Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1986, Síða 9

hafi máls míns.
Um þennan atburð orti Sigurður Péturs-
son vísu, sem stendur í einum mansöngnum
fyrir Stellurímum og alkunn er orðin:
Steins var kundar konst ótrauð
og kraftaverk við ýta,
bóginn þann af svörtum sauð
setti á þann hinn hvíta.
Þegar ærin var orðin jafngóð fór Jón
heim að Hólum og tók til lækninga sinna;
þóttu þær undraverðar og gáfust mörgum
mjög vel. Þá bjó bóndi nokkur að Miklabæ
í Oslandshlíð ekki meir en miðaldra og í röð
betri bænda. Hann var sullaveikur eða mein-
lætafullur eins og þá var kallað. Bóndi kom
eitt sinn heim að Hólum seint um sumarið,
hitti Jón Steinsson, tjáði honum frá van-
heilsu sinni og bað hann ásjár. Jón tók því
vel og tók manninn með sér á afvikinn stað.
Þar skoðaði hann bónda nákvæmlega og
sagði að sýki hans væri erfið viðfangs. Samt
fékk hann bónda meðul, sem hann sagði
honum að nota í hálfan mánuð og láta sig
vita hvort nokkur breyting yrði á sjúkleika
hans við þau. En ekki virtust þau koma að
gagni. Fékk bóndi þá enn önnur lyf hjá
Jóni og virtust meinlætin réna nokkuð við
þau, en er leið fram á vetur þróaðist krank-
leikinn að nýju, og tjáði bóndi Jóni nú
hvemig komið væri. Jón sagði, að sig hefði
lengi grunað, að meinlæti hans myndu erfið
viðfangs; sagði hann bónda, að hann yrði
að fara lyfjalaus heim að þessu sinni, en
kvaðst ætla að koma út að Miklabæ ein-
hvem tíma í vetur og tala betur við hann.
Bóndi fór nú heim til sín og leið nú og
beið þangað til seint á góu. Þá fór Jón
Steinsson einn góðan veðurdag út að
Miklabæ og Ólafur bryti með honum. Bóndi
tók þeim mætavel og bauð til baðstofu. Að
nokkrum tíma liðnum læsti Jón baðstofuhús-
inu og fór að tala við bónda. Hann kvaðst
nú vera kominn til að bjóða honum tvo
kosti. Annar væri sá, að hann hætti við
allar lækningatilraunir við hann, en hinn,
að hann skæri hann upp, og væri það þó
ábyrgðarlaust af sinni hendi, hvort hann
héldi lífí eðaekki. Kaus bóndi seinni kostinn.
Jón bjó bónda nú rúm á miðju gólfi, þar
sem alls staðar mátti ganga í kringum, lét
hann síðan leggjast niður, bar lyf að vitum
hans og batt um litlafingur hans. Nú leið
nokkur stund. Maðurinn tók að fölna og
varð hvítur sem nár. Þá kveikti Jón ljós,
fékk Óiafi það og skipaði honum stranglega
fyrir, hvemig hann ætti að halda því, en
hann átti að halda því svo nærri líkama
bónda, að það veitti honum yl.
Jón tók nú upp tæki sín og risti bónda á
kviðinn, en ekki samt lífhimnuna. Því næst
tók hann silfurskeið og eitthvert glerílát.
Hann hafði líka stóra kollu við höndina og
jós úr bónda svo miklu vatni að undrum
sætti. Þegar því var lokið, saumaði Jón
kviðinn saman aftur, leysti utan af fingri
hans og bar eitthvert lyf að vitum hans; fór
þá að færast blóð í andlit bónda, þangað
til hann leit upp. Að því búnu hagræddi Jón
bónda sem bezt hann kunni og opnaði bað-
stofuhúsið. Eftir þetta var hann þrjá sólar-
hringa á Miklabæ á meðan bóndi var að
hressast; komst hann vonum framar á fæt-
ur og því næst til fullrar heilsu, og kenndi
hann aldrei sullaveiki eftir þetta.
Svo var háttað til á Miklabæ, að þar var
unglingsstúlka um fermingu greind og eftir-
tektarsöm. Hana langaði að vita, hvað Jón
gerði við manninn; klifraði hún því af götu-
palli, sem var annars vegar í borðstofunni
upp á skammbita, og þaðan gat hún séð
og heyrt hvað gerðist í baðstofuhúsinu.
