Morgunblaðið - 14.03.2001, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 MIÐVIKUDAGUR 14. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
S
kipulagsmál hafa
löngum verið íbúum
höfuðborgarinnar hug-
leikin, eins og raunar
fleiri landsmönnum.
Allt frá því þéttbýli tók að þróast í
landnámi Ingólfs hafa af og til
sprottið upp deilur um framtíð
borgarinnar og þróun, hvert
skyldi halda í uppbyggingu byggð-
ar – hvar skyldi byggt næst.
Rökræðan um tilverurétt
breska herflugvallarins í Vatns-
mýrinni er þannig langt frá því
nýstárleg í tilveru íbúa Reykjavík-
ur, en hún er órækur vitnisburður
um áhuga íbúanna á sínu nánasta
umhverfi og
skipulags-
málum al-
mennt.
Knut Zim-
sen, bæj-
arstjóri Reyk-
víkinga og
síðar borgarstjóri eins og það var
síðar nefnt, var einlægur áhuga-
maður um skipulagsmál borg-
arinnar og mætti ekki alltaf skiln-
ingi þegar þau málefni voru
annars vegar. Þá rétt eins og nú
snerust þræturnar um þróun
byggðar og mögulegar bygging-
arlóðir og í raun réttri sýnist
fjarskalega margt líkt með um-
ræðunni nú og einstökum þrætu-
málum fyrri tíðar, eins og Zimsen
greinir frá þeim í riti sínu Úr bæ í
borg sem út kom á vegum Helga-
fells, útgáfu Einars Ragnars Jóns-
sonar í Smára, 1952.
Í bókinni greinir Knut frá
fyrstu hugmyndum sem fram
komu um og eftir aldamótin 1800
og kenna má við skipulag. Síra
Tómas Sæmundsson var þar
nokkur brautryðjandi, en þegar
hann sneri heim árið 1832 eftir
fimm ára ferðalag um helstu borg-
arsamfélög Evrópu var hann sem
nærri má geta uppfullur af hug-
myndum um þróun byggðar í höf-
uðstað Íslendinga, þótt sá væri
raunar lítið meira en nafnið. Tóm-
asi þótti minna bera á fegurð og
ágæti bæjarins en hann hafði fyr-
irfram búist við, en hann er glaður
í sinni og segist vel sjá fyrir sér að
„vegna þess hve landslagi hátti
ætti að geta dásnoturt kaupstað-
arkorn“, eins og hann orðar það.
Hins vegar þykir síranum mið-
ur að gerð bæjarins virðist ekki
gerð eftir fegurðarkröfum, heldur
hefur nýju húsunum verið hrúgað
upp öldungis í blindni án nokk-
urrar aðgæslu á því hvað laglegast
sé, eða haganlegast verði síðar
meir þegar þrengjast fer.
Gagnrýnendum núgildandi
borgarskipulags skal á það bent
að þegar Tómas hryggir sig yfir
skipulagsleysi byggðarinnar í
Reykjavík á fjórða tug 19. aldar og
hefur að því er virðist áhyggjur af
öngþveiti síðar meir, eru þar íbúð-
arhús og torfbæir um fjörutíu tals-
ins og íbúar alls um sex hundruð.
Sigurður Guðmundsson málari
er sennilega fyrsti maðurinn sem
gerir skipulagsuppdrátt af
Reykjavík, að því er Knut Zimsen
greinir frá. Enginn hafði falað
hann til þess. Þetta var einfald-
lega það verkefni sem lét hann
ekki í friði, svona rétt eins og verið
hefur um fjölda sjálfskipaðra
skipulagsfræðinga allar götur síð-
an.
Meðal hugmynda Sigurðar var
að hlaða Tjörnina upp og gera þar
höfn höfuðstaðarins. Sigurður
gerir sér hins vegar grein fyrir því
að ekki kunni allir að vera fylgj-
andi slíkum framkvæmdum og því
býður hann upp á til vara að fegra
umhverfi Tjarnarinnar, setja þar
upp ótal gosbrunna. Uppi á hæð-
unum báðum megin Tjarnarinnar
eigi síðan að rísa stórbyggingar
bæjarins en á Melunum alla leið
suður undir Skerjafjörð eiga að
vera íbúðarhúsahverfi með
skrautgörðum. Hugmyndir Sig-
urðar hlutu verðskuldaða athygli,
en flestir töldu þó af og frá að íbú-
um bæjarins myndi fækka svo
mjög að í alvöru þyrfti að hafa
áhyggjur af frekara byggingar-
landi.
