Morgunblaðið - 06.01.2001, Blaðsíða 39

röksemdafærsla minnihlutans
betri. Á sama hátt mætti segja að
lög sem ekki eru samþykkt sam-
hljóða á þinginu eða með færri en
tilteknum fjölda atkvæða, séu
„verri“ lög en hver önnur. Þessi
röksemdafærsla gengur vitaskuld
ekki upp. Það „slys“ sem raun-
verulega átti sér stað var að lög-
gjafinn samþykkti lög og ráð-
herrar settu reglur sem hvorki fá
samrýmst stjórnarskrá, né hafa
lagaheimild. Á því ber ríkisstjórn-
in og þingið ábyrgð. Það er því
ekki sanngjarnt að snúa ábyrgð-
inni á því „slysi“ upp á Hæstarétt.
„Öryrkjadómurinn“
Það verður því að telja það und-
arlega ráðstöfun, að í stað þess að
stjórnvöld bregðist þegar í stað við
niðurstöðum réttarins í svokölluð-
um „öryrkjadómi“ og greiði út til-
dæmdar bætur, skuli sett á fót
nefnd kaupamanna ríkisstjórnar-
innar til að fara yfir dóminn! Til
hvers? Dómurinn er skýr að því er
varðar skerðingu stjórnvalda á
bótum frá 1994; þær ber að greiða
strax, eða svo skjótt sem auðið er.
Hvort dómurinn er nákvæmur
vegvísir til framtíðar skal ég ekk-
ert um segja. Um það getur nefnd
ríkisstjórnarinnar fjallað mín
vegna. Sú staðreynd á ekki að hafa
áhrif á að dóminum sé hlýtt und-
anbragða- og skilyrðislaust og
bætur greiddar í samræmi við
hann, eins og stjórnvöldum bar að
gera um síðustu mánaðamót.
Niðurlag
Þegar gagnrýni á niðurstöður
dómstóla hættir að snúast um efni
dóms, þ.e.a.s. rök hans og nið-
urstöður, en lýtur þess í stað al-
mennt að dómstólnum sjálfum sem
stofnun, er verið að draga úr trú-
verðugleika dómstólsins sjálfs. Það
er alvarlegt mál, sérstaklega þeg-
ar ráðherra á í hlut.
Það er mín skoðun að sú staða
sem nú er kominn upp, vegna við-
bragða ríkisstjórnarinnar, hljóti að
kalla fram að nýju hugmyndir um
nauðsyn þess að skerpa enn frekar
línurnar milli einstakra valdhafa
ríkisvaldsins, skipan hæstaréttar-
dómara, setu ráðherra á Alþingi,
o.s.frv., svo ná megi því markmiði
stjórnskipunarinnar að ekki safn-
ist of mikil völd á sömu hendur;
sagan geymir of mörg dæmi um
hættuna sem því er samfara.
Höfundur er alþingismaður.
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. JANÚAR 2001 39
ila sem vinna að sömu eða svipuðum
forvarnamarkmiðum. Ég sé fyrir
mér eina allsherjar forvarnamiðstöð
sem sinnir forvörnum varðandi geð-
heilbrigðismál, fíkniefni, áfengi,
reykingar o.fl. Innan þessarar mið-
stöðvar væri einnig starfrækt kröft-
ug rannsóknardeild sem sæi um að
sinna hlutlægum mælingum á for-
varnaaðferðum og kanna virkni
þeirra og gildi.
Margir litlir lækir sem hver og
einn bera stjórnsýslukostnað en
koma litlum framburði til sjávar
gætu runnið saman. Í mínum huga
er það heillaráð bæði í fjárhags- og
samfélagslegu tilliti að sameina læk-
ina og mynda kröftugt fljót sem
kemur boðskapnum á öllum sviðum
fram að ósi. Það er mín sannfæring
að í allri nýrómantísku einkavæðing-
unni eigi slík samvinna vel heima í
málefnum sem hafin eru yfir öll
gróðalögmál, málefnum sem lúta að
bættu samfélagi. Forvarnamálefn-
um, málefnum nýrrar aldar.
Auður okkar liggur í heilbrigðu,
hraustu mannfólki. Forvarnir skila
heilbrigðara mannfólki, heilbrigðara
mannfólk skilar meiri framleiðslu og
framleiðslan bættum efnahag. Allt
skilar þetta bættum þjóðarhag og
þjóðfélagi hvernig sem á það er litið.
