Lesbók Morgunblaðsins - 20.12.1993, Blaðsíða 35

Forna bæjarstæðið á BragðavöIIum í
Hamarsfirði, þar sem fundist hafa tveir
rómverskir peningar. Girðingin liggur
um bæjarstæðið, sem eytt er af upp-
blæstri.
Fom rómversk koparmynt var lengi not-
uð sem smámynt eftir fall rómverska ríkis-
ins, t.d. í Frakklandi fram á 18. öld. Hún
var einnig notuð ásamt tyrkneskum pening-
um í Alsír enn um miðja 19. öld, og gæti
nú einhverjum dottið í hug, að Alsírbúar
þeir, sem rændu í Vestmannaeyjum 1627,
kynnu að hafa haft slíka peninga í fórum
sínum.
Merkileg þótti mér saga, sem Gad Raus-
ing fomleifafræðingur og iðjuhöldur sagði
mér 20. sept. 1990, er hinir fomu rómversku
peningar bámst í tal með okkur. Hann var
einu sinni staddur í einhverju arabalandi, í
Alsfr eða Marokkó minnir mig, og keypti
þar hluti á útimarkaði. Hann greiddi fyiir
hlutinn og fékk gefið til baka í smápening-
um, sem hann stakk í vasa sinn. Næst þeg-
ar hann setti höndina í vasann og tók upp
peningana fundust honum þeir óvenjusmáfr
og skoðaði þá nánar. Kom þá í ljós, að þetta
vom fornir rómverskir koparpeningar. Pen-
ingamir vom ekki mikið slitnir og kvaðst
Rausing hafa þá skýringu, að einhver hefði
fundið þessa peninga í sjóði og kaupmaður-
inn, sem lét hann hafa þá, hefði séð að þarna
væri gott tækifæri til að koma út gömlum,
verðlausum peningum sem skiptimynt á
hrekklausan útlending, sem þekkti ekki vel
til peningamyntar í landinu.
Eg held helzt, að þessir fornu rómversku
peningar, sem verið hafa að finnast á ís-
landi við og við á þessari öld, segi afar lítið
um upphaf byggðar í landinu, hvorki um
hugsanlega komu Rómverja hingað né um
það, að Papar hafi komið með þá. Um Pap-
ana hér hafa menn engar frásagnir aðrar
en frá Ara fróða, sem menn bera ekki brigð-
ur á, þótt hins vegar hafi ekkert það fund-
izt af fornleifum, sem telja megi tengt þeim.
Frásagnir hinna fornu erlendu höfunda um
siglingar hingað norður í höf um miðbik
jámaldar eru mjög lausar í reipunum og
erfitt að henda reiður á þeim. Myndi þó
margur fornleifafræðingm-inn vilja getað
hampað einhverjum fomleifum sem söimun-
argögnum um vem Papa hér á landi, en
flestir fræðimenn em varfærnir með fullyrð-
ingar. Landið Thule, þar sem svo bjart var
um nætur að menn gátu tínt lús af skyrtu
sinni í næturbirtunni, þar sem sjórinn fraus
eða þar sem menn sáu eldgos, allt er þetta
svo óljóst í frásögnum, að það rennur úr
greipum manns.
Mér þykir rétt að taka hér upp orð Ingu
Seming fomleifafræðings í umfjöllun sinni
um koparpeningana rómversku úr Dölunum
í Svíþjóð, sem allir em lausafundir. Hún
segir: „Það verður að gæta mikillar var-
færni við að meta vísindalegt gildi lausfund-
inna rómverskra koparpeninga. Þeir hafa
oft lent í jörðunni löngu eftir að þeir vom
slegnir. Ferðamenn, sem komið hafa með
þá frá Ítalíu sem minjagripi, kunna að hafa
týnt þeim á síðari öldum, þannig stendur
líklegast á Husby-peningnum, sem fannst
heima við prestsetrið. Falu-peningurinn er
skv. áreiðanlegum heimildum fundinn undir
neðsta gjalllaginu norðvestan við Koparvog-
ina og gæti vel hafa týnzt fyrir daga kop-
arnámunnar...“
Hér er að vísu fjallað um sænskar aðstæð-
ur, en ábendingamar eiga ekki síður við
hér á landi.
