Morgunblaðið - 04.03.2001, Blaðsíða 6

ERLENT
6 SUNNUDAGUR 4. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
LÍKT og gamlir stríðsjálkar, sem
verða ungir í anda við að heyra í
herlúðrum, finna kaldastríðsfræð-
ingar adrenalínið streyma í æðum
sér, nú þegar eldflaugavarnir eru
orðnar efni í forsíðufréttir. Vissu-
lega er eldflaugavarnakerfið sem
Bill Clinton (með semingi) og
George W. Bush (fullur áhuga) ráð-
gera – með eindregnum stuðningi
bandaríska þingsins – frábrugðið
stjörnustríðsdraumum Ronalds
Reagans fyrir tuttugu árum. Nýja
varnarkerfinu er einungis ætlað að
ná til takmarkaðs fjölda af vopnum,
en ekki vera fullkomin vörn gegn
óvinaeldflaugum. Engu að síður
hefur þetta málefni vakið á ný um-
ræður um ógnarjafnvægi, gagn-
kvæma gereyðingarvissu og
kjarnavopnaeftirlit, og endurvekur
kapphlaupið milli kjarnorkuveld-
anna einmitt þegar kjarnavopn
voru að mestu hætt að skipta máli.
Svo furðulega sem það hljómar,
þá eru umræður að komast á skrið
jafnvel þótt það sé með öllu óvíst
hvort nýja varnarkerfið muni virka.
Þótt það muni virka eru tíu til
fimmtán ár, og jafnvel lengra, áður
en það kemst í gagnið. Þannig að
mönnum er að hitna í hamsi vegna
einhvers sem, ef og þegar af því
verður í fjarlægri framtíð, mun
kannski og kannski ekki hafa mikil
áhrif. Ríkisstjórnir, sem undir
venjulegum kringumstæðum sýna
varkárni, taka sér nú stöðu líkt og
framtíðin sé handan við hornið.
Hvað útskýrir þessa undarlegu
hegðun? Ekki blind trú á tækni.
Saga eldflaugavarna er jú saga um
það hvernig tæknin hefur sífellt
valdið talsmönnum sínum vonbrigð-
um, bæði innan og utan ríkis-
stjórna. Enginn, sem er með fullu
viti, getur gert ráð fyrir að það tak-
ist á einni nóttu sem hingað til hefur
aldrei lánast, það er að segja að
eyða fáeinum eldflaugum á flugi. Af
þeim þrem tilraunum sem hafa ver-
ið gerðar mistókst ein næstum því,
tvær alveg, og það var þess vegna
sem Clinton lét eftirmann sinn um
málið. Ef Bush er nú hlynntur öðru
skipulagi, eins og hann hefur gefið í
skyn, mun taka jafnvel enn lengri
tíma að þróa skipulagið og hanna
tilraunaáætlun. Enginn getur verið
viss um að þetta virki heldur.
Ríkisstjórnir hafa nú áhyggjur,
ekki vegna hugsanlegrar nothæfni,
heldur vegna raunverulegra eða
ímyndaðra fyrirætlana Bandaríkja-
manna. Þótt þeir haldi því fram að
nýja varnarkerfinu sé ekki beint
gegn neinum, og að Bandaríkjunum
sé ekki umhugað um annað en að
verja borgara sína fyrir ríkjum á
borð við Írak eða Norður-Kóreu,
eru næstum því allir aðrir á annarri
skoðun. Rússar óttast að Banda-
ríkjamenn ætli sér að festa í sessi
hernaðarlega yfirburði sína (og
vanmátt Rússa) til frambúðar. Kín-
verjar hafa áhyggjur af því að nýja
varnarkerfið sé til marks um að
Bandaríkjamenn séu tilbúnir til að
hjálpa Taívönum að viðhalda sjálf-
stæði. Evrópumenn eru hræddir
um að fyrirætlanir Bandaríkja-
manna leiði til aukinnar spennu í
samskiptum við Rússa geti aukið
bilið milli Bandaríkjanna og Evr-
ópu.
