Morgunblaðið - 01.06.2001, Blaðsíða 37

FJÖLMIÐLUN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. JÚNÍ 2001 37
Farenheit Xenon super
white perur - 2 í pk.
Þær eru til í nánast alla bíla
og í flestar gerðir af
ljóskösturum. Bæði standard
styrkleiki og sterkari.
Verð H4 standard
kr. 2.490.
Verð H4 100/90W
kr. 2.790.
Sérpantanir - Hraðpantanir
Tangarhöfða 2, 110 Reykjavík,
sími 567 1650 fax 567 2922
Opnunartími: Virka daga frá kl. 8:30 -
18:00. Lokað á laugardögum.
Útvegum frá USA notaða og nýja
varahluti í alla ameríska bíla .
Getum einnig útvegað aukahluti.
Gott úrval hreinsi- og bætiefna.Toppurinn í dag!
„ÉG ER hér til að kynna þessa góð-
gerðarstofnun,“ sagði Keith Vaz
Evrópuráðherra, þegar fréttamaður
Radio 4, fréttarásar BBC spurði
hann um heilsufar hans, af því Vaz
hafði vikum saman sagst vera veikur
og ekki svarað spurningum um
meint spillingarmál sitt. Fréttamað-
urinn endurtók spurninguna fjórum
sinnum, Vaz svaraði alltaf því sama.
Viðtalið er leikið í útvarpinu,
Sunday Telegraph birti viðtalið orð-
rétt.
Breskir fjölmiðlar eru frægir fyrir
óvægni og það er vissulega upplifun
að kynnast vinnubrögðum þeirra.
Ein af stjörnunum er Jeremy Pax-
man, stjórnandi fréttaþáttarins
Newsnight á BBC2, hinni alvarlegu
sjónvarpsrás BBC.
Einu sinni spurði hann einn ráð-
herrann sömu spurningarinnar 24
sinnum í röð, af því honum fannst
ráðherrann ekki svara spurning-
unni.
Í útvarpi og sjónvarpi má nánast
daglega heyra dæmi um að frétta-
menn láta sér ekki nægja að viðmæl-
endur þeirra segi bara eitthvað, þeg-
ar þeir svara spurningum. Ef
spyrlarnir eru ekki ánægðir með
svörin hætta þeir ekki fyrr en þeim
finnst svarið fullnægjandi. Allt sem
heitir að skjóta sér undan svari er
dauðadæmt, en um leið snúast
fréttaviðtöl iðulega upp í taugastríð
þeirra, sem þar eigast við.
Blöðin vinna á annan hátt, en eru
alveg jafn óvægin. Stóru flokkarnir
leggja tvímælalaust mikið á sig til að
vinna hylli blaðanna og það var talið
afgerandi í kosningabaráttunni
1997, er lauk með stórsigri Verka-
mannaflokksins, að síðdegisblaðið
Sun studdi flokkinn. En þótt blöðin
styðji flokkana að einhverju leyti,
komast þau þó ekki upp með hvað
sem er.
Skopskyn breskra blaðamanna er
á háu plani og því er óspart beitt til
að gera grín að fólki og þá ekki síst
stjórnmálamönnum. Í vetur þegar
William Hague leiðtogi Íhalds-
flokksins var til umræðu í Today,
morgunfréttaþætti á Radio 4, var
fréttamaðurinn John Humphries að
ljúka við að ræða vinningslíkur
Hague í kosningum, sem þá lágu í
loftinu, en höfðu ekki verið boðaðar.
„Það virðast nú meiri líkur á að það
vaxi vængir á Hague en að hann ver-
ið forsætisráðherra,“ voru ummæli
fréttamannsins.
Fjölmiðlar gegna að sjálfsögðu
miklu hlutverki í hvaða kosninga-
baráttu sem er. En við þær aðstæð-
ur sem nú eru í Bretlandi, þar sem
Verkamannaflokknum er spáð 19-25
fleiri prósentustigum en Íhalds-
flokknum er staða þeirra enn mik-
ilvægari. Breskir fjölmiðlar eru firna
sjálfsöruggir og veiklun Íhalds-
flokksins í kosningunum núna dreg-
ur ekki úr öryggi þeirra og tilfinn-
ingu fyrir að þeir skipti miklu máli.
