyrirtæki
lætur óánægju sína í ljós með vaxta-
hækkunina er einfaldlega hægt að
segja við hann: Viltu þá ekki bara fara
annað. Vitandi auðvitað að allir bank-
arnir eru á sama róli í vöxtum. Lán-
takendur eru nánast lokaðir inni
þegar ekki eru erlendir bankar í sam-
keppni.
Til að skera fituna af íslenska
bankakerfmu þarf tvennt að koma til.
Breyta ríkisbönkunum í einkabanka,
til að auka samkeppnina, og fá aukna
samkeppni við erlenda banka.
Stærðarmunur íslensku bankanna
er mikill. Landsbankinn slagar hátt í
að vera hálft bankakerfið, bæði hvað
tekjur snertir og útlán. Hann er með
langmest af útlánum til atvinnuveg-
anna. Sláandi er samt hvað hann er
með stóran hluta lána til sjávarútvegs
eða um 64% af öllum lánum í þeirri
grein.
Engu að síður hlýtur sú mikla óhag-
kvæmni í sjávarútvegi að vera
áhyggjuefni skattborgara sem ábyrgj-
ast bankann. Gengið er á fiski-
stofnana með allt of stórum flota.
Eina leiðin til að ná upp hagkvæmni í
sjávarútvegi er að að minnka flotann.
Ljóst er að mörg fyrirtæki í sjávar-
útvegi standa mjög illa og hætta er á
að þörf Landsbankans á að afskrifa
útlán verði mikil á næstu árum. Það
er áhyggjuefni skattborgara með ör-
yggisnetið.
Skattborgarar hljóta ennfremur að
hafa áhyggjur af veðum bankanna í
fiskiskipum með kvóta. Taka mátti
veð í kvóta fiskiskipa til ársins 1990.
Ljóst er að fiskiskip án kvóta eru svo
til verðlaus. Hver á hins vegar kvót-
ann? Svarið er: Landsmenn allir. Ef
kvótinn verður rétt bókfærður á
næstu árum, skipt verður um fisk-
veiðistefnu og tekin upp veiðileyfi á
næstu árum er spurningin hvers virði
veðin í fiskiskipunum eru bönkunum.
í umræðunni um Landsbankamálið
hefur lítið verið minnst á það sjónar-
mið hvort sparifjáreigendur í bankan-
um hafi ekki frekar átt að borga brús-
ann af útlánatöpunum með skertri
ávöxtun innlána fremur en að skatt-
borgarar séu látnir borga brúsann.
Þetta hlýtur að vera verðmæt
spurning. Sparifjáreigendur leggja fé í
banka til að láta bankana ávaxta fé
sitt. Ef bankar ávaxta fé þeirra ekki
vel ætti það að koma niður á ávöxtun-
inni og skerða hana. I raun má stilla
dæminu þannig upp að Jón Jónsson
bankastjóri sé að fara í bókina hennar
Jónu Jóns þegar hann lánar. Auðvitað
á hann þá að spyrja sig hvort þetta lán
sé líklegt til að ávaxta féð hennar Jónu
nægilega vel.
Sparifjáreigendur sem leggja fé í
banka geta vart, fremur en aðrir,
verið lausir við alla áhættu. Sá, sem á
fé, á ýmsa kosti. Til dæmis að eyða
peningunum strax, fjárfesta í hús-
næði, hlutabréfum fyrirtækja og
verðbréfum. Þeir, sem fjárfesta í
húsnæði, verða að taka á sig lækkun
ef verð fasteigna lækkar. Sömuleiðis
þeir sem fjárfesta í hlutabréfum og
verðbréfum þar sem ávöxtunin er
ekki lofuð fyrirfram.
Á SPARIFJÁREIGANDI
AÐ HAFA ALLT SITT Á ÞURRU?
Spyrja má hvers vegna sá, sem
leggur fé í banka, eigi að hafa allt sitt á
þurru? A hann ekki að fylgjast með
útlánastefnu banka síns, hversu
traustur og líklegur hann sé til að
ávaxta féð. A hann ekki að fylgjast
með og vera ábyrgur? Ef hann er í
einhverjum vafa um traustið þá grípur
hann til sinna ráða. Sá, sem leggur fé í
banka, hlýtur að vita að bankinn verð-
ur að Iána einhverjum féð til að hægt
sé að ávaxta það. Og öllum lánum
fylgir áhætta. Meginspumingin hlýt-
ur að vera hvort aðrir, skattborgarar,
eigi að taka á sig skerðinguna.
Nauðsynlegt er að þetta sjónarmið
komi fram vegna þess að bankar hér-
lendis hafa valið þá leið að hækka út-
lánsvextina og láta þá sem taka lán,
og eru skilamenn, greiða hærri vexti í
stað þess að lækka innlánsvextina.
Þeir, sem fara nú í banka og taka lán,
verða nú að greiða fyrir vanskil í for-
tíðinni.
Ástæðan fyrir því að bankarnir hafa
valið þessa leið er sú að þeir eiga í
hatrammri samkeppni við ríkissjóð
um sparifé landsmanna. Ríkið yfir-
býður og því þora bankarnir ekki að
lækka innlánsvexti af ótta við að fé
streymi út úr bönkunum og til ríkisins
sem býður hærri ávöxtun. Þess
vegna verður ríkið að losna við fjár-
lagahalla sinn og draga þar með úr
eftirspurn sinni eftir lánsfé. Þannig
lækka vextirnir. Um leið fær atvinnu-
lífið vítamínssprautu sem skilar sér í
auknum fjárfestingum og aukinni at-
vinnu.
Frelsi í peningastreymi á milli landa
gerir það að verkum að sparifjáreig-
endur fara með fé sitt til annarra landa
fái þeir ekki viðunandi ávöxtun hér-
lendis. Til lengri tíma litið hljóta vext-
ir hér á landi að verða á mjög svipuðu
róli og erlendis. Það þýðir með öðrum
orðum að arðsemi atvinnulífsins hér á
landi verður að vera svipuð og ytra.
Það eitt ýtir fast á að öryggisneti
skattborgara sé kippt undan banka-
starfsemi og horfið frá ríkisafskiptum
á peningamarkaði og fjárfestingum
þannig að sjónarmið arðsemi fái betur
notið sín í atvinnulífinu.
22