Sé að lokum dregið saman það, sem róm-
versku koparpeningarnir segja um menn-
ingar- og þyggðarsögu Islands, sýnist mér
það í fáum orðum vera þetta:
Peningamir frá Bragðavöllum virðast
næsta örugglega fundnir í rústum land-
námsbæjar. Þeir munu því komnir á þann
stað á landnámsöld, líklegast 10. öld, en
hvemig þeir era komnir til Islands er næsta
óljóst og verða allar skýringar á því getgát-
ur einar.
Peningurinn frá Hvaldal er lausafundur
án nokkurra tengsla við mannavistir af
neinu tagi og ekki vitað um neinar byggð-
arleifar í nágrenninu. Hvemig peningurinn
kom á þennan stað verður ekki skýrt nema
með tilgátum og er engar ályktanir eða lík-
ur hægt að draga af honum um tímasetn-
ingu byggðar á Islandi. Hann gæti hafa
borizt til landsins og á þennan stað nánast
hvenær sem var á milli tímans 284-305 er
hann var sleginn, og 1923 er hann fannst,
en þó miklu líklegast nær síðasttalda ártal-
inu.
Peningurinn frá Hvítárholti fannst í ör-
uggum landnámsaldarrústum, frá 9. eða 10.
öld. Hann er öragglega kominn á þann stað
á landnámsöld og er í rauninni sama um
hann að segja og Bragðavallapeningana.
Peningurinn úr Dölum vestur hefur ekk-
ert fræðilegt gildi, en hann nefni ég aðeins
hér til varúðar, ef honum kynni að verða
slegið upp sem stórtíðindum í fréttum síð-
ar, er fréttamenn kynnu að heyra um hann.
En hann sýnir vel, hvernig ólíklegustu hlut-
ir geta ratað á ólíklegustu staði.
Peningurinn úr Vestmannaeyjum er fund-
inn í hleðslu, sem að sögn finnanda var
ungleg og ekki eldri en frá 16. öld. Er því
fræðilegt gildi hans um byggðarsögu eða
fund Vestmannaeyja nánast ekkert.
Þótt þessir rómversku peningar segi ekk-
ert nýtt um upphaf Islandsbyggðar og
fræðilegt gildi hafi þeir ekki umfram það
að vera elztu hlustir af mannahöndum, sem
fundizt hafa á Islandi, munu ýmsir menn
vafalaust lengi enn vitna til þeirra og hampa
þeim af óvarkámi sem sönnunargögnum um
komu Evrópumanna til Islands löngu fyrir
daga norrænna manna hér. Menn hafa ávallt
nokkra löngun til að teygja byggðarsögu
landsins lengra aftur en traustar ritaðar
heimildir og öraggar fornleifar sýna. Sama
er að segja um manngerðu hellana á Suður-
landi, sem margir vilja eigna Pöpum eða
öðram frambyggjum, en ekkert eða nánast
ekkert bendir til að sé. Krossmörk, höggvin
og skorin, era menn einnig gjarnir á að
eigna Pöpum. Vilja menn þá gleyma því,
að hér hefur búið kristið fóík í landi í nær-
fellt þúsund ár og allan þann tíma hefur
krossinn verið tákn þess og krossar markað-
ir hvarvetna á öllum tímum. Kross var skor-
inn í stýrissveifar á skipum eða saumaður
í segl, tjörakrossar markaðir yfir fjárhús-
dyr, krossar reistir við hættusamar götur
eða höggnir í klettaveggi við varasöm ein-
stigi þar sem menn fóra til fuglaveiða eða
til fjárleitar. Hlutir þeir, sem Papar eiga
að hafa skilið eftir sig að frásögn Ara, era
óþekktir nú og hafa menn reyndar stundum
látið í Ijósi efasemd um, að svo sannkristnir
menn sem írskir munkar eiga að hafa ver-
ið, skyldu skilja við sig mestu helgigripi
sína er þeir fóra úr landi, en ekki einmitt
leitazt við að taka þá með sér, það sem
þeim var svo dýrmætt. Gæti þó einhverjum
dottið í hug, að Papar hafi skilið þá eftir
af ásettu ráði, þeir hafi reynt að snúa heiðn-
um landnámsmönnum til kristni og skilið
því eftir hjá þeim bækur, bjöllur og bagla.