Því getur kröftugt forvarnastarf ver-
ið undirstaða að heilbrigðu og sælu
samfélagi. Forvarnir eru því alvöru-
mál sem ber að vinna vel og samein-
ast um.
Höfundur er verkefnisstjóri
Geðræktar.
Vísindin efla alla dáð
Orkuna styrkja, viljann hvessa,
Vonina glæða, hugann hressa.
Farsældum vefja lýð og láð.
Svo kvað þjóðskáldið Jónas Hall-
grímsson fyrir meir en einni og
hálfri öld. Vegna greinar Steindórs
J. Erlingssonar í
Morgunblaðinu 22.
mars sl., „Vísindi þekk-
ing – fimmta valdið eða
ný trúarstofnun?“,
komu mér fyrst í hug
ljóð þjóðskáldins og
náttúrufræðingsins
Jónasar Hallgrímsson-
ar hér að ofan. Við lest-
ur greinarinnar urðu
mér tilefni nokkurra
hugrenninga um vís-
indi og þjóðfélag.
Hvaða hlutverki
gegna vísindi í þjóð-
félaginu?
Hvernig og hvaða
fréttir fær allur al-
menningur af því sem
er að gerast í vísindaheiminum?
Hvert stefna vísindin? Hér ætla ég
að varpa einhverju ljósi á svör við
þessum spurningum.
Vísindamaðurinn leitar hins
óþekkta eða leitar lausn á ákveðnum
vandamálum, setur fram tilgátu og
reynir að ráða tilgátur með ýmsum
ráðum og aðferðum hverrar vísinda-
greinar. Niðurstöður eru síðan
fengnar og þær birtar í vísindatíma-
ritum og þá oft tímaritum sem hafa
alþjóðlega útbreiðslu. Þessi tímarit
má líta á sem eins konar fréttarit
vísindamanna. Þar sem þeir geta al-
veg skoðað niðurstöður hver annars
og prófað þær og notað þær í áfram-
haldandi rannsóknum, nýjar niður-
stöður fengnar og birtar þar sem
vitnað er í hinar fyrri niðurstöður.
Þegar vísindagrein hefur komist á
prent í einhverju vísindariti má
segja í vissum skilningi að það sé
komin viðbót við fræðin. Alla vegana
ef síðar meir er mikið vitnað í grein-
ina sem vísindamaður hefur skrifað
að framlag til sé komið til fræðanna
á viðkomandi fræðasviði. Hvað með
áhrifin á þjóðfélagið? Við getum öll
séð hvernig þjóðfélagið íslenska var
allt annað fyrir hundrað árum en
það er í dag. Okkur getur ekki órað
fyrir hvernig þjóðfélagið muni líta
út eftir hundrað ár rétt eins og þau
sem lifðu fyrir hundrað árum óraði
ekki fyrir hvernig þjóðfélagið myndi
líta út í dag. Þekkingarmagnið hefur
margfaldast á síðustu 200 árum, til
dæmis voru um 1830 300 vísindarit
en 35.000 vísindarit árið 1963. Vís-
indin hafa bætt mannlíf heilmikið á
síðustu 100 árum en til eru dekkri
hliðar afraksturs vísindarannsókna,
eitt frægasta dæmið er
tilkoma kjarnorku-
sprengjunnar á 5. ára-
tug 20. aldar. Er sú
vinna að þróa nýtt
vopn sem kjarnorku-
sprengjuna mannkyn-
inu til góðs? Er sú
vinna að þeirri eðlis-
fræði sem nauðsynleg
er við smíði sprengj-
unnar mannkyninu til
góðs? Vísindin eru
mannanna verk og
þeirra niðurstöður er
hægt að misnota. Hvar
stöndum við nú þegar
framfarir eru miklar í
vísindum og þá sér-
staklega í tölvu- og líf-
vísindum? Þekking okkar á raun-
veruleikanum er í sjálfu sér ein og
sér hvorki slæm né góð fyrir þjóðfé-
lagið, spurningin er miklu heldur
hvernig er sú þekking nýtt fyrir þjó-
félagið? En hvernig fylgist allur al-
menningur með störfum vísinda-
manna? Hér hafa fjölmiðlar
hlutverki að gegna. Oft hef ég heyrt
fréttir þar sem sagt hefur verið frá
uppgötvunum vísindamanna og þá
oft villandi og í örfáum orðum. Hér
er kannski ekki einungis við fjöl-
miðla að sakast en hversu vel eru
blaða- og fréttamenn að sér í vís-
indum og því sem markverðast er að
gerast þá og þá stundina í heimi vís-
indanna? Er líklegt að örstutt
fréttaviðtal við einn vísindamann
um einhverjar vísindafréttir utan úr
heimi eða um hans eigin rannsóknir
skili því að hinn almenni sjónvarps-
áhorfandi verði einhverju nær? Alla-
vegana ættu samskipti fjölmiðla-
manna og vísindamanna að aukast
og þar með væri almenningur upp-
lýstari og kannski þar með minni
oftrú eða vantrú á vísindum.
