Lesbók Morgunblaðsins - 20.12.1993, Page 28

Krossinn í trú
og lífi krist-
inna manna
Fyrst á seinni hluta miðalda var farið að
mála krossinn raunsætt þannig, að myndim-
ar ítrekuðu þjáningu hins krossfesta. Yfir-
skrift þess háttar gæti verið hending sr.
Hallgríms í 40. Passíusálmi: „Svoddan allt
leiðstu fyrir mig.“ Stóra róðan í Hóladóm-
kirkju er af þeirri gerð.
Þessi gerð róðukross ítrekar þjáningu Jesú
og tjáir þar með samstöðu hans með þeim
sem þjást. Hún boðar, að sérhver einstakling-
ur megi vita sig í öruggri vernd Guðs sem
lítur til okkar í hinum krossfesta Drottni,
Jesú Rristi.
Guðfræði Krossins
Marteinn Lúther lagði áherslu á, að þján-
ing hins krossfesta Jesú væri þjáning Guðs
sjálfs fyrir okkur og með okkur. Að hans
mati er krossinn lykillinn til skilnings á krist-
inni trú: „Crux probat omnia,“ sagði hann,
„krossinn er mælikvarði alls.“ Og guðfræði
sína nefndi hann „guðfræði krossins."
Samkvæmt guðfræði krossins er leyndar-
dómur krossins leyndardómur sjálfs Guðs.
Þegar Guð opinberar sig, birtist hann ekki
í dýrð og hátign, heldur birtist hann hulinn,
í smæð, í andhverfu sinni. Barnið í jötunni
í Betlehem birti sjálfan Guð. Maðurinn þjáð-
ur, kvalinn á krossinum, birti Guð. I þján-
ingu Krists á krossinum þjáðist sjálfur Guð
og 1 dauða Rrists á krossinum, dó sjálfur Guð.
í samræmi við þessa áherslu Lúthers hlaut
krossinn miðlægan sess í guðfræði og trú-
rækni meðal lútherskra og eigum við Islend-
ingar sígilda mynd þeirrar áherslu í Passíu-
Krossinn er helsta tákn kristinna manna. Hann
er algengur á heimilum þeirra, margir ganga
með hann um háls sér og menn merkja sig
krossinum eða signa sig, jafnvel daglega. I
i augum kristinna manna er krossinn sigurtákn
Nokkur atriði í tilefni
sýningar á krossum, sem
opnuð var í Mokkakaffi
6. desember og stendur
enn. Fyrir sýningunni
stendur Hannes
Sigurðsson listfræðingur.
Eftir EINAR
SIGURBJÖRNSSON
sem tjáir von um líf sem aldrei deyr.
Að boða krossinn sem sigurtákn var upp-
haflega djarft tiltæki. Rross var pyndingar-
tæki meðal Rómverja fomaldar og krossfest-
ing andstyggileg dauðarefsing. Fyrir 2000
árum kveikti krosstáknið ógn og sviða í vit-
und fólks. Krossinn var viðbjóðslegt merki
og vakti ekki vonir, heldur ugg og ótta. f
Rómaveldi forðuðust menn að nefna kross
eða hafa mynd hans fyrir augum.
Meðal kristinna manna fékk krosstáknið
annað inntak. Það merkti ekki andstyggð en
tók þess í stað að merkja von. Ástæða þess
er dauði Jesú Krists á krossi.
Jesús var krossfestur og saklaus deyddur.
Á Golgata var ekki framið venjulegt réttar-
morð heldur deyddu menn þar sjálfan son
Guðs. Og úr því að sonur Guðs var deyddur,
hlýtur dauði hans að merkja lífgjöf okkar.
Krossinn tjáir, að Guð hefur búið mönnum
lausn. Þrá mannkyns eftir lífi því sem æðra
er, er bæn, bæn um miskunn, fyrirgefningu
og frið. Krossinn tjáir, að Guð hefur svarað
hrópi manna og búið þeim frið. Krossinn tjá-
ir, að Guð hefur lotið niður og tekið sér stöðu
meðal þeirra sem eru óttaslegnir, sjúkir, of-
sóttir og þjáðir.
Orð krossins er lausnarorð þeim sem sæta
kúgun og ógn. Um leið flytur orð krossins
dóm Guðs yfir sérhverju valdi sem gengur
fram með harðýðgi og grimmd.
f þeirri merkingu hefur krossinn frá önd-
verðu verið uppjstaðan í kristinni prédikun.
„Ég ásetti mér að vita ekkert á meðal yðar,
nema Jesú Krist og hann krossfestan,“ skrif-
ar Páll postuli til Korintumanna (1 Kor 2.2).