Pólitískar fyrirætlanir, en ekki
tæknigeta, skipta máli, og þess
vegna veldur nýja varnarkerfið
vandræðum núna. Það þröngvar
Rússum til að taka af skarið, eykur
áhyggjur Kínverja og ýtir undir þá
tilfinningu Evrópumanna að þeir
séu að missa tengslin við Banda-
ríkjamenn. Skaðinn er skeður um
leið og farið verður af stað, en ekki
er ljóst hvert förinni er heitið.
Sú staðreynd, að fyrir þrjátíu ár-
um lýstu Bandaríkin og þáverandi
Sovétríkin því yfir að varnir gegn
kjarnaflaugum væru gagnslausar,
eykur á þennan pólitíska vanda.
Undir venjulegum kringumstæðum
myndi bandarísk varnaráætlun á
frumstigi ekki valda þeim spenningi
sem nýja flaugavarnarkerfið vekur.
En sáttmálinn um gagnflaugar frá
1972 bannar, um ókomna framtíð,
kerfi sem ver annað hvort ríkjanna
fyrir kjarorkuvopnaárás. Ef
Bandaríkjamenn halda áfram með
nýja varnarkerfið verða þeir ann-
aðhvort að brjóta sáttmálann eða
segja honum upp með hálfs árs fyr-
irvara, svo sem báðum aðilum er
heimilt telji þeir þess nauðsyn af ör-
yggisástæðum. Margir myndu líta
svo á, að slíkt jafngilti því að Banda-
ríkjamenn segðu skilið við það
kjarnavopnaeftirlitskerfi sem kom-
ið var upp er leið á kalda stríðið.
Ríkisstjórn Bush heldur því
fram, að þar sem kalda stríðinu sé
lokið myndi ekki draga úr stöðug-
leika í kjarnorkuvopnamálum þótt
sáttmálinn um gagnflaugar hyrfi að
forminu til. En stöðugleiki er að
jafnmiklu leyti kominn undir póli-
tískum viðhorfum og tæknilegum
lausnum. Með því að takmarka eld-
flaugavarnir veitir gamli sáttmálinn
ákveðnar fyrirsjáanlegar hömlur
fyrir öll kjarnorkuvopnaveldi. Ef
hann hyrfi myndi það hafa áhrif á
alla aðra vopnaeftirlitssamninga.
Rússar hóta að rifta þeim öllum um
leið og Bandaríkjamenn segja sig
úr gagnflaugasáttmálanum. Þótt
þessi hótun hljómi ekki mjög senni-
lega (þetta myndi koma verst við
Rússa sjálfa) er hún að sínu leyti
rökrétt.
Helsta spurningin sem nýja
varnarkerfið vekur, er ekki hvernig
eigi að búa í haginn fyrir framtíð í
heimi með eldflaugavörnum, heldur
hvernig megi draga úr pólitískum
áhyggjum dagsins í dag. Tilraunir
til þess eru að hefjast á stöku stað.
Lögspekingar í Washington telja að
hófsamur undirbúningur fyrir
byggingu eldflauga- og radarstöðva
brjóti ekki í bága við gagnflauga-
sáttmálann og því beri Bandaríkja-
mönnum enn ekki skylda til að til-
kynna úrsögn sína. Enn sem komið
er bíður ríkisstjórn Bush niður-
staðna tilrauna áður en ákvörðun
verður tekin. Bæði ríkisstjórn
Bandaríkjanna og Rússlands hafa
gefið í skyn að veruleg minnkun
kunni að verða á árásarvopnabúr-
um sínum. Vantrúaðir bandamenn í
Evrópu hafa huggað sig við fullyrð-
ingar Bandaríkjamanna um að náið
samráð verði haft við Evrópu. Verið
er að kanna þann þátt sem gæti
skipt mestu um aukna tiltrú, þ.e.a.s.
breytingu á gagnflaugasáttmálan-
um um að takmarkaðar eldflauga-
varnir verði leyfðar. Rússar hafa
sagt „njet“, en það þarf ekki að vera
síðasta orðið.
