Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1986, Page 37

og annar veraldlegur kveðskapur eftir Hallgrím
Pétursson, sem bendir til að hann hafí verið glaðlyndur og ekki
alltaf með hin alvarlegustu yrkisefni á vörunum
í leiðinda-bömin
hann Leppalúði kvað,
sagt er mér þú eigir eitt
og seldu mér það.
Mér er sagt hún litla Steinunn
hríni svo hátt,
hún banni henni móður sinni
svefninn um nátt.
Hún banni henni móður sinni
vinnu og værð,
oft er hún með ærsli
og ólæti kærð.
Svo kvað hann Lúði:
Hann Eyjólfur þinn
skapfellegur þykir mér hann
í skinnbelginn minn.
Skapfellegur þykir mér hann,
og skilur okkur eitt:
Syngur hann á saltarann,
og það er mér leitt.
Syngur hann á saltarann
og situr í kór.
Mér þykir hann Gvendur
mátulega stór.
Mér þykir hann Gvendur
mér haga best,
latur er hann að læra
og leikfullur mest.
Latur er hann að læra
og les heldur tregt,
stendur í honum stampurinn
og stamar heldur frekt.
Út af þessum orðum
ótti mér stóð. —
Öll á ég börnin,
athæfisgóð.
Öll á ég börnin
blíðlynd um sinn.
Kostulega les hann
litli Gvendur minn.
Ekki færðu að sinni
þitt erindi hér.
Hamaðist þá Lúði
og hljóp inn að mér.
Hamaðist hann Lúði
og hugðist mér að ná.
Eg var kominn í hökulinn
það hlífði mér þá.
Ég var kominn í hökulinn
og hýrði með mak.
Hann rasaði á hellunni
og hausinn niður rak.
Hann rann til á hellunni
um hálfa fimmtu spönn.
Ball hann í kórslá
svo brotnaði úr honum tönn.
Ball hann í kórslá
og beljandi upp stóð.
Ut hljóp hann úr kirkjunni
með ofsamik.il hjóð.
Út hljóp hann úr kirkjunni.
En ég fór þá heim.
Ekki vil ég gestinum
oftar mæta þeim.
í BAÐSTOFUNNI í HVALSNESI
Ég felli talsvert úr kvæðinu og margt
virðist vanta í það. Hér fáum við að líta inn
í baðstofu skáldsins í Hvalsnesi. Húsbóndinn
situr þar og er með gleðibragði, þegar hann
raular við bömin sín. Þau koma hér fram
í réttri aldursröð. Ef við hugsum okkur, að
þetta hafi verið 1647, væri Eyjólfur tíu ára,
Guðmundur sex—átta og Steinunn litla á
öðru ári.
Ekki leið á löngu, að sorgin vitjaði þessa
fátæka heimilis og tæki yngri bömin tvö
frá þeim Hallgrími og Guðríði. Eftirmæli
Hallgríms um Steinunni segja glögglega til
um það, hversu nærri hann tók sér þann
missi. v
Margt hafði Hallgrímur ort áður en hann
orti Passíusálmana, bæði í gamni og alvöru.
Hann hefur gert sér grein fyrir því, að lífið
er blandað blíðu og stríðu og er hvort tveggja
manninum nauðsynlegt. Skapbrigðamaður
hefur Hallgrímur verið og kemur það fram
í kveðskap hans.
Gamansemi hefur Hallgrímur átt fram-
undir það síðasta. Við sjáum honum bregða
fyrir á Alþingi í strákasolli og til eru gaman-
vísur eftir hann, kveðnar í Saurbæ. Eg held,
að mönnum sé gjarnt að hugsa sér Hallgrím
eldri en hann var. Ef hann hefur ort kvæð-
ið um Leppalúða um 1647, þá hefur hann
verið aðeins 33 ára. Guðríður hefur þá ver-
ið komin fast að fimmtugu. Hallgrímur kom
að Saurbæ 37 ára gamall og hann var ekki
nema 45 ára þegar hann lauk við að yrkja
Passíusálmana; þá virðist hann hafa verið
við góða heilsu. Hallgrímur gegndi prests-
verkum til 1669, en þá var heilsan mjög
farin að bila. [55 ára].
Of mikið hafa menn gert úr örbirgð
Hallgríms á Suðumesjum, fram til þess
hann fékk embætti. Fiskafli var góður þar
syðra á þeim árum. Hallgrímur átti líka
jafnan góða vini í flokki efnamanna, svo sem
Þorleif í Hvalsnesi, Grím Bergsson í
Njarðvík og ekki sízt Árna Gíslason á Ytra-
Hólmi á Akranesi.
Ekkert Sem Bendir Til
ÚLFÚÐAR Á HEIMILINU
í baðstofunni í Hvalsnesi, þegar prestur-
inn var að raula fyrir börn sín, hefur þar
einnig verið hún Guðríður Símonardóttir.