Eftir stúlku þessari er sagan höfð. Hún óx
upp, fór út í Fljót og hafðist þar við mest-
alla ævi sína og varð meir en áttræð.
Það mun hafa verið sumarið 1718 að Jón
átti kappræðuna við Benedikt Bekk. Þegar
honum þótti torvelt að sigra Benedikt,
mælti hann: „Þú verður ekki jafnstæltur,
Benedikt, þegar selurinn er að rífa þig.“
En Benedikt svaraði: „Ekki mun ég þó
drepa mig sjálfur.“ Hvort tveggja rættist.
Eftir að Jón kom úr siglingu, komst hann
í kynni við stúlku eina, er Þórunn hét Ólafs-
dóttir, af ætt Bjarna Jónssonar á Skarðsá.
Hann eignaðist dóttur með Þórunni og vildi
síðan kvænast henni, en foreldrar hans voru
því mótfallnir fyrir mannvirðingarsakir,
einkum móðir hans. Jóni féll illa að fá ekki
að njóta stúlku sinnar, og 4. febrúar 1719
tók hann inn eitur, að sagt er, og sá sig
þó um hönd og bað um mjólk úr þrílitri kú,
sem hann vissi að var þar í fjósinu, svo
fljótt sem mögulegt væri, en fjóslyklarnir
fundust ekki fyr en seint og síðar meir.
Loksins kom þó mjólkin, en þá var svo af
Jóni dregið, að hann gat ekki neytt hennar,
og lét hann þar líf sitt. En það er af Bene-
dikt að segja, að hann drukknaði í Héraðs-
vötnum nokkru seinna, og var líkið nokkuð
rifið af sel, er það fannst.
Steinn biskup og frú Valgerður áttu, eins
og fyr er getið dætur tvær, Helgu og Jór-
unni. Þær giftust báðar, og er margt
stórmenni frá þeim komið, svo sem Geir
biskup Vídalín. Helga var hæglynd og spök,
eins og faðir hennar, en Jórunn sór sig í
móðurættina, var stórlynd, örorð og óstillt
í framgöngu. Meðan þær systur voru í föður-
garði, vandaði biskup oft um þetta við
Jórunni, en hún fór sínu fram; var hann
hræddur um, að hún myndi láta einhvem
skólapiltinn fífla sig, því hún var oft að
tuskast við þá. Aftur var hann óhræddur
um Helgu, því að hún var stillt stúlka og
frásneydd öllum solli.
Einu sinni dulbjó biskup sig, svo að eng-
inn þekkti hann. Hann gekk því næst til
Helgu dóttur sinnar, þar sem hún var ein
á afviknum stað, og bað hana að lofa sér
að sofa hjá henni. Hún færðist undan í
fyrstu, en biskup sótti málið þeim mun
fastara. Loks lét Helga til leiðast og spurði:
„Hvar eigum við þá að vera?“ Biskup svar-
aði engu og gekk á burt, en Helga stóð
forviða eftir. Hann hitti nú Jórunni og hafði
sömu tilmæli við hana, en hún varð æf við
og sló biskup utanundir og sagði: „Þú verð-
ur að fínna mig, áður en þú færð að sofa
hjá mér, karl minn.“ Biskup lét sem sér lit-
ist ekki á blikuna og fór burt. Skömmu
seinna gerði hann boð eftir Jórunni dóttur
sinni og bað hana að finna sig í svefnhúsi
sínu. Hún brá við skjótt, en þegar hún kom
til föður síns, sá hún að hann var blóðugur
í andliti. Henni varð bilt við, en biskup sagði
henni upp alla sögu. Jórunn bað föður sinn
mikillega fyrirgefningar á högginu, og kvað
biskup hana auðfengna. Eftir þetta vandaði
hann aldrei um, þótt Jórunn léki sér við
skólasveina.
Um það leyti, sem Jórunn var um ferm-
ingu, var fjósapiltur á Hólum, sem Stefán
hét Einarsson. Hann var ættaður úr Skaga-
fírði, en lítilla manna. Ekki var hann fríður
sýnum, en gáfaður ágætavel. Páskadags-
morgun einn gekk Stefán til lækjar, þegar
hann hafði mokað flórinn, til þess að þvo
sér. í sama mund gekk Jórunn biskups-
dóttir líka til lækjar út um bakdyr bæjarins.
Þegar hún gekk frá læknum, gekk Stefán
til lækjarins, og mættust þau. Stefán var
mykjugur um hendurnar, en Jórunn á rauð-
um skarlatsupphlut og í fannhvítri línskyrtu.
