Frjáls verslun - 01.04.1993, Blaðsíða 42

reglurnar um hana, er voðinn vís.
Fljótandi gengi er þá þrátt fyrir allt
betra en gengi, sem er fast í orði
kveðnu, tengt gullfæti eða öðrum
gjaldmiðlum, en sem seðlabankinn
stýrir og skráir. Hreyfanlegt gengi á
vegum seðlabanka sameinar ókosti
beggja aðferða við stjórn peninga-
mála.“
PENINGAMAGN í UMFERÐ FRYST
Síðustu árin hefur Friedman end-
urskoðað nokkuð fyrri skoðanir sínar
á stjóm peningamála. Áður fyrr taldi
hann, að nóg væri að setja fastar regl-
ur um peningaprentunina, svo að
peningamagn í umferð ykist á hverju
ári um 35% (samsvaraði meðalaukn-
ingu þjóðarframleiðslunnar). Nú telur
hann, að seðlabönkum sé ekki treyst-
andi til að framfylgja neinum slíkum
reglum. Komi þess vegna til greina að
frysta peningamagn í umferð, það er
prenta enga nýja peningaseðla. Það
hefði þær afleiðingar, að smám saman
myndi almennt verðlag lækka, eftir
því sem þjóðarframleiðsla ykist (jafn-
margir peningar elta fleiri vörur).
Friedman er hins vegar líka sam-
mála mér um það, að í litlu landi eins
og Islandi komi til greina að afnema
seðlabankann og nota gjaldmiðil
stærri þjóðar beint eða óbeint. Þá sé
gengið ekki aðeins fast, heldur líka
óbifanlegt. Hann telur hins vegar, að
fljótandi géngi sé heppilegra en hið
fasta gengi, sem íslenski seðlabank-
inn fylgir í orðu kveðnu, en víkur frá
samkvæmt fyrirskipun stjórnvalda,
strax og á móti blæs einhvers staðar.
GARY BECKER FÆR NÓBELSVERÐLAUN
Friedman fagnaði því mjög, að
Gary Becker skyldi hafa fengið Nób-
elsverðlaun í hagfræði í desember
1992. Becker hafði verið nemandi
hans í Chicago-háskóla, en hann hefur
einkum getið sér orð fyrir hagfræði-
legar rannsóknir á ýmsum félagsleg-
um viðfangsefnum, svo sem mismun-
un kynþátta, launamun kynjanna,
glæpum, menntun, ofdrykkju og
neyslu annarra ávana- og fíkniefna.
Reynir Becker af mikilli hugvitssemi
að nota kenningu Chicago-hagfræð-
inganna um það, að menn bregðist
jafnan við kostnaði af verkum sínum,
á þessi viðfangsefni.
„Að því hlaut að koma,“ sagði
Friedman, „að Gary Becker fengi
Nóbelsverðlaunin. Hann er tvímæla-
laust einn frumlegasti og snjallasti
hagfræðingur okkar daga og hefur
haft gífurleg áhrif á hagfræðina."
Þess má geta, að Becker er félagi í
Hoover-stofnuninni eins og Friedman
og dvelur hann jafnan í Kaliforníu í
byrjun hvers árs, þegar veður gerast
hvað hörðust í Chicago.
NÚ ERU ALLIR KAPÍTALISTAR
Síðasta áratuginn hafa stuðnings-
menn kapítalisma, einkaframtaks og
atvinnufrelsis haft æma ástæðu til að
fagna þróuninni á alþjóðavettvangi.
Kapítalismi var áður skammaryrði í
„Ég held, að kjarna
frjálshyggjunnar megi taka
saman í einu orði. Þetta
orð er umburðarlyndi,
vitundin um það, að menn
geta haft á röngu að standa
og þurfa og geta lært af
öðrum.“
munni margra, en nú vilja allir þessa
Lilju kveðið hafa. Við Friedman vor-
um báðir ánægðir með það, að vinur
okkar, austurríski hagfræðingurinn
Friedrich von Hayek, skyldi hafa lifað
það að sjá hnignun og fall sósíalism-
ans, en hann lést vorið 1992, rnutíu og
þriggja ára gamall.
Hayek, von Mises, sem áður er
nefndur, og örfáir aðrir fræðimenn
höfðu haldið uppi merki atvinnufrels-
is, á meðan það var lítt fallið til vin-
sælda eða virðingar innan veggja há-
skóla. Þeir höfðu bent á það hvað eftir
annað, en við dræmar undirtektir
starfsbræðra sinna, að sósíalisminn
hlyti að mistakast, því að miðstjórnin
gæti aldrei hagnýtt sér alla þá þekk-
ingu, sem dreifðist á einstaklingana
úti í atvinnulífinu. „Þótt sósíalisminn
og marxisminn hafi beðið hnekki, er
hins vegar of snemmt að hrósa sigri,"
segir Friedman. „Marxistar eru enn í
áhrifastöðum í flestum háskólum.“
Hann bætti við: „Við frjálshyggju-
menn finnum hvarvetna stað rökum
okkar um samband atvinnufrelsis,
lýðræðis og velmegunar. Eg var sak-
aður um það fyrir fimmtán árum að
fjarstýra Chile úr skrifstofunni minni í
Chicago-háskóla, en nú er mikill upp-
gangur þar í landi og lýðræðisstjórn
við völd. Mexíkó og Argentína eru að
taka sér Chile til fyrirmyndar. Hong
Kong er skýrt dæmi um vel heppnað
frjálsræðisskipulag. Þótt stjórnvöld
séu talsvert afskiptasöm í Suður-
Kóreu, Singapore og Taívan, haggar
það ekki staðreynd, að hagkerfi þess-
ara landa eru reist á kapítalisma og að
þar hefur verið ör hagvöxtur."
BUSH ÁN PÓLITÍSKRAR
SANNFÆRINGAR
Talið barst nú óhjákvæmilega að
viðhorfum í bandarískum stjórnmál-
um. Friedman hafði þegar í ársbyrjun
1992 tekið eindregna afstöðu opin-
berlega gegn stefnu Bush, fyrrver-
andi forseta, og þá spáð því, að hann
næði ekki endurkjöri. „Gallinn við
Bush var sá, að hann hafði enga pólit-
íska sannfæringu," sagði Friedman.
„Reagan var hins vegar maður með
vel ígrundaðar stjórnmálaskoðanir.
Hann reyndi ekki að fylgja straumn-
um, heldur beið síns tíma. Eftirmaður
hans, Bush, var yfirstéttarmaður af
austurströndinni, sem hafði fyrst ráð-
ist á Reagan fyrir að aðhyllast „vúdú“-
hagfræði, eins og frægt var, en
gleypti síðan í sig allar árásirnar,
þegar Reagan valdi hann sem varafor-
setaefni. Og í kosningabaráttunni
fyrir fjórum árum sagði hann þessi
eftirminnilegu orð: „Read my lips“ —
Horfðu á varir mínar, þegar hann var
spurður, hvort hann myndi standa við
loforð sín um að hækka ekki skatta.
„Á meðan Reagan var forseti, var ég í
sérstakri ráðgjafanefnd hans, sem
kom saman nokkrum sinnum á ári.
Bush sat þessa fundi, en hann lagði
aldrei neitt til málanna, þótt oft yrðu
umræður ljörugar. Eini kosturinn,
sem ég sá við Bush fram yfir Clinton,
var sá, að hann var líklegri til að skipa
skynsama hæstaréttardómara.“
ÖFUGUR REAGANISMI
Friedman hélt áfram: „Ef Bush
fylgdi einhverri stefnu, þá mátti kalla
42