Sú kona hefur sætt miklu aðkasti fyrr og
síðar. Sannast að segja bendir ekkert til
þess að hún hafí verið illa skapi farin, frem-
ur það gagnstæða. Þó eru líkur til, að hún
hafí verið nokkuð skörp í tilsvörum stund-
um. Mikið þrek hefur þeirri konu verið
gefið, sem virðist hafa enst henni til þess
síðasta. Heimildir em fyrir því, að Hallgrím-
ur hefur unnið hversdagsleg störf, og fyrir
heimili sínu hefur hann unnið með erfiði
þar til hann fékk embætti. Á prestskapar-
árum sínum hefur hann ekki hlíft sér við
erfíði. Við höfum spurnir af honum við úti-
verk og við heyskap. En hann hefur stundum
farið að heiman vegna prestverka eða af
því honum var nauðsyn að finna menn að
máli. Og tíma hefur hann þurft til þeirra
ritverka, sem hann leysti af höndum. Því
hefur húsfreyja oft þurft að hafa á höndum
bústjórn úti og inni.
Hvergi er neitt að finna í orðum Hallgríms
í bundnu máli né óbundnu, sem bendir til
að úlfúð hafi verið milli þeirra hjóna. Það
má ráða af Leppalúðakvæði að oft hefur
sjófang verið til matar á prestssetrinu að
Hvalsnesi og það hefur jafnan þótt boðlegur
matur. Mestu skipti, að nóg væri til af því.
Bústofn þeirra þar hefur verið lítill. Saurbær
er allgóð bújörð, beit ágæt og slægjur all-
sæmilegar. Þó kallaði Hallgrímur jörðina
heyskaparlítinn stað. Skógur var þar til
mikilla nytja. Staðurinn átti eignir allmikl-
ar, sem gáfu af sér dijúgar tekjur. Þar í
Saurbæ virðist sem þau hafi búið við góðan
hag.
Glettni án Illkvittni
Ýmsar sagnir geta þess, að Hallgrímur
væri staddur á Þingvelli um þingtímann og
var þá gjarnan í gleðskap, stundum svo að
virðulegri mönnum þótti úr hófí keyra.
Hér er ein lítil saga til dæmis um glað-
lyndi Hallgríms. Honum hefur verið þing-
ferðin holl tilbreyting og er slíkt algengt
um skáld.
Hallgrímur var á gangi hjá tjaldi Daða
sýslumanns. Það hefur líklega verið Daði
sonur séra Jóns Jónssonar á Melum. Jón á
Melum var sonur Jóns Þorsteinssonar prests
og skálds frá Höfn í Melasveit. Hann drápu
Tyrkir í Vestmannaeyjum 1627. Vitað er,
að vinátta var milli Jóns á Melum og
Hallgríms.
Nú sem Hallgrímur gengur hjá tjaldi
sýslumanns, þá rekur hann óvart fót í
tjaldstag og kemur slinkur á tjaldið. Sýslu-
maður svaf þar inni og vaknaði við þetta
tilvik. Daði segir þá og heldur höstuglega:
Hver er þar?
Hallgrímur svarar: Sá sem víða var.
Daði segir: Hvað heitirðu?
Hallgrímur svarar: Minna gott veitirðu.
Nú mun sýslumaður hafa þekkt rödd
Hallgríms og orðalag. Segir þá Daði og nú
í mildari tón: Komdu inn!
Hallgrímur svarar: Ekki um sinn. Verið
þér sælir, Daði minn.
Nokkrar tækifærisvísur, eignaðar Hall-
grími, lýsa glettni hans og venjulega án
illkvittni.
Margt bendir til, að Hallgrímur hafi ver-
ið glaðlyndur og ekki vílsamur. Þungt gat
honum verið í hug stundum, en ekki þung-
lyndur til lengdar. Þegar mest blés á móti
hefur góð skapgerð orðið honum að liði, að
trúnni ógleymdri.
Svo hugstæð sem Hallgrími var trú og
guðfræði hefur hann ekki verið með þau
efni á vörunum allar stundir, um það vitna
ýmsar trúverðugar sagnir og gamankvæði
hans. Svo mælir Hallgrímur í rímnaman-
söng:
Eg er maður, mig kann því
mannlegt dæmi að henda.
Ef hugann særir harma stig
hófið standi í skorðum,
með skemmtun nærir sinnið sig,
sagði Cato forðum.
Hallgrímur Pétursson hefur ekki verið
beygður maður, þrátt fyrir ýmsa örðugleika.
Sveinbjörn Beinteinsson er bóndi og allsherjar-
goði á Draghálsi.

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 24. DESEMBER 1986
37