Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1961, Page 35

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
gildaskálinn hafði ekki sama að-
dráttarafl og stiftamtmannsgarð-
ur. Nú urðu undirtektir svo dauf-
ar, að rétt fyrir jólin tilkynntu
frúrnar, að þessu yrði frestað
fram í febrúar og þá snúið upp í
„tombola". Þetta var skýrt þannig:
„Mismunurinn er ekki annar en
sá, að þá er ekkert selt af hinum
gefnu gripum, heldur er varpað
hlutkesti um hvern grip og jafn-
mörg hlutkesti seld sem gripirnir
eru margir“. Annars var fyrir-
komulag allt sem áður. Upp úr
þessari „tombola11 höfðust 190 rdl.
sem úthlutað var meðal fátækl-
inga.
Næsta ár (1861) gáfust frúrnar
upp, en þá tóku sig saman kaup-
mennirnir E. Siemsen, Tærgesen
og Wulff og efndu til „tombola“
fyrir jólin. Ágóðinn af henni varð
119 rdl., sem var útbýtt meðal 36
ekkna og þurfandi hjóna.
Þá voru sýningar á „Gleðileik-
um“ í gildaskálanum á milli jóla
og nýárs og síðan fram í febrúar.
Eitt kvöldið var leikið til styrktar
fátækum í bænum og vel til vand-
að. „Var þar hafður dálítill inn-
gangsleikur, er hlýddi upp á til-
ganginn, eigi ósnotur, og prýði-
lega leikinn af Eiríki Magnússyni
cand theol. og konu hans (Sigríði)
engu síður“. En þetta kvöld var
aðsókn langlélegust og varð ágóð-
inn ekki nema 39 rdl. Það þótti
leikendum of lítið, svo að þeir
keyptu smámuni fyrir þetta fé og
efndu til hlutaveltu í gildaskálan-
um 16. febrúar (1862) og sýndu
þar jafnframt kafla úr 2—3 leik-
um. Með þessu móti náðist jafn
mikið fé og kaupmenn höfðu feng-
ið á sinni tombólu.
Þetta er sagan um það hvernig
hófst hér í bæ almenn fjáröflun
handa fátæklingum, undanfari
Vetrarhjálparinnar, sem nú er.
Fjáröflunin var hafin með hluta-
veltum, sem þá voru alger nýung
hér, Seinna var farið að nota
hlutaveltur til fjáröflunar í alls-
konar tilgangi, og um eitt skeið
voru þær orðnar svo mikil plága
á bænum, að þær voru bannaðar
um hríð.
Leiksýningar.
Árið 1854 var fyrst farið að selja
aðgang að leiksýningum hér í bæ.
Áður höfðu skólapiltar leikið ó-
keypis fyrir fólkið. En nú var
byrjað að leika í gildaskálanum
(Klúbbnum) og leikendur voru
konur og prestaskólamenn. Fólk
skemmtí sér alveg prýðilega við
þetta, en þó þótti það hneiksli, að
prestaefni og stúlkur skyldi fara
upp á leiksvið. Kvað svo ramt að
þessu, að næstu ár fellu opinberar
leiksýningar niður, og er þær hóf-
ust að nýu, þá var engin stúlka
með, heldur fóru karlmenn með
hlutverk kvennanna. Og það var
ekki fyr en 1861 að konur hættu
sér upp á leiksviðið að nýu.
Þetta voru kallaðir „Gleðileik-
ar á gildaskálanum“, enda voru
aðallega sýndir gamanleikar, og
ýmist leikið á dönsku eða ís-
lenzku. Finnist mönnum það skrít-
ið nú, að íslenzkir leikendur skyldi
leika á dönsku, þá er því til að
svara að danskan átti hér enn
mikil ítök. Henni hafði t. d. ekki
verið útrýmt í bæarstjórninni fyr
en 1856.
Jafnhliða leiksýningum voru
skrautsýningar á ýmsum atriðum
úr fornsögunum „af mestu snilld
útbúnar eftir Sigurð málara Guð-
mundsson". Einu sinni las Helgi
E. Helgasen skólastjóri formála að
gleðileikunum; var hann í ljóðum
og hafði Jón A. Hjaltalín orkt.
„Þá var nýmæli, að þegar var á
enda sjálfur leikurinn á nýárs-
kvöld (1862), gekk tjaldið upp
aftur og hófst nýársósk til íslend-
UPPGÖTVUN mín á eðli j
draumlífsins er náttúrufrœði- j
legs eölis, og segi eg það ó- |
hrceddur fyrir, að hún mun i
reynast þýðingarmeiri fyrir !
framtíð mannkynsins en nokk- J
ur uppgötvun í náttúrufræöi !
áður. Með henni er björtu Ijósi j
vísindanna brugðiö yfir svo j
margt og svo mikið, sem menn j
hafa ekki skiliö áður, og jafn- .
vel talið víst, aö aldrei mundi !
vitaö verða.------ !
Skilningur á eðli draumlífs- !
ins sýnir oss, svo að ekki verð- j
ur um villst, hvernig stefnt er j
til sambands milli lífsins á hin- j
um ýmsu jarðstjörnum al- !
heimsins, og ennfremur, að þaö !
samband er hér á jörðu mjög j
ófullkomiö ennþá, og jafnvel til j
slíkra staða sem ekki œtti að j
vera, illra staða. Og eru aö i
slíku einkum mikil brögð á t
styrjaldartimum; þá flœðá yfir j
jöröu vora hin illu áhrif frá !
myrkheimum bundinsnúinna !
framlífsjarða. j
(Dr. Helgi Pjeturss) j
inga í ljóðum; kom fyrst Ægir,
guð hafsins, fram á leiksviðið í
sefgrænni skikkju, með þarakór-
ónu á höfði og mikinn þaraþöngul
í hendi. Þá kom litlu síðar fram
Njörður í Nóatúnum, einn af Ás-
um, guð árgæzlu og jarðargróða,
búinn sem sögur fara af um Æsi.
En síðast kom Norðri, hrímþurs-
inn eða Kári, er mestu ræður um
norðurheimskaut og illviðrunum,
vetrarhörkunum með frostum og
fannalögum er norðanveðrum
fylgja; hann var hulinn drifhvít-
um blæum frá hvirfli til ilja sera