Það kann því að verða hægt að
lægja pólitískar væringar í Evrópu
og Rússlandi. En hvað með Kína?
Ólíkt Evrópu og Rússlandi er Kína
hvorki aðili að bandalagi (líkt og
Evrópa er), né vopnaeftlitssátt-
málakerfi sem getur orðið forsenda
pólitískra lausna (líkt og Rússland
er). Þessir þættir stuðla að óstöð-
ugleika í Asíu og gera Kínverja
vara um sig. Það er einungis hægt
að auka tiltrúna með þeim hætti
sem Bandaríkjamenn hafa beitt
gagnvart Kínverjum. Því miður
bendir enn ekkert til þess að banda-
rísk stjórnvöld hafi áttað sig á því
að um alvarlegt vandamál er að
ræða.
Allt þetta veldur gömlu kalda-
stríðsfræðingunum vonbrigðum.
Þegar þeir voru að ná upp aftur
orðaforðanum og skammstöfunun-
um frá tímum ógnarjafnvægis stór-
veldanna, uppgötvuðu þeir að sú
veröld er ekki lengur til. Eldflauga-
varnir eru ekki ógn við hernaðar-
jafnvægið á milli Bandaríkjanna og
Rússlands. Það sem ógnar pólitísk-
um fyrirsjáanleika er að menn rasi
um ráð fram í eldflaugavörnum.
Með því að lýsa því yfir að þeir séu
staðráðnir í að halda sínu striki við
nýja varnarkerfið hafa Bandaríkja-
menn skapað pólitískan óróleika
sem þeir verða þegar í stað að tak-
ast á við ef komast á hjá alvarlegum
afleiðingum.
Aftur til
fortíðar?
Reuters
Bandaríski flugherinn og þrír verktakar á hans vegum tilkynntu í janúar sl. að tilraunir með leysitæki, sem á
að vera á braut um jörðu og er ætlað að skjóta niður eldflaugar, hefðu tekist vel. Þær fóru þó fram í tilrauna-
stofu á jörðu niðri og margir efast almennt um þessa tækni. Samkvæmt ABM-sáttmálanum frá 1972 er bann-
að að koma upp kerfum til varnar eldflaugum en þau voru á þeim tíma talin tilgangslaus. Hér er um að ræða
teikningu af fyrirhuguðu leysitæki.
eftir Christoph Bertram
Saga eldflaugavarna
er saga um tækni
sem sífellt hefur
valdið vonbrigðum
Christoph Bertram er fram-
kvæmdastjóri Vísinda- og stefnu-
mótunarstofnunarinnar í Berlín.
© Project Syndicate.
HÆGRI armurinn í breska Íhalds-
flokknum sækir nú að Michael Port-
illo, talsmanni flokksins í ríkisfjár-
málum, af ótta við að hann muni
sækjast eftir leiðtogahlutverkinu eft-
ir næstu kosningar, að því er The
Daily Telegraph greindi frá í vik-
unni.
Portillo hefur undanfarin misseri
legið undir vaxandi gagnrýni af hálfu
hægrisinnuðustu meðlima Íhalds-
flokksins, sem telja hann vera of
frjálslyndan. Nú nýlega reiddust
þeir honum fyrir að hafa ásamt
Bernard Jenkins, talsmanni flokks-
ins í samgöngumálum, fallið frá
þeirri stefnu að einkavæða eigi neð-
anjarðarlestakerfið í London, og fyr-
ir að hafa neitað að staðfesta yfirlýs-
ingar Williams Hagues, leiðtoga
flokksins, um að skattar verði lækk-
aðir án tillits til efnahagsástandsins,
komist íhaldsmenn til valda. Þá hef-
ur stuðningur Portillos við réttindi
samkynhneigðra og tillaga hans um
að afnema skattaafslátt hjóna ekki
fallið í kramið.