Til Galatamanna skrifar hann líka: „Það sé
fjarri mér að hrósa mér af öðru en krossi
Drottins vors Jesú Krists“ (G1 6.14). Elsta
samfellda efni guðspjallanna er píslarsagan
og trúarjátningamar fomu hlaupa gjaman
yfir lífshlaup Jesú og ítreka þess í stað dauða
hans: „Ég trúi á Jesú Krist, hans einkason,
Drottin vom, sem getinn er af heilögum
anda, fæddur af Maríu mey, píndur á dögum
Pontíusar Pílatusar, krossfestur, dáinn og
grafinn."
Spékrossinn
Fyrstu aldirnar í sögu sinni lifði kirkjan
við ofsóknir. Tákn sem menn notuðu við
guðsdýrkun sína voro því að mestu óbein
Innsigli Lúthers sem hann hannaði sjálfur og gaf því guðfræðilega
skýringu: Innst er kross sem minnir okkur á, að Kristur vill fyrir
trúna eiga bústað í hjarta okkar. Krossinn á að vera svartur, því
að það er dauði Krists á krossi sem frelsar okkur og Kristur vill
deyða í okkur allt sem er syndugt og saurugt. Hjartað er rautt, því
að það hreinsast fyrir blóð Krists. Utan um hjartað hverfist hvít
rós, því að Kristur hreinsar okkur og skrýðir okkur dýrð og Ijóma
himinsins. Himinbláminn utan um rósina merkir, að Kristur hefur
búið okkur sæti á himinhæðum. Og yst er gylltur hringur, sem
merkir eilífa dýrð Guðs, sem við munum reyna og sjá.
um hefur hann verið T-laga eða í laginu eins
og rómverskur kross (sbr. myndina af Alex-
amenos). í sögunni urðu til mismunandi
krosstákn og tjá þau hvert með sínu móti
merkingu dauða Jesú. Eins tóku kristnir
menn gjama í þjónustu sína tákn sem höfðu
verið notuð áður og gátu virst hafa einhvers
konar kross að uppistöðu. Það var gert í því
skyni að árétta alþjóðlega þýðingu Krists.
Ef kross er sýndur með líkama Krists á,
nefnist hann róðukross, en róða merkir
mynd. Krossfestingarmyndir vom lengi
framan af ekki náttúrlegar, heldur leituðust
menn fremur við að túlka merkingu kross-
dauða Krists á táknmáli, þar sem fram kem-
ur, að hinn krossfesti er um leið hinn upp-
risni Drottinn. Á elstu róðukrossunum hang-
ir Kristur oft uppréttur og án þess að bera
merki þjáningar. Þannig tjáir krossinn þann
sigur sem dauði Krists er eða lítur á kross-
festingu og upprisu Jesú sem einn atburð.
Hallgrímur tjáir þessa sigurmynd með hend-
ingunni:
Því Drottins Jesú dauði á kross
dauðann sigraði fyrir oss,
afl hans og brodd nam brjóta. (Passíusálmur 46.9)
tákn, því að það gat verið of hættulegt að
nota myndir sem höfðu beinar skírskotanir.
Krossinn hefur beina skírskotun og því er
fátt um krosstákn frá dögum fomkirkjunnar.
Það var velþekkt staðreynd, að kristnir
menn tilbáðu hinn krossfesta og upprisna
og af þeim sökum urðu þeir oft fyrir háði
vegna trúar sinnar. Þeir vom nefndir kross-
dýrkendur og háðsglósur vom samdar um
hinn krossfesta frelsara og Drottin. Elsta
krossfestingarmynd sem til er, er einmitt
skrípamynd. Hún var meðal veggjakrots sem
fannst einu sinni, þegar grafið var niður á
fomar herbúðir suður í Róm. Myndin sýnir
krossfestan mann með asnahaus. Frammi
fyrir krossinum stendur maður og undir
stendur textinn: „Alexamenos tilbiður Guð
sinn.“
Um daga Konstantínusar keisara eða á
öndverðri 4. öld máttu kristnir menn koma
úr felum og þar með varð æ algengara að
sjá krosstáknið túlkað á myndrænan hátt.
Konstantínus afnam krossfestingu sem
dauðarefsingu í Rómaveldi, svo að krossinn
varð smám saman tengdur Kristi einum.
Róðukross
Það era engar beinar heimfidir til um það,
hvemig upphaflegi krossinn leit út. Að hkind-
Háðungarkross - fannst krassaður á vegg íhúsi á Palat-
ínhæða íRómaborg. Undir myndinni stendur: Alexamen-
os tilbiður Guð.