Eiga stjórnmálamenn, fjölmiðla-
fólk eða einhverjir aðrir í þjóðfélag-
innu að hafa áhrif á val viðfangsefna
vísindamanna? Hvað með akadem-
ískt frelsi? Akademískt frelsi felur í
sér að vísindamaðurinn sjálfur
ákveður hvað hann tekur sér fyrir
hendur og hefur verið aðalsmerki
rannsókna innan veggja háskóla síð-
astliðin 300-400 ár. En þetta er
kannski eitthvað að breytast. Á síð-
ustu árum og áratugum hefur vís-
indum og tækni fleygt ört fram. Er
eitthvað sem gæti farið úrskeiðis við
framþróun vísindanna og tækni ef
vísindalæsi almennings og vakandi
auga með því sem vísindamenn fást
við væri ábótavant? Dæmi eins og
nefnt var hér að ofan með kjarn-
orkusprengjuna og einnig það sem
er nú efst á baugi í líftækni og þar á
meðal erfðavísindi og hugsanleg
erfðaverkfræði. Þá má nefna eina
kind er nefnist Dolly, hún á í raun-
verunni hvorki föður né móður. Slík-
ar fréttir hafa vonandi vakið al-
menning til umhugsunar um hvert
við stefnum og hvert vísindin stefna.
Það er mjög mikilvægt beinlínis fyr-
ir lýðræðið að mikil umræða sé um
vísindi og hlutverk vísindanna í
þjóðfélaginu nú þegar möguleikarn-
ir virðast nánast óendanlegir í vís-
indum.
Ég held ekki að hægt sé að búa til
Frankenstein eða ofurmennið á
næstu áratugum eða enn þá lengra
inn í framtíðinni. En hvað ef það
væri nú hægt? Vilja þá vísindamenn
eða allur almenningur að sú leið yrði
farin? Viljum við búa til nýtt mann-
kyn? Tölvutækninni fleygir áfram,
verður hægt að búa til vélmenni sem
væru jafngáfuð eða gáfaðri en hinn
viti borni maður á öllum sviðum?
Varla, en ef það væri nú einmitt
hægt? Er nokkur þörf á því að gera
mannkynið óþarft í enhverjum
framtíðarvélmennasamfélögum?
Gætu svona spurningar ekki bara
verið sprottnar af fáfræði og
hræðslu við vísindi? Kannski og
kannski ekki. Hér hafa fjölmiðlar í
slagtogi við vísindasamfélagið miklu
hlutverki að gegna í því að uppfræða
almenning umhvað er mögulegt og
hvað ekki mögulegt í vísindum og
hagnýtingu þeirra. Mikilvægt er að
svonefnt vísindalæsi í þjóðfélaginu
eykst, því að öllum líkindum munu
vísindi hafa meiri áhrif á allt þjóðfé-
lagið og hvernig þjóðfélagið muni
þróast í náinni framtíð. Hvert viljum
við stefna?
Vonandi verður hér eftir sem áð-
ur hægt að segja „Vísindin efla alla
dáð,“.
Vísindi og þjóðfélag
Sverrir
Jensson
Vísindi
Mikilvægt er að svo
nefnt vísindalæsi í þjóð-
félaginu aukist, segir
Sverrir Jensson, því að
öllum líkindum munu
vísindi hafa meiri áhrif á
allt þjóðfélagið og
hvernig þjóðfélagið
muni þróast í náinni
framtíð.
Höfundur er veðurfræðingur.
Skólavörðustíg ● 21sími 551 4050 ● Reikjavík
Sængurverasett
úr
egypskri bómull m
eð
satínáferð
Póstsendum
Barna- og fullorðins kjólar
Fákafeni (Bláu húsin), s. 588 4545
Sigurstjarna
Glæsilegt úrval af handunnum rúmteppum,
dúkum, ljósum, púðaverum og gjafavöru.
Matta rósin 20% afsláttur