„Ákvörðunin um að falla frá
áformum um einkavæðingu [neðar-
jarðarlestakerfisins] nær ekki nokk-
urri átt. Áætlunin var vel unnin og
við erum mjög vonsvikin,“ hafði The
Daily Telegraph eftir fylgismanni
hægri armsins. Þó er ljóst að margir
flokksmenn styðja Portillo og Jenkin
í þessu máli, enda benda skoðana-
kannanir til þess að 85% kjósenda í
London séu andvíg einkavæðingu
neðanjarðarlestanna.
Áhrifamenn innan hægriarmsins
hafa að sögn The Daily Telegraph
fylkt sér að baki Ian Duncan Smith,
talsmanni flokksins í varnarmálum
og munu vera sannfærðir um að
hann sé best til þess fallinn að stöðva
framgang Portillos. Blaðið hefur eft-
ir andstæðingum Portillos að Dunc-
an Smith sé „samkvæmur sjálfum
sér“ og geti bæði sótt fylgi til óákveð-
inna kjósenda og haldið fastafylgi
flokksins. Hann sé auk þess fjöl-
skyldumaður og höfði því betur til
kjósenda en Hague, Portillo og Ann
Widdecombe, talsmaður í innanrík-
ismálum, en þau eru öll barnlaus.
Hermt er að Margaret Thatcher,
fyrrverandi forsætisráðherra og ein
helsta fyrirmynd hægriarmsins, hafi
orðið fyrir vonbrigðum með Portillo
og telji hann hafa „tapað áttum“.
Flokkadrættir magnast innan breska Íhaldsflokksins
Hægri armurinn
sækir að Portillo
London. The Daily Telegraph.
DÓMSTÓLL í Þýska-
landi lagði á föstudag
blessun sína yfir sam-
komulag um að Helmut
Kohl, fyrrverandi
kanslari landsins, slyppi
með að borga sekt
vegna leynireikninga-
hneykslisins svokallaða.
Samkvæmt samningi
milli lögfræðinga Kohls
og saksóknara í Bonn
verður sakadómsrann-
sókn í málum hans hætt
strax og hann hefur
greitt sektina, sem sam-
svarar tæplega 12 millj-
ónum króna. Hófst mál-
ið í janúar á síðasta ári
er Kohl viðurkenndi að
hafa tekið við ólöglegum framlögum í
kosningasjóði Kristilega demókrata-
flokksins, CDU.
Saksóknararannsóknin á hendur
Kohl byggðist á því að hann hefði
brugðist trausti í embætti (sem
flokksformaður) og valdið þannig
þeim félagsskap sem hann gegndi
trúnaðarstarfi fyrir (CDU) tjóni, en
slíkt „brot á trausti“
varðar við lög. Dóm-
stóllinn féllst á, að Kohl
hefði ekki framið af-
brotið í því skyni að
auðga sjálfan sig og
benti auk þess á, að lík-
lega hefði hann orðið að
borga þessa sömu sekt,
hefði málinu lokið með
dómi. Ávinningur
kanslarans fyrrverandi
er hins vegar sá, að nú
er málinu lokið og nafn
hans verður ekki fært
inn í opinberar saka-
skrár.
Þingrannsókn
heldur áfram
En þótt saksóknarar séu hér með
hættir að eltast við fortíð Kohls held-
ur sérskipuð rannsóknarnefnd þýska
þingsins áfram rannsókn sinni á því,
hvað hæft er í ásökunum þess efnis að
tengsl hafi verið milli leynilegra fram-
laga í sjóði CDU og ákvarðana sem
ríkisstjórn Kohls tók á síðari hluta
sextán ára kanslaratíðar hans.
Kohl-málum lokið
Berlín. AP.
Helmut Kohl,
fyrrverandi kanslari
Þýskalands.