Einn þeirra sem fjallar um mál-
ið er Björn Jónsson, ritstjóri í Ísa-
fold. „Reykjavík hefur meira en tí-
faldast þessa einu öld, sem hún á
nú að baki að sjá. Að afmælisóskin
verði sú, að þessi önnur öld, sem
nú fer í hönd, láti ekki standa upp
á sig, það er að Reykjavík verði
orðinn bær með 30–40 þúsund
íbúa á næsta 100 ára afmæli sínu.
Það kann að vaxa ýmsum í augum,
og vitaskuld er að hæpið er að ná
þeim áfangastað með viðlíka
ferðalagi og að undanförnu. Til
þess þarf önnur ráð og aðra siði en
nú hafa tíðkast um hríð. Ráðið er
að koma upp iðnaði og auka sjáv-
arútveginn. Takist það er von um
að sú ósk rætist að Reykjavík tí-
faldist aftur næstu hundrað árin,“
skrifaði hann á aldarafmæli kaup-
staðarins 18. ágúst 1886. Þótt
mörgum hafi þarna þótt vel í lagt
hjá ritstjóranum lætur nærri að
framtíðardraumar hans varðandi
borgina hafi ekki einasta ræst,
heldur mörgum sinnum það og því
má nærri geta hversu auðvelt er
að ráða í framtíð borgarinnar á 21.
öldinni og hvernig þar verður um-
horfs á því herrans ári 2086.
Eitt er víst að fyrir aðeins ára-
tug hefði mikið minna verið gefið
fyrir hugmyndir um brottnám
Reykjavíkurflugvallar. Þá stóð
innanlandsflug með miklu meiri
blóma og flogið var tvisvar á dag
til nokkurra áfangastaða, auk þess
sem farin var ein ferð á fjölda
staða úti um allt land. Nú þegar
ákveða á örlög flugvallarins að
sextán árum liðnum er svo komið í
innanlandsfluginu að það borgar
sig aðeins á örfáum leiðum og
ferðum fer fækkandi ár frá ári.
Hvernig verður innanlandsflugi
háttað eftir sextán ár?
Margt bendir til þess að hvern-
ig sem fer í atkvæðagreiðslu um
framtíð flugvallarins um helgina,
séu örlög hans ráðin. Að tening-
unum hafi þegar verið kastað.
Kannski verður þá einfaldlega
sjálfhætt, ellegar að umfang vall-
arins verði allt annað og minna en
nú er og þurfi þar af leiðandi að-
eins smáskika af því landi sem nú
er lagt undir flugvallarsvæðið.
Úr bæ
í borg
„Að afmælisóskin verði sú að þessi önn-
ur öld, sem nú fer í hönd, láti ekki
standa upp á sig, það er að Reykjavík
verði orðinn bær með 30–40 þúsund
íbúa á næsta 100 ára afmæli sínu. Það
kann að vaxa ýmsum í augum.“
VIÐHORF
Eftir Björn Inga
Hrafnsson
bingi@mbl.is
Björn ritstjóri Jónsson, 1886.
ÉG hafði nú ekki
hugsað mér að blanda
mér í umræður um
flugvallarmál í Reykja-
vík. Að undanförnu
hefur það ekki farið
fram hjá mér frekar en
öðrum Íslendingum að
þessi umræða er farin
að snúast um þrönga
sérhagsmuni Reykja-
víkur, eða ef til vill
sumra Reykvíkinga,
hvað varðar þéttingu
byggðar og nýtingu
lands innan borgar-
markanna. Reykvík-
ingar hafa lagt til hlið-
ar þær staðreyndir að Reykjavík er
það sem hún er vegna þess að hún
er höfuðborg allra landsmanna.
Þarna hefur ríkisvaldið byggt upp
landsdekkandi heilbrigðisþjónustu,
þarna starfar Alþingi okkar allra,
þarna eru öll ráðuneytin. Flest stór-
fyrirtæki landsins hafa höfuðstöðv-
ar í Reykjavík af því að hún er höf-
uðborg og liggur vel við sam-
göngum. Síminn, Pósturinn, Lands-
virkjun, Rafmagnsveitur ríkisins,
Háskólinn og ótal mörg önnur fyr-
irtæki hafa miðpunkt sinnar starf-
semi í Reykjavík af því að hún er
höfuðborg og liggur vel við sam-
göngum.
Heildarsamtök verkalýðshreyf-
ingarinnar hafa sína starfsemi í
Reykjavík af sömu ástæðum.
Viljum við nýja höfuðborg?