En þó verður það ekki lesið út úr orðalag-
inu. Hvort peningar kynnu að hafa verið
þar með er engin leið að segja um, en ein-
hvem veginn er þó erfitt að hugsa sér að
þessir bláfátæku einsetumenn hér hafi haft
peninga, jafnvel þótt gamlir væra og verð-
lausir. En sé það rétt, að peningar hafi
verið þeim táknrænir hlutir, til að sýna að
þeir væra ekki öreigar, áttu þeir sömu pen-
ingar ekld mikið erindi frá þeim í hendur
þeirra, sem þörfnuðust ekld sömu-tákn-
myndar í augum annarra.
Vitað er, að allmargt fornra rómverskra
peninga er til hérlendis, bæði meðal mynt-
í tfrnann en enn sýnist unnt.
Höfundur er þjóðminjavörður.
RÖGNVALDUR FINNBOGASON
í Híróshíma
Hvítt leiftríð orðlaus ogringlaður
myrkvar sólina gætiégþess
loftbylgjan að láta ekki klökkvann
brýturhúsin ná tökum á mér
gnýrafhimni
öskur vítis hefur þá ekkert gerst
eldstormur æðir allt þetta iðandi líf
umjörðina allt þetta fólk
nóttogdag og brosandi böm
geisar eldurínn sólskin hlátrasköll
skuggar manna var það eftilvill
reika um rústir ömur borg
borgarsemvar hefégvillst
ógn ogdauði
tortíming alls dagurinn í gær
' er liðinn
áinfellurhægt nýrdagur
undir brúna runninn
dumbrauð blóm lífið hefur sigrað
hneigja krónur dauðann.
fyrir andvaranum
sólglit á vatni
hópur skólabarna
hlustar á kennara sinn
við rúst hússins
sem enn stendur
frá þeirri tíð
Skáldið Shevchenko
Skáldið Shevchenko sundurtætta líkami
horfir þögull horfír inh í nóttina
af stalli sínum inníeldhafíð
í koparkyrri ró brýtur sig lausan
á eldrákir af stallinum
skriðdrekanna reikar niður að fljótinu
smeygja sér sveigir höfuð sitt
með brothljóði tilhimins
inníþingsali oghrópar:
hvíta hússins hversu lengi
handan Moskvufjjóts hversu Iengi
horfir þögull ó, guð, eigum við
á blóðug enn að bíða.
marmaragólfin
Saigawa
Hljóðlega niðar áin börn á heimleið
Saigawa mgir elskendur
fleytir fram stráum leiðast hönd íhönd
og sprekum geislar kvöldsólar
á flúðunum efra glitra í straumnum
hvúast trönur hljóðlega niðar áin
á leið íáfangastað Saigawa
Hvar er land drauma?
Draumurogveruleiki strýk pensilfarið
fortíð ognútíð af augum mér
hraðiogkyrrð horfí út um regnbariðgler
eru afstæð hugtök lestargluggans
hvert öðru háð sé veggim dökka
aðeins í innheimi hugans greiðast sundur
fæ égstigið yfirmörk þeirra og verða að andhverfu
að ósk minni og vUd gamals draums
undir kvöld hvarerþáland
kom ég þar drauma mima
sem lestin beið mín fjallaþorpið
hin hraðskreiða lest ískuggsælu rjóðri
sem gerir strjála byggð musteri þitt Búddha
að samfelldum vegg ofar í hlíðinni
gjörðum úr lágreist hús
stráum ogsteini við þorpsgötuna
gleri og plasti vaxin sem blóm
úr Ijótleik og olíuþræsu upp úr sverðinum
í gnýþmgu myrkri og glaðvær börn
jarðganganna kallast á
málar þreytan meðan þögulir
mjúkum pensli gulklæddir munkar
dökka rák gangatilfjalls
gegnum fjallið í aftankulinu
yfír risakrana kyrrðareind
yfir bláma himinsins mem
yfir draum minn hús
ég vakna við kyrrðina jörð
hvar — hvar?
Höfundurinn er prestur á Staðarstað á Snæfellsnesi.
-<L

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 20. DESEMBER 1993 35