Fjölmiðlakóngar
og áhrif þeirra
Þeir sem vaka yfir Downing-
stræti, þar sem skrifstofa og heimili
Tonys Blair forsætisráðherra er,
vissu þegar í byrjun maí að nú hlyti
að fara að draga til tíðinda með
kosningarnar, sem allir virtust vita
að væru yfirvofandi, þótt kjörtíma-
bilið renni ekki út fyrr en að ári. Um
þetta leyti kom blaðakóngurinn
Rupert Murdoch nefnilega í heim-
sókn til forsætisráðherra.
Fjölmiðlakóngurinn ástralski,
sem auk Sun og Times á tvö önnur
stór blöð í Bretlandi, studdi í upphafi
Íhaldsflokkinn. Árið 1995 fór Blair í
heimsókn til Murdochs í Ástralíu til
að vingast við hann. Sú heimsókn
bar árangur. Murdoch og málgögn
hans studdu Blair þegar kom að
kosningunum 1997.
Annar blaðakóngur í Bretlandi,
líka útlendingur eins og Murdoch,
hinn kanadíski Conrad Black, hefur
ekki verið jafn auðunninn. Black er
íhaldsmaður fram í fingurgóma og
hann á íhaldsmálgögn eins og Daily
Telegraph og tímaritið Spectator.
Samanlagt selja Murdoch og Black
daglega 25 milljónir blaða til 58
milljón íbúa á Bretlandseyjum.
Black er alltaf tilbúinn til að vera í
stjórnarandstöðu, hvort sem er í
Evrópumálunum, þar sem hann er á
tortryggnislínu Íhaldsflokksins eða í
velferðarmálum, þar sem honum lík-
ar ekki kratablærinn á Verka-
mannaflokknum. En Black er líka
alltaf tilbúinn til að grípa til gíf-
uryrða þegar talið berst að Ísrael.
Hann er Gyðingur og á stórblaðið
Jerusalem Post.
Það er erfitt að sjá nokkra
ákveðna línu í pólitískri afstöðu
Murdochs nema að hann er tor-
trygginn á Evrópusamrunann og
Sun hamast helst á stjórninni í þeim
málum. Black er miklu pólitískari og
hefur ákveðnar hugmyndir. Roy
Greenslade fyrrum ritstjóri Daily
Mirror og dálkahöfundur á Guard-
ian segir í samtali við Newsweek, að
áhrif Blacks séu ekki lengur afger-
andi. Hlutverk hans hafi fyrst og
fremst verið að hnika Verkamanna-
flokknum til hægri og sú breyting sé
þegar komin í kring.
Hvort sem það er af því að Black
hefur ákveðnar pólitískar skoðanir
meðan Murdoch hefur fyrst og
fremst augun á eigin hagsmunum,
þá virðist Telegraph njóta meira
trausts en Times. Það skelfdi marga
þegar Murdoch keypti Times á sín-
um tíma, sem hafði verið mjög virt
blað. Virðingin hefur dalað og það er
síður keppikefli góðra blaðamanna
að vinna þar en áður.
Guardian hallast til vinstri, en hik-
ar samt ekki við að gagnrýna stjórn-
ina, ekki síst í umhverfis- og félags-
málum, en báðum þessum mála-
flokkum er mikið sinnt í blaðinu.
Independent hefur heldur frjáls-
lyndari stefnu, en er einnig gagn-
rýnið á stjórnina án þess að vera par
hrifið af Íhaldsflokknum.
Smekkleysa og helvíti
Um leið og Blair tilkynnti um
væntanlegar kosningar beindu fjöl-
miðlarnir óðar athyglinni að svið-
setningaráráttu Verkamannaflokks-
ins. Blair gerði ekki eins og fyrri
forsætisráðherrar hafa gert um
ómunatíð: að koma fram á hlaðið í
Downingstræti til að tilkynna um
kosningar. Nei, hann valdi aðra leið.
Blair fór út í bæ, til Suður-London
í stelpnaskóla, sem hefur þótt hafa
batnað mikið undanfarin ár. Undir
sálmasöng og steindum gluggum
skólakapellunnar flutti hann
fagnaðarerindi sitt um afrek stjórn-
arinnar og komandi kosningar.
Matthew Parris dálkahöfundur í
Times átti ekki orð yfir þessa yf-
irgengilegu smekkleysu. „Ef for-
sætisráðherrann samþykkti fyrir-
komulagið á þessari skelfilegu
uppákomu og ef helvíti er til þá end-
ar hann þar,“ skrifaði Parris. Og
samt er Times málgagn Murdochs,
sem styður Blair.