Í framhaldi af þessum vangavelt-
um væri athyglisvert að draga af
þeim ályktanir í samhengi. Ef flug-
völlur yrði lagður af í Reykjavík og
hún yrði þar með ekki miðdepill
samgangna á Íslandi heldur t.d.
Keflavík væri ekki ólíklegt að í
framhaldi af því, myndu þessar mið-
stöðvar þjónustu flytjast nær þeim
stað sem miðdepill samgangna yrði
eftir þann flutning. Alþingi, ráðu-
neyti, stórfyrirtæki, höfuðstöðvar
verkalýðshreyfingar og margt fleira
myndu flytjast til Keflavíkur. Að
sjálfsögðu yrði Háskólinn þar líka.
Þá mundu losna enn fleiri lóðir í
Reykjavík og enn hægt að þétta
byggð enda virðist þessi þjónusta
við landsbyggðina vera
fyrir Reykvíkingum
þessa dagana.
Það mætti opna
verðbréfamarkað í
Landssímahúsinu,
breyta ASÍ- og BSRB-
húsunum í fjölbýlis-
hús. Gríðalegt svæði
mundi losna við flutn-
ing Háskólans. Rarik
færi til Akureyrar og
Landsvirkjun til Egils-
staða. Einnig mætti
vel hugsa sér að taka
stór opin svæði undir
íbúðarbyggð, svæði
sem lítið eru notuð til
útivistar. Það væri hægt að koma
fyrir mjög mörgum íbúðum fyrir á
Miklatúni og í Hljómskálagarðin-
um. Þetta finnst okkur dreifbýling-
unum að minnsta kosti sem þurfum
flugvöllinn en notum ef til vill lítið
þessi grænu svæði Reykvíkinga. Þá
má ef til vill spyrja. Ef þetta gengi
nú allt eftir, er þá nokkur þörf fyrir
feiri lóðir í Reykjavík?
Suðurnesjahöfuðborgin
Ef þetta gengi nú allt eftir mundi
auðvitað hefjast hröð uppbygging í
Keflavík. Þangað flyttist öll stjórn-
sýsla, stórmarkaðir risu, stórfyrir-
tæki og félagasamtök mundu sjá sér
hag í að flytja sína starfsemi nær
samgöngunum. Háskóli Íslands
flyttist þangað. Þar með liði ekki á
löngu þar til Reykjanesbær yrði
höfuðborg landsins. Það er lítið
lengra og sennilega þægilegra fyrir
íbúa stórsveitarfélaganna Kópavogs
og Hafnarfjarðar að fara suður í
Reykjanesbæ eftir þjónustunni en
nú er að troðast um í þrengslum
vestanverðrar Reykjavíkur. Eftir
að þetta gerðist yrði Reykjavík eitt
allsherjar úthverfi höfuðborgarinn-
ar úti á Reykjanesi.
Er þessi umræða út í hött?
Auðvitað er þessi umræða mín út
í hött. Hún er jafn mikið út í hött og
það að Akureyringar færu að ræða
það að flytja Akureyrarflugvöll út í
Ólafsfjörð. Það gætu einhverjir rök-
stutt með því að völlurinn er á dýr-
mætu friðlandi og að flugvélarnar
fljúga stundum yfir Oddeyrina þar
sem fólk býr. Hún er jafnmikið út í
hött eins og það sem skipti mestu
máli að einhverjir hugsjónamenn fái
lóðir nærri Tjörninni. Kannski verð-
ur hún ekki til eftir framræslu og
byggingar í Vatnsmýrinni.
Ég vil gjarnan að þessi umræða
um Reykjavíkurflugvöll komist á
vitrænt plan. Reykvíkingar verða að
axla þá ábyrgð að vera höfuðborg
landsins með öllum þeim kostum og
göllum sem því fylgir. Ef flugvöll-
urinn þarf að víkja frá þeim stað
sem hann nú er á er Lönguskerja-
hugmyndin sú sem best þjónar
hagsmunum allra. Talað er um gríð-
arlegan kostnað við þá framkvæmd.
Ekki yrði minni kostnaður fyrir
þjóðarbúið og þjóðina alla að keyra
hundruð þúsunda farþega til og frá
Keflavík til viðbótar við það sem
þegar er gert. Ef millilandaflugið
yrði flutt á Löngusker líka eru
menn farnir að ræða um verulega
hagræðingu og sparnað til lengri
tíma litið svo ekki sé minnst hag-
ræði og þægindaauka fyrir flugfar-
þega.
