Frjáls verslun


Frjáls verslun - 01.01.1999, Blaðsíða 83

Frjáls verslun - 01.01.1999, Blaðsíða 83
Ein þeirra, Kröfluvirkjun, var reist á kraumandi eldijalli þrátt fyrír eindregnar viðvaranir jarðfræðinga. Utllutningur tveggja stærstu og orkufrekustu stóriðju- íyrirtækjanna, Álfélagsins og Járnblendifé- lagsins, nam einum tíunda af heildarút- flutningi þjóðarinnar á vörum og þjónustu 1997. Ný stóriðja mun væntanlega auka hlut iðnaðar í heildarútflutningi á næstu árum og draga úr vægi sjávarútvegs að sama skapi. INNGANGAN í EFTA Snemma á viðreisnarárunum var hugs- anleg aðild Islands að Evrópusambandinu, eins og það heitir nú, rædd í alvöru á ríkis- stjórnarvettvangi í eina skiptið í lýðveldis- sögunni. Full aðild heíði útheimt beint veiðigjald í stað hins óbeina veiðigjalds, sem fólst í tollheimtu af innflutningi og meðfylgjandi hágengisstefnu, eins og Bjarni Bragi Jónsson benti á í umræðum um málið 1962. Aðild að Evrópusamband- inu hefði samkvæmt eðU málsins gert okk- ur skylt að afinema innflutningsverndina og þá heíði veiðigjald legið beint við til að tryggja viðunandi sambúð sjávarútvegs við iðnað, verzlun og þjónustu. Af þessu varð þó ekki, heldur var hitt látið duga að ganga með semingi inn í EFTA1970 (Framsókn- arflokkurinn sat hjá í atkvæðagreiðslu um máUð á alþingi), enda höfðu Danir, Norð- menn, Svíar og Finnar þá ekki heldur árætt að ganga alla leið inn í Evrópusambandið. Það er álitamál eftir á að hyggja hvort efni séu til þess að áfellast viðreisnarstjórnina íýrir að búa Islendinga ekki strax undir inngöngu í Evrópusambandið 1973, ásamt Bretum, Dönum og Irum, frekar en að láta aðild að EFTA duga. Inngangan í EFJA var eigi að síður afar mikilvæg, því að án hennar heíðu utanríkisviðskiptin orðið mun daufari, og efnahagslíf landsins heföi þá setið fast í miklu óhagstæðari farvegum en raun varð á. FISKVEIÐILÖGSAGAN 0G KVÓTAKERFIÐ Utfærsla fiskveiðilögsögunnar í 200 sjó- mílur 1976 markaði einnig mikilsverð tímamót. Hún skapaði þjóðinni einstök skilyrði til að auka til muna tekjur sínar af fiskimiðunum umhverfis landið og til að fénýta miðin á miklu hagkvæmari hátt en ella. Samt er skerfur sjávarútvegsins til þjóðarbúsins nú engu meiri hlutfallslega en hann var fýrir útfærsluna 1976, þrátt fyr- ir stórauknar úthafsveiðar undanfarin ár, og skuldir útvegsins hafa aldrei veríð meiri en nú miðað við landsframleiðslu, þótt undarlegt megi virðast eftir allt sem á und- an er gengið. Þrátt fýrir þá miklu framför, sem felst í frjálsum viðskiptum með veiði- heimildir síðan 1990 eigum við enn eftir að gefa markaðsöflunum lausan tauminn í sjávarútvegi með því að taka upp veiðigjald í einhverri mynd og leyfa útvegsmönnum þannig að keppa á jalhræðisgrundvelli um veiðiréttinn á frjálsum og heilbrigðum markaði í stað þess óhagkvæma og rang- láta úthlutunarkerfis, sem enn stendur, bótt allar líkur virðist nú benda til þess að Hæstiréttur muni ryðja því endanlega úr vegi innan tíðar. MENNTABYLTINGIN Utgjöld ríkisins til menntamála hafa aukizt um 150% umfram landsffamleiðslu síðan i stríðslok 1945. Mest var aukningin á 7. áratugnum, en síðan þá hafa mennta- málaútgjöld ríkis og byggða aukizt aðeins lítillega umfram landsframleiðslu. Auknar íjárveitingar til menntamála eftir 1960 héldust í hendur við róttækar skipulags- breytingar svo að til að mynda rannsóknir og þróunarstarf efldust einnig til muna með tímanum. Þessi umskipti-ásamt tvö- földun ríkisútgjalda tíl almannatrygginga og velferðarmála (og einnig til landbúnað- armála!) um svipað leytí-voru tjármögnuð með því að taka sjávarútveginn af beinu ríkisframfæri, enda voru ríkisútgjöld til út- vegsmála skorin niður úr 43% af heildarút- gjöldum ríkisins 1959 í 3% 1961.