Eftir á mátti glöggt sjá að kosn-
ingabarátta Verkamannaflokksins
1997 hafði verið skipulögð niður í
minnstu smáatriði. Stórt atriði í
þeirri skipulagningu sneri að fjöl-
miðlunum og því að snúa þeim á
þann hátt, sem gagnaðist flokknum.
Slík skipulagning var auðvitað ekki
ný, en það rann eiginlega ekki upp
fyrir mönnum fyrr en eftir á hvað
skipulagningin hafði verið á háu
stigi.
Eins og viðbrögðin við sviðsettri
kosningatilkynningu Blair sýnir, eru
fjölmiðlarnir nú á gífurlegu varð-
bergi. Allir tilburðir flokksins til
sviðsetningar eru rækilega afhjúp-
aðir af fjölmiðlunum, ekki síst í blöð-
unum. Fastur liður í vöktun þeirra á
kosningabaráttunni er að fylgja ein-
hverjum frambjóðendum um. Og
fastur liður í þeim frásögnum er að
segja frá tilgerðinni í kringum uppá-
komurnar.
Hver er munurinn á leikriti
og raunveruleika?
Um þessar mundir er verið að
sýna grínleikrit í London, Feelgood,
er fjallar um náunga, sem vinnur við
að skipuleggja ímynd Flokksins. Það
dylst engum að efnið er ímyndarár-
átta Verkamannaflokksins. Saman-
burður á leikritinu og kosningabar-
áttunni sýnir, að það er stundum
skammt á milli alvöru og uppspuna.
Nýlega gekk Blair um götur í
breskum smábæ og var það liður í
kosningabaráttunni. Hann brá sér
óvænt inn í „fish & chips“ búð,
keypti sér einn skammt af fiski
(pökkuðum í dagblað eins og tíðkast)
og svo gekk hann um og borðaði
fiskinn.
Daginn eftir að þetta gerðist sagði
fréttamaður „Today“ frá þessu him-
inlifandi – og svo var leikinn bútur
úr leikritinu. Þar þarf að hressa upp
á ímynd leiðtogans og gera hann al-
þýðlegri. Hvað er þá til ráða? Jú, að
láta hann fara í búð eins og Blair fór
í, kaupa sér snarl, muna að láta hann
hafa pening (Blair borgaði með glæ-
nýjum 20 punda seðli) og láta hann
svo borða úr dagblaðinu, eins og al-
þýðan gerir, meðan hann gengurum.
Allt í einu leit Blair út eins og leikari
í gamanleikriti.
Ofuráhersla Blairs og félaga að ná
athygli fjölmiðlanna á þann hátt,
sem gagnast þeim, virðist nánast
móðursýkisleg, ef marka má ýmsar
frásagnir fjölmiðlanna af þeim til-
raunum. Að einhverju leyti virðist
hún stafa af óöryggi. En megin
ástæðan er kannski að þetta her-
bragð reyndist þeim svo vel 1997.
Nú á að endurtaka leikinn og helst
að ná fleiri atkvæðum.
„Þingið er orðið tímasóun“
Harkalegar móttökur fjöl-
miðlanna í þetta skipti má vísast
rekja til reynslunnar frá 1997. En
hún stafar kannski einnig af því að
andspyrna Íhaldsflokksins er heldur
máttleysisleg. Flokkurinn á svo erf-
itt uppdráttar og allt, sem hann ger-
ir, er svo ómarkvisst að hann hefur
harla litla burði til að svara fyrir sig,
hvað þá að geta staðið uppi í hárinu á
Verkamannaflokknum og ofursvið-
setningunni þar.
Það er við þessar aðstæður að
hlutverk fjölmiðlanna virðist fyrir-
ferðarmeira en nokkru sinni fyrr, þó
reyndar megi segja, að við hverjar
einustu kosningar undanfarin ár hafi
hlutverk fjölmiðla í þeim þanist út.
Fjölmiðlarnir þjást ekki af neinni
tilvistarkreppu og óöryggi eins og
Íhaldsflokkurinn. Þvert á móti eru
þeir öruggari en nokkru sinni og
skortir ekki trú á ágæti eigin fram-
lags. Roy Greenslade dálkahöfundur
á Guardian túlkar vel þetta öryggi,
sem einhverjir mundu kannski kalla
sjálfumgleði, þegar hann segir í
samtali við Newsweek að dagblöðin
hafi komið í staðinn fyrir þingið.