Reykvíkingar…það er hagur allr-
ar landsbyggðarinnar að hagsmunir
allra landsmanna, líka Reykvíkinga,
verði hafðir að leiðarljósi þegar
menn greiða atkvæði um framtíð
Reykjavíkurflugvallar. Landsmenn
allir eru stoltir af sinni höfðuðborg
og vilja halda áfram að vera það.
Er Reykjavík höfuð-
borg Íslendinga?
Jón Ingi Cæsarsson
Flugvöllur
Það er hagur allra
landsmanna að Reykja-
vík sé höfuðborg, segir
Jón Ingi Cæsarsson, og
hvetur til að það sé haft
að leiðarljósi þegar at-
kvæði eru greidd.
Höfundur er formaður umhverf-
isnefndar á Akureyri og ritari í
stjórn Jafnaðarmannafélags
Eyjafjarðar.
ÞAÐ er niðurstaðan
sem ég fékk við lestur
greinar Sveinbjörns
Dagfinnssonar í Morg-
unblaðinu 6.3. síðastlið-
inn.
Samkvæmt þessari
sömu grein lítur út fyrir
að framtíð íslensks
landbúnaðar standi og
falli með innflutningi
norskra fósturvísa. Ég
sem íslenskur bóndi er
stolt yfir þeim árangri,
sem svínabændur,
kjúklingabændur og
loðdýrabændur hafa
náð í sínum greinum og
að þeim árangri mega
þeir þakka m.a. innfluttu erfðaefni.
Ég get bara ekki sett samasem-
merki milli íslensku mjólkurkýrinn-
ar og svína, kjúklinga og loðdýra.
Íslenska kýrin hefur fylgt okkur
frá landnámi og haldið lífinu í þessari
þjóð. Hún býr yfir mörgum mjög
góðum eiginleikum sem henta okkar
harðbýla landi. Við verðum aldrei
samkeppnishæf við markaðinn í
kringum okkur hvað varðar verð,
það er staðreynd, sem ég held að
flestir viðurkenni. En við getum
staðið jafnfætis og ofar öðrum þjóð-
um hvað varðar gæði og hreinleika
íslenskra mjólkurafurða. Það er okk-
ar tromp og þau mark-
mið eigum við að verja.
Með innflutningi og
íblöndun kúastofnsins
erum við að glata sér-
stöðu okkar. Einn eig-
inleiki sem við höfum
erft frá forfeðrum okk-
ar er að spila úr því
sem við höfum. Það
hefur gert okkur að
þeirri þjóð sem við er-
um í dag. Íslenska kýr-
in er eitt af því sem við
eigum. Við íslenskir
bændur höfum sýnt
það að við metum hana
að verðleikum og höf-
um ræktað hana í
gegnum aldirnar. Íslenska kýrin gef-
ur okkur alla þá mjólk sem þessi þjóð
þarf á að halda og er það ekki eitt-
hvað annað sem hefur staðið íslensk-
um landbúnaði fyrir þrifum en hún?
Núna þessa dagana eru að koma í
ljós miklar framfarir í ræktun kýr-
innar. Þær framfarir greinum við í
auknum mjólkurafurðum milli ára
og ótrúlega öflugur nautaárgangur
er að fá sinn dóm núna. Er ekki mik-
ið nær að verja öllu því fé sem hægt
er að fá og efla rannsóknir á íslensku
kúnni og afurðum hennar?
Eins og ástandið er í Evrópu núna,
eru bændur þar ekki öfundsverðir.
Ef okkur tekst ekki að verja landið
fyrir þessum dýrasjúkdómum, sem
nú geisa í Evrópu, er ég hrædd um
framtíð íslensks landbúnaðar.
Meirihluti kúabænda hefur sagt
sitt álit á innflutningi norskra fóst-
urvísa og þar með þessari „litlu til-
raun“ sem okkur er sagt að eigi að
gera búgreininni til framþróunar.
Það virðist mörgum erfitt að hinn
þögli meirihluti bænda, sem yfirleitt
hefur látið allt yfir sig ganga, skuli
núna rísa upp og mynda samtökin
Búkollu. Og það sem meira er að
fjöldi fólks víðs vegar að af landinu
hefur lagt okkur lið. Allt þetta fólk
sér og skilur hversu mikilvægt það
er fyrir okkur öll að standa vörð um
þetta einstaka kúakyn í heiminum.
Er meirihluti kúabænda
þröngsýnn?
Ásthildur
Skjaldardóttir
Búkolla
Íslenska kýrin, segir
Ásthildur Skjaldar-
dóttir, gefur okkur alla
þá mjólk sem þjóðin
þarf á að halda.
Höfundur er bóndi.