* Þessum breytingum fylgdi þó ekki sýnilegur áhugi, hvorki af hálfu almennings né yfirvalda, á að hlúa að einkaframtaki og markaðslausn- Þessi nánast óvelkomni innflutning- ur á verkþekkingu reyndist þjóðinni, þegar upp var staðið, trúlega meira virði en allur stríðsgróðinn. Útgjöld ríkisins til menntamála hafa aukist um 150% umfram landsfram- leiðsu síðan í stríðslok 1945. Máttur frjálsra millilandaviðskipta er ekki bundinn við vörur, þjónustu, fólk og fé. Fyrirtæki geta leitað réttar síns fyrir Eftirlitsstofnun EFTA og EFTA-dómstólnum. 6 Q//Y/afmæli um í menntamálum. Eigi að síður var með þessu átaki lagður grunnur að nýrri fram- sókn fræða og vísinda á Islandi, sem ekki sér enn íýrir endann á. Þetta varðar verzl- unarsöguna, því að meiri og betri menntun og rannsóknir eru ávísun á aukin viðskiptí við umheiminn og öfugt. VAXTAFRELSIÐ 0G FJÁRMÁLABYLTINGIN Verðbólguhrinan á 8. og 9. áratugnum varð til þess að stjórnvöld sannfærðust loksins um nauðsyn þess að sleppa hend- inni af vaxtaákvörðunum viðskiptabank- anna. Vextír voru gefnir frjálsir 1986. Þetta varð til þess að raunvextir og almenn verð- trygging komust á svo að Islendingar hafa átt þess kost æ síðan að ávaxta sparifé sitt með eðlilegum hætti. Með þessu var að miklu leytí tekið fyrir möguleika stjórn- málamanna á að hleypa verðbólgunni aftur upp með gamla laginu tíl að flytja fé frá spariíjáreigendum tii vel séðra skuldara og ýmissa útvalinna óreiðumanna. Þá var um leið lagður grunnur undir erlend viðskiptí með innlend verðbréf. Hagur af frjálsum viðskiptum er ekki bundinn við vörur og þjónustu því að frjáls ijármagnsviðskiptí geta einnig skilað drjúgri búbót, þótt þau geti einnig leitt til sveillugangs á gjaldeyr- ismörkuðum, einkum í smáríkjum. Nokkru áður en vextirnir voru gefnir frjálsir gerðist annað sem átti eftir að ger- breyta landslaginu á fjármálamarkaði. Ný fjánnálafyriilæki, þar á meðal Fjárfesting- arfélagið og Kaupþing, hófu göngu sína á íýrri hluta 9. áratugarins og miðluðu lánsfé til einstaklinga og lýrirtækja sem áttu ekki aðgang að ríkisbönkum og sjóðum. Þessi uppreisn gegn ríkisbankakerfinu áttí ef- laust nokkurn þátt í því að vaxtafirelsið fékkt. Nýju einkaflármálafýrirtækin riðu á vaðið með hverja nýjungina á fætur annarri, öðrum þræði í óþökk ríkisvaldsins og bankanna. Þau byggðu til dæmis upp öíluga hlutabréfasjóði og hafa haldið þessu frumkvæði æ síðan, enda þótt bankar og sparisjóðir hafi smám saman hafið svipaða starfsemi á eigin vegum. Þannig hefur fólkið í landinu öðlazt kost á beinni, virkri þátttöku í atvinnulífinu síðustu ár og þá um leið betri skilning á samhenginu milli góðr- ar afkomu fyrirtækja og góðra lífskjara um landið. EES-SAMNINGURINN Byltíngin á ljármálamarkaði var síðan innsigluð með aðild Islands að samningn- Þetta er ekki prentvilla. Sjá Hagskinnu, bls. 759. 83
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108

x

Frjáls verslun

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Frjáls verslun
https://timarit.is/publication/282

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.