Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1960, Blaðsíða 8

644
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS

uprunalegu Indverja. Vera má, að
áhrif Sumera hafi borizt austur 1
Indusdal frá Mesopotamíu. En
þetta er allt svo óljóst, að ekki
verður úr því skorið.
En hvað sem um það er, þá er
hitt nú víst, að fyrir '6000 árum
höfðu þeir sezt að í landinu milli
Efrat og Tigris, þar sem þeir köll-
uðu Sumer og Akkad, en það var
frá botni Persaflóa og um 300 km.
upp með fljótunum. En þess ber
að geta, að þá náði Persaflói um
240 km. lengra inn í landið held-
ur en hann nær nú. Menningu
sína hafa Sumerar flutt með sér
þangað, svo að þeir hafa verið
menningarþjóð löngu fyr, hvar
svo sem þeir hafa átt heima
Vegna hins mikla uppblásturs á
þessu svæði, hefir ekki reynzt
unnt að rekja sögu þeirra eftir
gömlum minjum. Menn vita held-
ur ekki hvort þarna hefir verið
byggð áður en þeir komu, eða
hvort þeir hafa komið að óbyggðu
landi og numið það. Ýmislegt
virðist þó benda til þess að landið
hafi verið ónumið, er þeir komu
þar. Þarna voru miklir mýraflóar
og í elztu heimildum Sumera er
getið um það, að þeir hafi haft
ærið starf við að ræsa fram, gera
áveitur og hlaða stíflugarða til
þess að hemja fljótin, þegar vöxt-
ur kom í þau. En þarna urðu oft
hinir ógurlegustu vatnavextir,
árnar flæddu yfir láglendið og
sópuðu flóðin með sér öllu er fyr-
ir varð. Það er því athyglisvert,
að sagan um Syndaflóðið er frá
Sumerum komin.
Sumerar höfðu sína eigin letur-
gerð er þeir komu til Mesopotam-
íu og „bókfestu“ allt er þeim þótti
mestu varða. Um bókmenntir var
þó ekki að ræða, því að hentugt
efni til bókagerðar höfðu þeir
ekki. Þeir skráðu allt á votan leii
með kvisti og þurkuðu síðan leir-
töflurnar svo að þær urðu sem
steinn. Og þannig hafa þær
geymzt fram á þennan dag og
veitt mönnum mikinn fróðleik
um þessa fornu menningarþjóð. Á
þessar leirtöflur eru skráð lög
þeirra, hin elztu í heimi, kaup-
samningar, reikningar og ýmislegt
fleira.
Hjá Sumerum voru þrjár aðal-
stéttir. Yfirstéttin nefndist
„amelu“ og í henni voru allir
æðstu menn þjóðfélagsins, her-
mennirnir og prestarnir. í milli-
stéttinni voru frjálsir menn, svo
sem kaupmenn, bændur og iðnað-
armenn. En í lægstu stéttinni
voru þrælar, annaðhvort ánauð-
ugir frá barnæsku, eða þá að þeir
höfðu verið herteknir og þjáðir.
Milli þessara stétta var staðfest
regindjúp, samkvæmt lögum.
Menn í æðstu stétt áttu margfald-
an rétt á við aðra, og millistéttar-
menn áttu margfaldan rétt á við
þrælana. Það er líklegt að þessi
stéttaskifting hafi skapazt vegna
þess, að Sumerar voru mikil hern-
aðarþjóð og langt á undan öðrum
þjóðum í allri hermennsku.
Þeir hafa sezt að í landinu
hingað og þangað, þar sem auð-
veldast var að rækta bað. Og a
þessum stöðum rís svo upp fyrsta
byggðin hefir verið nokkur lág-
ech, sem er neðarlega hjá Efrat,
hafa menn komizt að því að fvrsta
byggðin hefir verið nokkur nág-
reist bændabýli í tveimur röðum
og gata á milli þeirra. Þannig
hefir það verið víðast hvar. En
eftir því sem ræktunin eykst og
mönnum vex fiskur um hrygg,
verður þarna breyting á. Og
1000—2000 árum seinna er þarna
komin víggirt borg með muster-
um og stórbyggingum og tugum
þúsunda íbúa.
Fyrst í stað er hver staður eins
og nokkurs konar ríki í ríkinu, en
er fram líða stundir, fer að verða
reipdráttur um það hver staður-
inn eigi að ráða mestu. Og svo
skiptist þetta á, að staðirnir fara
með völd í landinu, Kish, Erech,
Ur, Isin o. s. frv. eftir því sem
sagnir herma. Seinast varð Sar-
gon í Akkad yfirkonungur allra
Sumera og ganga sögur af frægð
hans. En hver borg var þó sjálf-
stæð og réði yfir nálægum sveit-
um. Þetta var nauðsynlegt vegna
áveitanna, því að halda þurfti
þeim við og auka þær. Undirkon-
ungur var í hverri borg og nefnd-
ist hann ,issakku“. Átti hann og
embættismenn hans að sjá um, að
áveiturnar á hverjum stað gengi
ekki úr sér. Má sjá á leiftöflum
hve nákvæmlega þessa hefir verið
gætt, og vakandi eftirlit haft með
öllum landspildum og þörfum
þeirra. Allt hefir verið skrásett,
leigumálar, sölur og eigendaskifti.
Sá, sem hirti illa um land sitt, eða
vanrækti að leggja fram sinn
skerf til áveitanna, gat átt a
hættu að sæta stórsektum, jafnvel
að landið væri tekið af honum og
hann hnepptur í þrældóm, ef
miklar sakir voru.
Um trúarbrögðin er það að
segja, að hver borg átti sinn guð.
Hof hans, sem kallað var „gal“
eða stóra húsið, var miðstöð alls
menningarlífs í hverri borg. Höf-
uðgyðjan hét Innina og var hof
hennar í Erech. í rústum þess
hafa fundizt hinar elztu áletranir
nú nýlega. En-lil hét guð sá er
upphaflega réði fyrir vindum og
straumum, en síðar fyrir þurlend-
inu. Hof hans var í Nippur um
miðbik ríkisins. Einn af helztu
guðum Sumera var Ea og réði
fyrir vötnum; hann var spekinnar
guð og höfundur galdra og fjöl-
kyngi. Hof hans var í Eridu, sem
var elzta borgin og stóð við botn
Persaflóa. Sonur hans hét Marduk
i.