Frjáls verslun - 01.04.1993, Blaðsíða 38

SKOÐUN
stofnum og hver arðsemi slíkra fjár-
festinga sé.
Hér er ekki um einfalt úrlausnar-
efni að ræða. Til þess að unnt sé að
meta arðsemi fjárfestinga í fiskistofn-
um er m.a. nauðsynlegt að þekkja
viðbrögð fiskistofnanna við minnkaðri
veiði og framreikna stofnstærðir.
Jafnframt þarf að meta veiðigetu fiski-
skipaflotans, kostnað við veiðamar,
afurðaverð fiskafla o.m.fl. og áætla
jafnframt breytingar þessara þátta
með aflamagni og afla á úthaldsdag
o.s.frv.
Þessi upplýsingaþörf er vissulega
mikil. í því samhengi er hins vegar
rétt að hafa tvennt í huga: í fyrsta lagi
er ávallt nauðsynlegt, þegar meta á
arðsemi fjárfestinga, að skyggnast
inn í framtíðina. Þetta á ekkert frekar
við um fjárfestingar í fiskistofnum en
fjárfestingar í öðrum fyrirbærum s.s.
samgöngumannvirkjum, virkjunum,
verksmiðjum eða hlutabréfum. I öðru
lagi er mikilvægt að átta sig á því, að
þekking okkar á aðstæðum í sjávar-
útvegi, allt frá líffræði til markaðs-
mála, er, þegar öllu er á botnin hvolft,
talsvert fullkomnari en á mörgum
þeim sviðum öðrum, þar sem fjárfest-
ingar koma til álita. Á sviði sjávar-
útvegs hafa starfað öflugar rannsókn-
arstofnanir áratugum saman sem hafa
safnað viðamiklum gögnum um flest-
ar hliðar sjávarútvegsins. Á þeirra
vegum og annarra rannsóknarstofn-
ana þjóðarinnar hafa jafnframt verið
stundaðar veigamiklar sjávarútvegs-
rannsóknir. Það má því með nokkrum
rétti segja að við séum betur í stakk
búin til að fjárfesta skynsamlega í fisk-
istofnum en í flestri annarri atvinnu-
starfsemi.
Innan vébanda Háskólans hafa á
undanförnum árum verið gerð um-
fangsmikil reiknilíkön af íslenskum
sjávarútvegi. Eitt þessara líkana tek-
ur til helstu botnfisktegundanna, þ.e.
þorsks, ýsu og ufsa. Líkanið er það
sem kallað er heildstætt. Það nær yfir
bæði hagfræðilegar og líffræðilegar
hliðar þorsk-, ýsu- og ufsaútvegs.
Það lýsir þessum botnfiskútvegi allt
frá líffræðilegri viðkomu tegundanna,
tæknilegum og hagrænum hliðum
veiða og vinnslu aflans til markaðs-
setningar afurðanna. Að gefnum
venjulegum fyrirvörum reikninga af
þessu tagi er, með hjálp þessa líkans,
m.a unnt að finna þá sjávarútvegs-
stefnu, sem hámarkar þjóðhagslega
arðsemi veiðanna.”
Reikningar þessa líkans benda til
þess að það sé þjóðhaglega mjög
ábatasamt að draga tímabundið úr
veiðum á þorski, ýsu og ufsa og
freista þess þannig að stækka stofn-
ana. Stækkun fiskistofna leiðir til
meiri afla á úthaldsdag. Þar með er
unnt að ná leyfilegum afla með minni
fiskiskipaflota. Hinn þjóðhagslegi arð-
ur af stærri fiskistofnum felst einmitt
fyrst og fremst í þessu; meiri hag-
kvæmni í veiðunum vegna meiri afla á
á úthaldsdag og lækkuðum föstum
kostnaði vegna minni fiskiskipaflota.
Rétt er að taka það fram, að innan
vébanda aflakvótakerfisins, sem við
búum nú við, munu útgerðirnar sjálfar
sjá um minnkun fiskiskipaflotans í
kjölfar stækkunnar stofnanna. Slíkt
er þeim sjálfum til hagsbóta. Engin
hagsýn útgerð kýs að halda fleiri fiski-
skip en nauðsynlegt er.
f allra stærstu dráttum telur hkanið
að hagkvæmt sé að tvöfalda þorsk- og
ýsustofnana, eða því sem næst, og
stækka ufsastofninn um þriðjung. Til
þess að svo megi verða, þarf að draga
verulega úr dánartíðni þessara teg-
unda og þar með veiðum fyrst í stað.
Líkanið mælir því með miklum sam-
drætti veiðanna fyrstu tvö árin. Með
stækkandi stofnum getur afli hins
vegar farið vaxandi á nýjan leik. Þetta
þýðir, að fyrstu tvö árin dragast tekj-
ur þjóðarbúsins verulega saman. í
þeirri tekjuminnkun felst hinn þjóð-
haglegi þárfestingarkostnaður. Síðan
fara tekjur þjóðarbúsins hins vegar
mjög vaxandi. Ferli því, sem hér um
ræðir, er nánar lýst í meðfylgjandi
línuriti.
Línuritið dregur upp mynd af þjóð-
hagslegum arði af hagkvæmri fjár-
festingu í þorsk-, ýsu- og ufsastofn-
unum. Hér er um fráviksreikninga að
ræða. Arður mældur sem frávik frá
afleiðingum núverandi fiskveiði-
stefnu. Núverandi fiskveiðistefna er
talin felast í óbreyttri fiskveiðidánar-
tíðni, en það jafngildir því að fjárfesta
ekki í fiskistofnunum. Rétt er þó að
taka það skýrt fram að upphæðimar á
h'nuritinu má ekki túlka bókstaflega
þótt birtar séu í krónum. Þeim er
Fjárfestingar í fiskistofnum felast í
minni sókn. Arðsemin er mikil.
Innri vextir fjárfestingarinnar mæl-
ast í námunda við 40%.
einungis ætlað að vera vísbendingar
um stærðargráðu þess kostnaðar og
ábata sem um gæti verið að ræða.
Eins og sjá má verður tekjuminnk-
un í sjávarútvegi á fyrstu tveimur ár-
um tímabilsins mjög mikil. Sam-
kvæmt línuritinu gæti hún verið lið-
lega 20 milljarðar króna. Þessi
upphæð er í námunda við þriðjung af
árlegum útflutningstekjum sjávaraf-
urða um þessar mundir. Þetta er
m.ö.o. stærðargráða þeirrar fjárfest-
ingar sem nauðsynleg er til að byggja
fiskistofnana upp í hagkvæma stærð
við núverandi aðstæður.
Ábatinn af uppbyggingu fiski-
stofnanna, miðað við það sem að öðr-
um kosti hefði orðið, kemur fram
þegar á þriðja ári. Síðan vex hann
hratt og verður fljótlega verulegur.
Er frarn í sækir, kemur endurnýjun-
arþörf fiskiskipaflotans til skjalanna,
og hinn árlegi ábati lækkar niður í
varanlega jafnstöðu.
Á grundvelli þess tímaferils fjár-
festingarkostnaðar og arðs, sem lýst
38