Stefán yrti á Jórunni og sagði: „Má ég nú
ekki klappa þér?“ Hún tók þessu snúðuglega
og sagði: „Því læturðu svona strákur?" „Því
læturðu svona Jórunn mín?“ svaraði Stefán..
„Ég verð þó maðurinn þinn!" Ekki ræddust
þau meira við í þetta skipti. Haustið eftir
var Stefán tekinn í skólann á Hólum og
gekk honum námið ágætlega, svo hann var
útskrifaður með bezta vitnisburði, þegar
tími var til kominn.
Um sama leyti giftist Jórunn Hannesi
Scheving sýslumanni, og tók hann Stefán
til skrifara. Hannes var hinn mesti ágætis-
maður, en lifði skamma stund. Hann dó 1.
maí 1726 og er mælt, að hann hafí sagt,
að Stefán mundi kvænast Jórunni eftir sinn
dag. Hannes sýslumaður bjó að Munkaþverá
og Jórunn eftir hann, og var Stefán fyrir
búi hjá henni svo árum skipti; fór þá svo,
að Jórunn varð þunguð af hans völdum.
Hún skrifaði föður sínum, sagði honum,
hvemig komið var, og bað hann að stuðla
að því að hún fengi að giftast Stefáni. For-
eldrum hennar þótti gjaforðið of lítilmótlegt
fyrir dóttur sína og dróst því, að biskup
svaraði bréfinu. Þegar Jórunn sá, hvað verða
vildi, lét hún söðla hest og reið sjálf vestur
að Hólum, þótt hún væri harðólétt; hitti hún
föður sinn og talaði svo um fyrir honum,
að hann lét það eftir, að hún ætti Stefán
og útvegaði henni uppreisn árið eftir. Síðan
voru þau gefin saman, og var Stefán prest-
ur að Munkaþverá 1730—1734. Árið 1738
fluttu þau hjónin búferlum að Laufási, og
var Stefán prestur þar og prófastur í 16 ár.
Það var einhverntíma á prófastsárum
séra Stefáns í Laufási, að hann messaði
sunnudag einn síðla vetrar, en dvöl varð á
messugjörðinni, því fólk kom ekki til kirkju;
var prestur þá að ræða við nokkra góða
bændur, er voru staddir þar í kór hjá hon-
um, um ýmislegt, en einkum lífsferil sinn;
varð prófasti þá vísa þessi af munni:
Man ég það, ég mokaði flór
með mjóum fingrabeinum;
er ég nú kominn innstur í kór
með öðrum dándisveinum.
Vísan átti vitanlega að lúta að því, er
séra Stefán var fjósamaður á Hólum í æsku
sinni, eins og ég gat hér að framan.
Séra Stefán þótti lærdómsmaður mikill.
Ilann dó árið 1754. Eftir lát hans flutti
Jórunn búferlum að Grund í Höfðahverfi
og bjó þar 21 ár. Hún andaðist 1775. Jór-
unn hafði marga kosti og mikla. Þau séra
Stefán áttu börn, er upp komust, og lifa
afkomendur þeirra enn í dag.
Anna Akhmatova
Jól í
Bézhetsk
Geir Kristjánsson þýddi úr rússnesku
Þar eru hvítar kirkjur — og dunandi glampandi ís,
þar blómstra nú augu sonar míns litla blá einsog kornblóm.
Yfír borginni gömlu skína rússneskar nætur alsettar demöntum,
og mánasigðin á himninum er þar gulari en nokkurt hunang.
Þar blása þurrir snjóbyljir utanaf sléttunum handanvið ána,
og menn fagna þar jólunum — glaðir einsog englarnir;
þá er allt prýtt í bestu stofunni,
kveikt á lömpunum hjá íkonunum,
og Hin helga bók liggur opin á eikarborðinu.
Þar hefur ókvalrátt minnið, svo naumt á allt nú,
opnað fyrir mér loftherbergi sín með djúpri hneigingu;
en ég gekk ekki inn, ég skellti aftur þessari hræðilegu hurð;
og borgin ómaði öll af glöðum jólabjöllum.
Anna Akhmatova (1889—1966) er mesta skáldkona Rússa. Einkasonur hennar sat í fangelsi á
stalinstímanum, og sjálf mátti hún þola ýmsar þrengingar. En siðustu æviárin naut hún þó al-
mennrar viðurkenningar í heimalandi sínu.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 24. DESEMBER 1986 9