Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1960, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
641
Grallaranum er prentað talsvert
a£ latínustjng, og segist Guðbrand-
ur biskup gera það til þess „að
latínusöngurinn leggist ekki með
öllu fyrir óðal og falli niður“. En
í VI. útgáfu af Grallaranum, Skál-
holti 1691, er aftur lítið um latínu-
söng og færir Þórður biskup Þor-
láksson það til sanns vegar í for-
málanum á þessa leið: „Latínu-
söngur er í þessum Grallara und-
an felldur, nema á stórhátíðum, og
er sá latínski söngur óvíða brúk-
aður hér í landi, fyrir utan dóm-
kirkjur báðar, hvar flestir skilja
latínska tungu, og því sýndist mér
ekki öldungis að aftaka þann
latínusöng, svo nokkur greinar-
munur gerðist milli stórhátíða og
annara helgra daga“.
Aftan við þessa VI. útgáfu
Grallarans er: „APPENDIX sem
er stutt undirvísun um einfaldan
söng fyrir þá sem lítið eður ekk-
ert þar út í lært hafa, en girnast
þó grundvöllinn að vita og sig
framar að iðka“. Appendix þessi
er 7 blaðsíður. Hann er eftir Þórð
biskup Þorláksson, og má heita
fyrsta söngfræði, sem prentuð
hefir verið á íslenzka tungu, því
hér er kennt að þekkja nótur og
drepið á hvernig á að syngja eftir
þeim. Hér er getið um tónstiga,
linan og harðan söng (dúr og
moll) o. s. frv. en mjög fljótt farið
yfir sögu. Þessi appendix er síð-
an prentaður orðréttur aftan við
allar útgáfur Grallarans síðan
(13 útgáfur, hin seinasta prentuð
á Hólum 1779), og var sú eina
söngfræði, sem íslendingar höfðu
við að styðjast í hálfa aðra öld.
Eftir Grallara-söngfræðinni var
söngur kenndur í Hólaskóla og
Skálholtsskóla. Það hefir að öllum
líkindum aðeins verið sálmasöng-
ur og mestmegnis útlendur sálma-
söngur. Lög þau, sem hafa verið
kennd, hafa sjálfsagt aðeins ver-
ið lög þau, sem eru í Grallaran-
um sjálfum, en þau munu flest
vera útlend. Nú hefir Pétur Guð-
jónsson það fyrir satt, að söngur
.sá, er kenndur var í skólunum,
hafi verið fólginn í því, að læra
Grallarasönginn „eins og lögin
höfðu verið sungin mann fram af
manni um langa ævi“. Afleiðingin
af þessu var, að menn týndu nið-
ur að læra Grallarasönginn eftir
nótunum. Þeir, sem voru ungir
og uppvaxandi, höfðu lögin eins
og eldri mennirnir höfðu þau, en
nú kunnu þeir þau ekki rétt. Lög-
in afbökuðust altaf meir og meir.
í Reykjavíkurskóla eldri og Bessa-
staðaskóla, var ekki einu sinni
borið við að kenna söng.
Einna bezt grein um sönginn er
í Norðanfara og er þetta kafli úr
henni: „Lagamjmdir þessar (sálma
lögin eins og þau voru sungin)
eru reyndar nokkurs konar lag-
leysur, með óteljandi dillanda og
hringlanda og upp og niður,
stundum nærri því sitt lag í
hverju versi í sama sálmi, og víst
sjaldgæft að sami söngmaður
syngi sama lagið ætíð eins, held-
ur hefir söngur þessi í sér það
frjálsræði, að það má þá og þá
bregða sér á leik, þar og þar,
upp eða niður úr, stundum svona,
stundum hins vegar, rétt eins og
andinn inngefur í það og það
skifti, en sá andi er ýmist andi
heimskunnar, vanþekkingarinnar
eða tilgerðarinnar, en ávalt andi
smekkleysisins. Af því lögin eru
svona laus og hringlandi þá flýtur
af því, að hver leikur sér í lög-
unum upp á sinn hátt, eftir því
sem hans eigin andi gefur hon-
um inn, svo að þegar sumir leika
sér uppeftir, þá leika aðrir sér