„Þingið er orðið tímasóun.“ Það er
þó ekki öllum starfsbræðrum hans,
sem finnst þingið tímasóun, því það
eru margir fjölmiðlamenn, ekki síst
af yngri kynslóðinni, sem fara úr
fjölmiðlun, þegar þeir hafa áunnið
sér nafn og yfir í stjórnmálin. Marg-
ir af nánustu samstarfsmönnum
Blairs, þar á meðal Alastair Camp-
bell, blaðafulltrúi hans og aðalhöf-
undur fjölmiðlaspunans, koma úr
fjölmiðlum. Nýjasta dæmið er Boris
Johnson, fyrrverandi ritstjóri
Spectator, sem nú býður sig fram
fyrir Íhaldsflokkinn. Þetta streymi
frá fjölmiðlum yfir í stjórnmál má
einnig glöggt sjá á Íslandi.
Hvað varðar þá þróun, sem hefur
orðið í þessum kosningum og fyr-
irferð fjölmiðlanna bresku í þeim er
sannarlega ástæða til að spyrja hver
áhrifin séu, bæði á fjölmiðlana sjálfa
og stöðu þeirra. Ýmsir eldri blaða-
menn eru áhyggjufullir yfir hvað
tengsl einstakra þekktra blaða- og
fréttamanna við einstaka stjórn-
málamenn og valdapóla flokkanna
séu orðin mikil. Menn fara á milli
fjölmiðla og stjórnmála og eignast
vini á báðum stöðum. Þessir eldri
álíta að þetta samkrull sé nýtt af nál-
inni og hafi ekki þekkst áður.
Önnur hlið á þessu er að blaða- og
fréttamenn eiga allt sitt undir að
finna góðar fréttir og til þess þarf
góð sambönd. Stjórnmálamenn eiga
allt sitt undir góðri umfjöllun og
gagnkvæmir hagsmunir geta leitt til
samvinnu, sem gagnast kannski
þessum einstaklingum, en grefur
undan gagnrýnum fréttaflutningi.
Þeir, sem gagnrýna fjölmiðlana,
benda líka á að fjölmiðlarnir geri
ekki nóg af því að finna efni, heldur
láti blaðafulltrúa færa sér það.
Allt þetta eru lögmæt áhyggju-
efni. Þegar litið er yfir bresku blöð-
in, hlustað á útvarp og horft á sjón-
varp þá er ekki hægt að segja annað
en að umfjöllunin sé oft og tíðum
firna skörp og stjórnmálamenn kom-
ist ekki auðveldalega undan því að
svara spurningum. En hvort fjöl-
miðlar eru eðlileg stjórnarandstaða
er annað mál.
Fjölmiðlar í
stað stjórnar-
andstöðu
Breski íhaldsflokkurinn veitir slælega
stjórnarandstöðu en fjölmiðlarnir eru
meira en til í að koma í staðinn, segir
Sigrún Davíðsdóttir.
AP
Tony Blair, forsætisráðherra Bretlands, svarar spurningum á dagleg-
um fundi með blaðamönnum í London í gær. Ýmsir eru þeirrar hyggju
að fjölmiðlar séu Blair erfiðari viðureignar en Íhaldsflokkurinn í kosn-
ingabaráttunni, sem nú stendur yfir.
TILKYNNT var í síðustu viku að
Howell Raines yrði næsti ritstjóri
dagblaðsins The New York Times
og tekur hann við af Joseph Lely-
veld í september. Mun hann hafa
umsjón með öllum fréttaflutningi
blaðsins, bæði prentuðu útgáfunni
og útgáfu þess á netinu.
Raines er 58 ára gamall og hefur
starfað hjá blaðinu í 25 ár, þar af
sem ritstjóri leiðara- og dálkaskrifa
frá 1993.
Lelyveld er 64ra ára gamall og
var ritstjóri í sjö ár. Á þeim tíma
vann blaðið til 12 Pulitzer-verð-
launa, byrjaði að birta litmyndir og
jókst útbreiðsla þess talsvert.
Lelyveld gekk til liðs við The
New York Times fyrir 40 árum og
kom víða við. Arthur Sulzberger,
útgefandi blaðsins og stjórnarfor-
maður, sagði þegar breytingin var
tilkynnt, að Lelyveld hefði stýrt
blaðinu í gegnum eitt af viðburða-
ríkustu skeiðunum í 150 ára sögu
þess og bætti við: „Framlag hans til
gæða í fréttaflutningi okkar er slá-
andi.“
Raines verður ritstjóri
New York Times